Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
Шортанбай, Шөже, Орынбай, Сақау, Соқыр Ажар, Жанкелді, Мағауия, т.б. ақындардың шығармаларын жа- зып алып, өз қолжазбасынан орын беруі, әр ақын мен оның келтірген өлеңінің қай жағдайда айтылуы ту- ралы түсініктеме жазуы әдеби-тари- хи бағыттағы ой-пікірінің жоғары- лығын көрсетеді. Оны ұлы Абай поэзиясындағы өсиет-нақыл мәндегі өлең жолдарын ыждағаттылықпен сұрыптап алып «Абай афоризмдері» деп бөлекше топтастыруы тағы да дәлелдей түседі. Бұл – шын мәнін- де ғылыми-зерттеушілік ізденісті талап ететін творчестволық жұмыс. «Мұның өзі де оның әдебиет жайлы түсінік білімінің молдығын бай қат- са, екіншіден, қазақ әдебиетіне қа- тысты көп деректердің шоғырлануы- ның өзі-ақ Мәшһүр жазбаларының қан ша маңызды екенін айқындай түседі» [8, 388]. Шығыстың әдебиеті мен тари- хын жетік білген, оқымысты ғұлама атанған М. Ж. Көпеев жеке ақын- жырау туралы бағалаушылық мәндегі пікір айтқанда Ақан сері жайында «заманның сұңқары, қызыл тілдің ділмары, жігіттің құлпы жібегі, сөз- дің ағытылған тиегі» десе, Бұқар жы- рауды «Өз заманындағы жандар бұл кісіні көмекей әулие деседі екен. Бір сөз білмейді, тек көмекейі бүлкілдеп жырлай бастайды екен», – деп, Абы- лай ханның ақылшы биі және өз сөзін қаймықпай айтар үлкен жырау екенін бағалайды. Бұл пікірдің Бұқар тұлғасына байланысты әлі күнге дейін айтылып келе жатқанын ескер- сек, ғылыми құндылығы айтпаса да түсінікті. Мәшһүрдің әдеби-тарихи ой-көз- қарасын сөз еткенде ерекше көңіл аударғаны Абай шығармашылығы екені байқалады. «Дала уалаятының газетінде» Абайдың көзі тірісінде-ақ пікір білдірген Мәшһүр ақын өз ойын бірде: Ақынды айт Ақмолда мен Ыбырайды, Үлгісін өнер-білім жұртқа жайды», – деген өлең жолдарымен білдірсе, енді бірде Құнанбайұлы Ыбырай марқұм айтыпты ғой деп, «Адам бір боқ көтерген боқтың қабы» деген өлеңінен үзінді келтіре отырып: «Соңғы ел бі- лімдарлары – бұл. Адамды адам саны- на кіргізбей жүрген қарындағы бір қап «жұмбақ» екенін білді де ішіп-жемекті аз қылды... Аз жеуді, аз ұйықтауды, аз сөйлеуді мұ рат тұтты», – деп осы өлеңді фи лософиялық көзқараста тал- дап, Абай дың ғұламалығына ден қоя- ды. Бұл да ғасыр басындағы ғылы- ми-зерт теушілік ой-пікірге Мәш һүр ақынның айтарлықтай үлес қосқаны- ның бір белгісі. Ре по зи то ри й К ар ГУ |