27
ізденіс тапсырмасы оқушы тарапынан күтіп тұрған шешімді талап етіп
тұрады. Мәселен, қазақ тілі сабағында зат есім және оның түрлері атты
тақырыпты өткен мезетте деректі және дерексіз зат есім тақырыбын
түсіндіру барысында Абайдың «Көлеңке басын ұзартып» өлеңіндегі не?
деген сұраққа жауап беретін «көлеңке» сөзі оқушылар арасында көзбен
көретін «деректі», ал басқа оқушылар тарапынан қолмен ұстай алмайтын,
тұрақты заттық ұғым ретінде қарастыра алмайтындықтан бұл сөзді
«дерексіз» зат есім деген қарсы пікірлер айтылуы мүмкін. Осындай қарама-
қайшы пікірлердің нәтижесінде «проблема» туындап, бұл мәселенің шешімін
табу жолында барлық сынып зерттеу жұмысын жүргізуге ниет білдіруі керек.
Әр
оқушы өз болжамын айтып, зерттеу нысанына айналған «көлеңке» сөзі
кең талқыға түсіп, нәтижесінде «дерексіз» деген санатқа жатқызылады.
Ұлы Абайдың шығармаларының ішінде шоқтығы биік туындылары –
оның қарасөздері. Қарасөздер көркем шығарма түрінде емес, ақынның өзі
көрген өмір сабақтары туралы ойлардың және содан туындайтын даналық,
философиялық түйіндерді жинақтаған публицистикалық үлгіде жазылған
туындысы. Көлемі шағын, мазмұны, мағынасы мол, терең болып келеді.
Қарасөздерінде ақыл-ойды поэтикалық шеңберді асыра көрсетті. Осы
жинақта ұлағаттылық пен ізгі ниетті сөздерді көруге болады. Абайдың
қарасөздерді жазудағы себебі, келешек ұрпаққа жақсы мен жаманды айырту,
ойдың мәнін терең түсінуге үйрету болды. Жaс шыбықтың биік діңгек өсетіні
сияқты, aдaмзaт бaлacын сәбилік шағынан бастап,
тәрбиелеу керектігіне
ерекше тоқталды.
Академик Сейілбек Иcaев Aбaй Құнанбайұлының қарасөздерін тілдік
тұрғыдан кеңінен зерттеген болатын. Абайдың ғақлияларын талдай отырып,
мынандай функциялық қосымшалы сөздерді атап өткен: ептілік,
қырмызылық, сыпайылық, шықпағандық, түзерлік, сақтарлық, сөзді ұғарлық,
жақсы көрерлік, тиянақ қыларлық, үйір боларлык, құтқарарлық, мал
шашарлық, кәсіп қыларлық, жау жаулағандық, тіленшілік,
рақымдылық,
мейірбандылық, байлаулық, қайратсыздандық, ұятқа терістік, күнәкерлік,
масқаралық, естілік, қайғысыздық, мақтаншақтық. надан атанбастық,
қорғауықтық, бәйіштілік, суретшілік, туралық, дүниелік, сертке тұрғыштық,
білмектік, үйден шықпағандық, мұндайлық, қуанбақтық, арлылық,
намыстылық [44, 97]
.
Сөзжасам қосымшаларының
бұндай функциялық қасиеті, олардың
қолданылу аясы мен мағыналық шеңбері, жанрлық-стильдік бояуы жеке
зерттеуді қажет етеді. Абайдың қара сөздерінде ғалым атап өткен
қосымшалардың ішінде
-
Достарыңызбен бөлісу: