М. С. Атабаева PhD доктор, профессор
жүктеу/скачать 2.57 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ыдыс-аяқ, құрал-жабдық
| Үй-жай, қора-қопсы атаулары: азбар – «қора» мағынасында оның
бірнеше түрін таңбалап, қазақ сөйленістерін түгелге жуық қамтиды: 1. Ашық қора. Малды азбарға қамаңдар (Көкш., Щуч.). Азбарға қойды көбінесе жазда ұстаймыз (Қарақ.); 2.Жабық қора. Азбарға қоя тұрсаңшы оныңды (Рес., Орын.); 3.Ат қора. Торы атты азбарға байлап қой (Қ.орда, Арал); 4. Ұстаның үйі. Бұл ұстаның азбары (Гур.,Маңғ.). 5.Қора. Азбарға ешкіні қамап қойдым (Рес.,Орын.); 6. Қора ішіне салынған оңаша үйшік. Онда көбінесе қараңғылап мал бордақылайды және арық-тұрақты күтімге алады. Мал азығы да қысқы азбарларына тасылып болған жоқ (ҚХР). Бақса – лайдан құйып жасалған қабырға (Түрікм.), өзбекше – пахса (Узб.-рус.сл., 1959), қарақалпақша – пақса (Карак.-рус.сл., 1958). Жай – үй (Шымк.;Түрікм.,Таш.), өзбекше – жой, үй мағынасында (Узб.-рус.сл., 1959). Ыдыс-аяқ, құрал-жабдық атаулары: ырғақ – шөп суыратын құрал. Батыс сөйленістерінде жиі қолданылады. Қора төбесіндегі ырғақпен шөп суырып малға бер (Ақт., Тем.). Қолымдағы ырғақпен маядан бір-екі құшақ шөп бостып алдым (Қост., Жітіқ.); дере – мал су ішетін науа. Дереден мал рахаттанып су ішті (Ақт., Қараб.); дом – ау, шыбықтан тоқылып, үстіне тор құрылады. Домды биіктеу жерге құрып, қырғи аулаймыз (Шымк., Қызылқ.); жона – М.Қашқари «Сөздігінде» «бунақ-есек, өгіз және солар сияқты жүк тиелетін хайуандардың жүк астына қойылатын тоқым» мағынасында берілген [МҚ,3,42-б.]. Атау қазақ сөйленістерінің Батыс аймағында көбірек сақталғаны байқалады: 1. Ердің екі қапталының астына ғана салынатын желдік қапталдық. Аттың жонасын қалыңдап жасау керек (Қост.,Аман.); 2. Былғары тоқым, асты киіз, үсті былғары әбзел. Жонаны сәндікке салады (Гур.,Маңғ.); 3. Тебінгі, тоқым (Қ.орда, Арал); тегене/тегеш/тепем/тегентай – үлкен, шұңғыл ыдыс. М.Қашқарида – тегне 71 түрінде берілген [МҚ,1,493-б.], Солтүстік-сөйленістеріне тән. Балам, омақадағы тегенені босатып, қоңсыға апарып бер (Рес., Омбы). Киім-кешек атаулары: күпі – «мақта сырған шапан, сырма шапан» мағынасында М.Қашқари «Сөздігінде» кездеседі. Атаудың «сырт киім, жылылық» мағынасы сөйленістерде сақталған. Семей облысының Абай, Шұбартау, Ақсуат аудандарында – күпі «түйе жүні салынған көрпе». Үйдің суықтығына шыдамай үстімізге күпі жамылып отырмыз (Сем., Ақс.). Күпі көрпе деп ішіне түйе жүні салынған жылы көрпені айтады (Сем., Абай); Кеуіш – кебіс, галош. Батыс сөйленістерінде кездеседі (Әлгі бала кеуішті шалыстырып кетіпті (Түрікм.,Тежд.). Қарақалпақ тілінде – кеуиш (Рус.-карак.сл.,1947), өзбекше – кавуш (Узб.-рус.сл.,1941) және түрікмен тілінде – ковуш (Туркм.- рус.сл.,1940). жүктеу/скачать 2.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|