253
3. Тарихнамалық – деректік.
Қазақ балалар поэзиясының генеалогиялық түр арналары-
ның бірі – ежелгі жазба әдебиет жәдігерлері.
Кӛне дәуірлер еншісіндегі ұлттық мәдениетіміздің болмы-
сынан жан-жақты мағлұмат алуға мүмкіндік
беретін ежелгі
жәдігерлер отандық және шетелдік зерттеушілер тарапынан ал-
уан қырынан зерделеніп келеді. ҮІІІ ғасырда тасқа бәдізделген
Орхон-Енесей жазуларынан басталып, одан бергі аралықта
«Оғыз-нами», «Китәби дәдәм Қорқыт» («Қорқыт ата кітабы»),
«Диуани лұғат-ит-түрк» («Түрік тілінің сӛздігі»), «Құтадғұ
біліг» («Құтты білік»), «Диуани Хикмет» («Даналық кітабы»),
«Хибатул-хақайық» («Ақиқат сыйы»), «Бақырғани кітабы», «Ко-
декс Куманикус» («Қыпшақтар кітабы»), «Қисса – суләнбия»,
«Хұсрау-Шырын», «Мұхаббат-нами», «Жәдігернама», «Гүлстан
биттүрки» («Түркі тіліндегі Гүлстан») т.б.
жазба мұраларға
ұласқан жәдігерлер ғылыми айналымға түскен уақыттан бергі
аралықта, жалпы тарихи құндылығы мен деректілігі, барша
адамзаттық және ұлттық мәдениет
дамуындағы маңызы мен
орны, әдеби-кӛркемділік сипаттары т.с.с. мәселелер тұрғысынан
қарастыруда.
Кӛшпелі дәуір баяншысы ӛзіне таныс әдеби дүниені кейде
тұтас, кейде бӛлшектеп жеткізер, кейде қаз-қалпынша әңгіме-
лер, кейде ӛз жанынан әсерлі ӛзгерістер үстеп баяндар, қалай
болғанда да, ежелгі әдебиет жәдігерлерінің ӛз дәуіріндегі қоғам-
ға қызмет еткені сӛзсіз. Ал үлкендермен қатар тыңдаған әңгіме-
ден баланың да эстетикалық әсер алғаны, қиялы қанаттап, рухы
асқақтап, әдеби қаһармандарға ұқсауға ұмтылғаны анық.
Әдеби даму заңдылықтарына сәйкес, ӛз ішінен поэзиялық-
прозалық салаларға, тектер мен түрлерге, жарналарға бейімделе
дараланып, олардың қай-қайсысы да ӛзіндік арна түзуге бетбұ-
рыс жасалған бергі дәуірлерге дейінгі аралықта бүгінгі әдебиет
салаларының барлығы да біртұтас
әдебиет құрамында іштей
жетіліп, дамып келгені түсінікті. Сол себепті бүгінгі (әдебиет
құрамында іштей жетіліп) таңда жан-жақты кемелденіп үлгерген
ұлттық әдебиетіміздің толыққанды салаларының біріне айналып
отырған балалар поэзиясының генеалогиялық бастауларының
бірі ежелгі дәуірде жасалған әдебиет нұсқауларында жатқаны