Оқулық Жалпы редакциясын басқарған профессор Т. М. Досаев

60 
orbitalis superior 
Көзұяасты өзек, 
canalis infraorbitalis 
-жоғарғы жақсүйектің алдыңғы 
беті (иттістік шұңқырша) 
-facies anterior maxillae fossa 
canina 
Бет-көзұялық 
тесік,foramen 
zygomaticoorbitale 
-бет аймағы (бет-беттік тесік)
-самайасты шұңқыр (бет-
самайастылық тесік) 
-regio zygomatica foramen 
zygomaticofaciale 
-fossa infratemporalis foramen 
zygomaticotemporales 
 
13 кесте. Көзұя қатынастарындағы түзілістер 
Қатынастар 
атауы 
Түзілістер 
артериялар 
веналар 
нервтер 
Көру өзегі, canalis 
opticus 
-a.ophthalmica 
 
-n. opticus 
Көзұяүстілік тілік, 
incura supraorbitalis 
-a. supraorbitalis 
a.ophthalmica- 
-v. 
supraorbitalis 
v. 
frontalis- 
- n. supraorbitalis - n. 
ophthalmicus n. 
frontalis- 
Алдыңғы торлы тесік, 
foramen ethmoidale 
anterius 
-a. ethmoidalis anterior 
( a. ophthalmica-дан) 
- v. ethmoidalis anterior 
(v. ophthalmica superior 
құйылысы) 
-n. ethmoidalis 
anterior (V-жұптың 
n. ophthalmicus-
ының тармағы n. 
nasociliaris-тан) 
Артқы торлы тесік, , 
foramen ethmoidale 
posterius 
-a.ethmoidale 
posterior( a. 
ophthalmica-дан) 
-v.ethmoidalis posterior 
(v. ophthalmica superior 
құйылысы) 
-n. ethmoidalis 
posterior (V-жұптың  
n . ophthalmicus-
ының тармағы n. 
nasociliaris-тан) 
Жоғарғы көзұялық 
саңылау, fissura 
orbitalis superior 
 
-v. ophthalmica superior 
(sinus 
cavernosus-қа 
құяды) 
-n. oculomotorius 
(III-жұп)
-n. trochlearis (IV-
жұп)
-n. ophthalmicus (V-

61 
жұптың 1-тармағы) 
-n. abducens (VI-
жұп) 
Төменгі көзұялық 
саңылау, fissura 
orbitalis inferior 
-a. infraorbitalis (a. 
maxillaris-тан ) 
-v.infraorbitalis 
(pl.venosus 
pterygoideus-
құйылысы) 
-n. zygomaticus et n. 
infraorbitalis (V-
жұптың 
n. maxillaris-інің 
тармағы) 
Көзұяастылық өзек, 
canalis infraorbitalis
-a. infraorbitalis (a. 
maxillaris-тан) 
-v.infraorbitalis 
(pl.venosus 
pterygoideus) 
-n. zygomaticus et n. 
infraorbitalis (V-
жұптың 
n. maxillaris-інің 
тармағы) 
Бет-көзұялық тесік, 
foramen 
zygomaticoorbitale 
-a. zygomaticoorbitalis 
(a. temporalis 
superficialis-тен) 
-v. zygomaticoorbitalis 
(v. 
temporalis 
superficialis 
құйылысы) 
-n. zygomaticus (V-
жұптың тармағы n. 
maxillaris n. 
zygomaticotemporalis 
және n. 
zygomaticofacialisбо
лып бөлінеді) 
Мұрын-көзжасы өзегі, 
canalis naso-lacrimalis
Ішінде мұрын-
көзжасы түтігі, ductus 
nasolacrimalis 
орналасқан. 
 
 
Мұрын қуысы,cavitas nasi, поrта facialis-тің ортасында орналасқан, алдынан
жоғарғы жақсүйек тіліктері, incisurae nasalis maxillae, және мұрын
сүйектерінің, төменгі жиектерімен шектелген алмұрттәрізді апертурамен,
apertura piriformis, шектелген. Артынан мұрын қуысы хоандар, choanae,
арқылы жұтқыншаққа ашылады. Әр хоана, сынатәрізді сүйек қанаттәрізді
өсіндісінің медиалды табақшасымен, lamina medialis processus pterygoidei
ossis sphenoidalis, желбезек сүйек, vomer, сынатәрізді сүйектің денесі, corpus
ossis sphenoidalis, және таңдай сүйектің горизонтальды табақшасымен, lamina

62 
horizontalis ossis palatini, шектелген. 
Мұрын қуысы төмендегідей қабырғалардан құралған: жоғарғы, төменгі және
латералды, осылармен қатар мұрын қалқасынан. Ең күрделі латералды қабырғасында
бір-бірінен
жоғарғы, ортаңғы және төиенгі мұрын жолдарымен бөлінген
мұрын кеуілжірлері орналасқан. 
Жоғарғы мұрын жолы, meatus nasi superior, торлы лабиринттің бөліктері
жоғарғы және ортаңғы мұрын кеуілжірімен, concha nasalis superior et concha
nasalis media, шектелген.
Жоғарғы мұрын жолына ашылады: 
- торлы сүйектің артқы ұяшықтары, cellulae ethmoidalis posteriores,
- сынатәрізді қойнау,sinus sphenoidalis, (жоғарғы мұрын кеуілжірінің
артына ашылады)
Ортаңғы мұрын жолы, meatus nasimedius, ортаңғы және төменгі мұрын
кеуілжірлер аралығында орналасқан, concha nasalis media et concha nasalis
inferior, соңғы жеке сүйек. 
Ортаңғы мұрын жолына ашылатындар: 
- торлы сүйектің алдыңғы және артқы ұяшықтары, cellulae ethmoidales
anteriores et medii  
- маңдай қойнауы, sinus frontalis, 
- жоғарғы жақсүйек (Гаймор) қойнауы, sinus maxillaris (Higmori) 
- сынатәрізді-таңдай тесігі, foramen sphenopalatinum, ортаңғы мұрын
жолын сынатәрізді-таңдай шұңқырымен байланыстырады. 
Төменгі мұрын жолы, meatus nasi inferior, төменгі мұрын кеуілжірімен мұрын
қуысының төменгі қабырғасының аралығында орналасқан, ол мұрын- 
көзжасы өзегі, canalis nasolacrimalis,арқылы көзұямен қатынасады. Бұл өзек
көзжасы сүйегінің жоғарғы жақсүйектің маңдай өсіндісімен қосылыуынан 

63 
түзіледі. Мұрын қалқасы мен кеуілжірлердің медиалды беттерінің арасында 
сагиттальды
саңылау түрінде орналасқан кеңістік жалпы мұрын жолын, meatus nasi
communis, құрады, ол ауыз қуысымен күректістік өзек,canalis incisivus, ал
алдыңғы бассүйек шұңқырымен тесіктелген табақшаның тесіктері, lamina
cribrosa, арқылы қатынасады.
14 кесте. Мұрын қуысы қабырғалары мен сүйектік қалқасының құрылысы 
Қабырға атауы 
Қабырғаларды түзетін сүйектік құрылымдар 
Қазақша атаулары 
Латынша атаулары 
Жоғарғы қабырғасы, 
paries superior 
- мұрын сүйектері; 
-маңдай сүйектің мұрын бөлігі; 
-торлы сүйектің тесіктелген 
табақшасы; 
-сынатәрізді сүйектің денесі 
-ossa nasalia; 
-pars nasalia ossis facialis; 
 
-lamina cribrosa 
ossis ethmoidalis; 
-corpus ossis sphenoidalis 
Төменгі қабырғасы, 
paries inferior 
-жоғарғы жақсүйектің таңдай 
өсіндісі (жұп); 
-таңдай сүйектің горизонтальды 
табақшасы (жұп) 
-processus palatines maxillae; 
-lamina horizontalis ossis palatini 
 
Латералды 
қабырғасы, paries 
lateralis 
-жоғарғы жақсүйек денесінің 
мұрындық беті мен маңдай 
өсіндісі; 
-көзжасы сүйегі; 
-торлы лабиринт; 
-таңдай сүйектің 
перпендикуляр табақшасы; 
-сынатәрізді сүйектің 
-facies 
nasalis 
et 
processus 
frontalis maxillae; 
 
 
-os 
lacrimale 
labyrinthus 
ethmoidalis; 
-lamina 
perpendicularis 
ossis 
palatine; 
-lamina 
medialis 
processus 

64 
қанаттәрізді өсіндісінің 
медиалды табақшасы; 
-төменгі мұрын кеуілжірі 
pterygoidei ossis sphenoidalis; 
-concha nasalis inferior
Мұрындық сүйектің 
қалқасы, septum nasi 
osseum 
-торлы сүйектің 
перпендикулярлы табақшасы; 
-желбезек; 
-мұрындық қыр 
-lamina 
perpendicularis 
ossis 
ethmoidalis; 
 
-vomer; 
-crista nasalis 
 
 
 
15 кесте. Мұрын қуысының кейбір қатынастарындағы түзілістер 
Қатынастар 
атауы 
Түзілістер 
артериялар 
веналар 
нервтер 
Қанат-таңдайлық тесік, 
foramen 
sphenopalatinum 
-a. sphenopalatina 
(a.maxillaris-тан) 
-v. 
sphenopalatina 
(қанаттәрізді веналық 
өрімнің құйылысы) 
-rr. nasales 
posteriores 
superiores mediales 
et laterals (ganglion 
pterygopalatinum- 
нің тармақтары) 
Иттістік өзек, canalis 
incisivus 
-rr. septales posteriores 
(a.maxillaris-тің a. 
sphenopalatina-сынан ) 
major-дің соңғы 
тармағы (a.maxillaris-
тің a. palatina 
descendens- інен) 
 
- n. nasopalatinus 
(ganglion 
pterygopalatinum-нің 
тармағы ) 
Тесіктелген табақша 
тесіктері, foraminae 
laminae cribrosae 
 
 
- nn. olfactorii
(I-жұп) 

65 
Мұрын-көзжасы өзегі, 
canalis nasolacrimalis 
 
 
 
Сүйектік таңдай, palatinum osseum, бір-бірімен ортаңғы және көлденең 
таңдайлық жіктер, sutura palatina mediana et transversa, арқылы қосылған.
Жоғарғы жақсүйектердің таңдай өсінділері мен таңдай сүйектің
горизонтальды табақшасынан құрылған. Егер аталған жіктер
толық қалыптаспаса «қасқыр таңдайы» (волчъя пасть) faux lupine seu fissum,
атты даму ақауы пайда болады. Бұндай жағдайда нәрестені сүтпен
тамақтандыру тіптен мүмкін болмай қалады, себебі ауыздағы сүт
таңдай ақауы арқылы мұрын қуысына әрі қарай тыныс алу жолына өтеді.
Ауыз қуысы иттіс өзегі, canalis incisivus, арқылы мұрын қуысымен, ал үлкен
таңдайлық өзекпен, canalis palatinus major, қанат-таңдайлық шұңқырымен
қатынасады. 
Қатты таңдай түзілістеріне тамырлар мен нервтер кіші таңдайлық тесіктер
арқылы жетеді. Ауыз қуысының қатынастарымен түзілістері 15-кестеде
көрсетілген. 
 
16 кесте. Ауыз қуысының қатынастары мен түзілістері 
Қатынастар 
атауы 
Түзілістер 
артериялар 
веналар 
нервтер 
Үлкен таңдайлық тесік, 
canalis palatinus major 
-a. palatina descendens 
(a.maxillaris-тан) 
-vv.palatinae
(қанаттәрізді веналық 
өрім құйылысы, plexus 
venosus pterygoideus) 
-n . palatinus major 
et rr. nasales 
posteriores inferiores 
mediales et laterals 
(ganglion 
pterygopalatinum- 
нен) 

66 
Кіші таңдайлық 
тесіктер, foramen 
palatina minora 
-aa. palatina minorae 
(a. palatina descendens 
-тeн)
 
-nn. palatini minores 
(ganglion 
pterygopalatinum- 
нен) 
Самай шұңқыры, fossa temporalis, медиалды, алдыңғы және латералды
қабырғалардан тұрады. Алдыңғы қабырғасы, paries anterior, маңдай және
жоғарғы жақсүйектердің беттік өсінділері мен бет сүйегінен құралған.
Медиалды қабырғасын самай беті, planum temporale, түзеді, ал латералды
қабырға бет доғасынан, arcus zygomaticus, тұрады. 
Самай шұңқырында орналасқан: 
- самай бұлшықеті, m. temporalis; 
- беткей самай артериясы, a. temporalis superficialis және оның
тармақтары (rr. auriculares anteriores a. zygomaticoorbitalis a. temporalis
media); 
- терең самай артериясы, a. temporalis profunda (a.maxillaris -тің тармағы); 
- беткей самай венасы, v. temporalis superficialis (v. retromandibularis) 
құйылысы); 
- беткей ортаңғы және терең самай веналары, temporalis superficiales
mediae et profundae (v. retromandibularis -тің құйылысы); 
- құлақ-самай нерві, n. auriculotemporalis терең самай нервтері, nn.
temporales profund (n. mandibularis -тің тармақтары,V-жұп); 
- бет нервінің шықшыттық өрімі, pl. рarotideus 
Самайасты шұңқыры, fossa infratemporalis, алдыңғы, жоғарғы және
медиалды қабырғалардан тұрады. 
Алдыңғы қабырғасы жоғарғы жақсүйектің төмпесі мен беттік өсіндісінен,
processus zygomaticus et tuber maxillae, және бет сүйегінен, os zygomaticus,
түзілген.

67 
Жоғарғы қабырғасы біркелкі емес, ол самай сүйекпен, os temporale және
сынатәрізді сүйектің үлкен қанатының самайасты қырынан, төменгі бөлігі
самайасты бетінен, facies temporalis ale majores ossis sphenoidalis, құрылған.
Медиалды қабырғасы сынатәрізді сүйектің қанаттәрізді өсіндісінің
латералды табақшасынан, lamina medialis processus pterygoidei ossis
sphenoidalis, тұрады. 
Самай және самайасты шұңқырлардың шекарасы самайасты
қыры,crista infratemporalis, бөледі.  
Самайасты шұңқыр аймағында орналасқандар: 
- медиалды және латералды қанаттәрізді бұлшықеттер, mm. pterygoideus
medialis et pterygoideus lateralis; 
- жоғарғы жақсүйектік артерия, a.maxillaris, және оның жақсүйектік,
қанаттәрізді бөліктерінен таралатын тармақтар: а. auricularіs
profunda,а.tympanica anterior, a.alveolaris inferior, a.meningea media,
masseterica, rr. pterygoidei, a. buccalis; 
- қанаттәрізді веналық өрім, pl. venosus pterygoideus; 
 - төменгі жақсүйекартылық вена, v. retromandibularis; 
- төменгі жақсүйек нерві, n. mandibularis (V-жұп) және оның n.alveolaris
inferior, n. auricоtemporalis, n. massetericus, nn. pterygoidei medialis et
pterygoideus lateralis, n. buccalis; 
- артқы альвеоларлық тесіктер, foramіnа alveolariа posteriora,
арқылыөтеді: alveolaris posterior superior (a.maxillaris-тан), rr. alveolares
superiores posteriores (V-жұптың n .maxillaris-інің n. infraorbitalis-інен). 
Қанат-таңдайлық шұңқырдың, fossa pterygopalatina, 3 қабырғасын
ажыратады : алдыңғы, артқы және медиалды.
Қанат-таңдайлық шұңқыр бассүйектің әртүрлі топографиялық
құрылымдарымен бірқатар қатынастары бар, атап кететін нәрсе аталған

68 
тесіктердің кейбіреулері көрші сүйектердің бір-бірімен қосылғанында ғана
қалыптасатындығынан жеке сүйектерде олар көрінбейді. Осындай
түзілістерге жататындар: сынатәрізді-таңдай тесігі,foramen sphenopalatinus,
үлкен таңдайлық өзек,canalis palatinus, төменгі көзұялық саңылау, fissura
orbitalis inferior. 
17 кесте. Қанат-таңдайлық шұңқырдың қабырғалары 
Қабырға атауы 
Қабырғаларды түзетін сүйектік құрылымдар 
Қазақша атаулары 
Латынша атаулары 
Алдыңғы қабырғасы, 
paries anterior 
- жоғарғы жақсүйек төмпесі; 
-tuber maxillae 
 
Артқы қабырғасы, 
paries posterior 
- сынатәрізді сүйектің 
қанаттәрізді өсіндісі; 
- processus pterygoideus ossis
sphenoidalis 
Медиалды қабырғасы, 
рaries medialis 
- таңдай сүйектің 
перпендикулярлы табақшасы 
- lamina perpendicularis ossis 
palatini 
18 кесте. Қанат-таңдайлық шұңқырдың қатынастары 
Қатынас атаулары 
Қабырғаларды түзетін сүйектік құрылымдар 
Қазақша атаулары 
Латынша атаулары 
Дөңгелек тесік, 
foramen rotundum
-ортаңғы бассүйек шұңқыры 
- fossa crania media 
Төменгі көзұялық 
саңылау, fissura 
orbitalis 
-көзұя 
- orbitа 

69 
Қанаттәрізді өзек, 
canalis pterygoideus 
- сыртқы бассүйектің негізі 
-basis crania externa 
Сынатәрізді-қанат 
тесігі, foramen 
sphenopalatinum 
- мұрын қуысы (ортаңғы мұрын 
жолы) 
- cavitas nasi (meatus nasi 
medius) 
Үлкен таңдай өзегі, 
canalis palatinus major 
- ауыз қуысы 
- cavitas oris 
Қанат-жоғарғы 
жақсүйектік саңылау, 
fissura 
pterygomaxillaris 
- самайасты шұңқыр 
- fossa infratemporalis 
 
19 кесте. Қанат-таңдайлық шұңқырдың қатынастары мен түзілістері 
Қатынас 
атауы 
Түзілістер 
артериялар 
веналар 
нервтер 
Дөңгелек тесік, foramen 
rotundum

 
-n. maxillaries (V-
жұптың 2 тармағы) 
Төменгі көзұялық 
саңылау, fissura 
orbitalis inferior 
- а. infraorbitalis 
(a.maxillaris-тeн) 
-v. infraorbitalis
(pl.venosus 
pterygoideus-тің 
құйылысы) 
- n. zygomaticus et n. 
infraorbitalis (V-
жұптың n.maxillaris-
інен) 
Қанаттәрізді өзек, 
canalis pterygoideus 
- а. canalis pterygoidei 
(a.maxillaris-тің a. 
palatina descendens-
інен ) 
- v. canalis pterygoidei
(pl.venosus 
pterygoideus-тің 
құйылысы) 
- n. canalis
pterygoidei (n. 
petrosus major мен 
n. petrosus minor-дің 
қосылыуынан ) 
Сынатәрізді-қанат 
тесігі, foramen 
sphenopalatinum 
- а. sphenopalatina 
(a.maxillaris-тeн)
- 
v. 
sphenopalatina 
(pl.venosus 
pterygoideus-тің 
құйылысы) 
- rr. nasalis 
posteriores 
superiores mediales 
et laterales
Үлкен таңдай өзегі, 
- a. palatina descendens - vv. palatinae 
- n. palatinus major 

70 
canalis palatinus major 
(a.maxillaris-тeн) 
(pl.venosus 
pterygoideus-тің 
құйылысы) 
et nasales posteriores 
inferiores (ganglion 
pterygopalatinum- 
нен) 
Қанат-жоғарғы 
жақсүйектік саңылау, 
fissura pterygomaxillaris 
- a.maxillaris 
- aa. palatinae minores 
(a.maxillaris-тің
a. palatina descendens-
інен ) 
- plexus venosus 
pterygoideus (v. 
retromandibularis-тің 
құйылысы); 
 
- nn. palatini minores
(ganglion 
pterygopalatinum- 
нен) 

жүктеу/скачать 2.15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: