Әдіснаманың этикалық және эстетикалық негіздері

24 
сезімдік) – адамның дүниені эстетикалық тұрғыдан ұғынып-түсіну 
заңдылықтары туралы, әсемдік заңдарын арқау еткен шығармашылықтың мәнісі 
мен формалары туралы ғылым. Адам қызметінің кез-келген түрінде эстетикалық 
компоненттер белгілі бір дәрежеде болады. Олардың ерекшелігі мен 
функциялары - олар әлемге қатысты субъектінің еркін білдіру саласы. 
Эстетикалық іс-әрекет пәндік-рухани сипатқа ие. Оның тақырыбы 
тікелей қолжетімді қабылдау немесе ұсыну үшін әртүрлі шындықтың кез-
келген объектісі бола алады. Бұл оларға арнайы енгізілген эстетикалық 
ақпаратты қамтитын кӛркем шығармалар болуы мүмкін; адам оларды 
реттеуге қатысқандықтан, табиғи қатарынан оқшауланған табиғи құбылыстар. 
Эстетикалық іс-әрекеттің тақырыбы эстетикалық бейтарап құбылыстар 
болуы мүмкін, олардың мәні іс-әрекеттің ӛзінде жаңартылады немесе 
бекітіледі. Адам әлемі әрқашан эстетикалық іс-әрекетке ерекше 
қызығушылық танытатын сала болған және болып қала береді: әлеуметтік 
тарихи процесс, адамдардың әлеуметтік ӛмірі, олардың мінез-құлқы мен ішкі 
рухани әлемі. 
Еңбектегі эстетикалық принцип ерекше мәнге ие, ол адамдар қызметінің 
негізгі нысаны болып табылады. Жақсы ұйымдастырылған, демалыспен 
кезектесетін еркін жұмыс адамның шығармашылық, рухани және физикалық 
күштерін дамытудың негізгі формасына айналады. Жұмыстағы эстетикалық 
принцип оның алғашқы ӛмірлік қажеттілікке айналуымен байланысты. 
Материалдық және рухани қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған 
жұмыс қажеттілікке айналуы керек, оның еркін қанағаттануы адамға 
суретшінің басынан ӛткергендей ләззат беріп, ӛнер туындысын жасайды. 
Ғылыми қызметтегі эстетикалық компоненттер маңызды рӛл атқарады. 
Нағыз ғалымға ғылыммен айналысу суретшінің немесе әртістің іс-әрекетінен 
кем емес үлкен эстетикалық ләззат береді. Бірақ ғылыми және кӛркемдік 
қызмет нәтижелерінде айтарлықтай түбегейлі айырмашылық бар. Ӛнерде 
кӛркем туындылары ӛте дербестендірілген. Әр туынды оны жасаған автордан 
ажыратылмайды. Егер А. С. Пушкин "Евгений Онегин" немесе Л.В. Бетховен 
әйгілі тоғызыншы симфонияны шығармаса, онда бұл шығармалар жай болмас 
еді. Ғылымда жағдай сәл ӛзгеше. Ғылыми нәтижелер де жекелендірілген - әр 
ғылыми кітапта немесе мақалада автор бар. 
Кӛбінесе ғылыми заңдарға, теорияларға, принциптерге ғалымдардың 
есімдері беріледі. Сонымен бірге, егер, мысалы, И.Ньютон, Ч. Дарвин, 
А.Эйнштейн, Н. И. Лобачевский болмаса, онда біз олардың аттарымен 
байланыстыратын теорияларды кейбір басқа ғалымдар жасаған болар еді. 
Олар ғылымның дамуының объективті қажетті кезеңдері болғандықтан пайда 
болады. Бұған әртүрлі ғалымдар бір-бірінен тәуелсіз әр түрлі салалардағы 
бірдей идеяларға келген кезде ғылымның даму тарихынан кӛптеген фактілер 
дәлел бола алады. 
Ғылым мен ӛнердің айырмашылығы, әдетте, ғылым логикалық 
негізделген, концептуалды, жеке тәуелділіктен бос білім береді, ал ӛнер - 
кӛрнекі, эмоционалды, сезімтал. Бірақ кейде ғылым адамдары арасындағы 

25 
ғылыми дауларда эмоциялар суретшілер арасында сияқты күшті. 
Кӛркем және ғылыми ізденіс процестеріндегі, сондай-ақ кӛркем 
шығармалар 
мен 
ғылыми 
жұмыстың 
нәтижелерін 
қабылдаудағы 
эмоциялардың орны арасындағы айырмашылық - бұл ғылымда эмоционалды 
сәт ескерілмейді, бірақ ол іс жүзінде бар. Мұнда эмоцияның қайнар кӛзі 
зерттеушінің нақты тұлғасы болып табылады; бірақ зерттеудің нәтижесі мен 
түпкілікті нәтижесін ұсыну абстрактілі ғылым субъектісінің "атынан" 
жасалғандықтан, эмоциялар жойылады немесе ғылыми жұмыстың ӛзіндік 
маңызды құрамдас бӛлігі ретінде қарастырылмауы керек. 
Ӛнерде суретшінің ӛзі ғана емес, сонымен бірге оған жанашыр 
кӛрермен, оқырман, тыңдаушы да эмоционалды; эмоционалды сәт - бұл 
жалпы ӛнер тақырыбының сипаттамасы. Ӛнер-шындықтың жеке кӛрінісі, ал 
ғылым оның жеке объективті кӛрінісі. 
Осылайша, эстетика ғылымның әдіснамасына оның негіздерінің бірі 
бола отырып, ғылыми қызметті ұйымдастыру туралы ілім ретінде тікелей 
байланысты. 

жүктеу/скачать 1.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: