А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол

84 
тақырыбы мен мазмұнын ашу болып табылатын бірқатар құжаттарды жасау. 
Ақпараттық жинақтау - бұл бірқатар құжаттарды құру, олардың негізгі 
мақсаты белгілі бір мәселелерді шешуде тікелей ақпарат кӛзі ретінде қызмет 
ету. Оның нәтижесі бастапқы құжаттар (есеп, мақала, қысқаша хабарлама, 
ақпараттық парақ), сондай-ақ қайталама (рефераттар, фактографиялық 
анықтамалар, рефераттық шолулар) болуы мүмкін. 
Есептің немесе басып шығаруға дайындалған басқа материалдың 
қолжазбасы бойынша жұмыстың маңызды кезеңі - бұл қолжазбамен (баспа 
процесінің авторлық кезеңі), содан кейін редактормен (баспа процесінің 
редакциялық кезеңі) жұмыс жасау кезінде автор жүзеге асыратын 
редакциялау. 
Редакциялаудың негізгі мақсаты-оқырман мен қоғамның мүддесі үшін 
мазмұны мен формасын дұрыс бағалау және жетілдіру мақсатында 
басылымға арналған жұмысты сыни талдау. Редакциялау кезінде келтірілген 
фактілердің толықтығы мен маңыздылығына, олардың жаңалығы мен қазіргі 
ӛмірмен байланысына, осы жұмыстың тиісті білім саласындағы прогреске 
қосқан үлесіне, сенімділігіне, дәлдігі мен сенімділігіне, белгілі бір ғылымның 
заңдары мен заңдылықтарының сақталуына, білім саласына, ӛндіріске, 
мәтіннің жекелеген бӛліктерінің олардың функцияларына сәйкестігіне, мәтін 
формасына ерекше назар аударылады. 
Мәтін формасының маңызды жақтары болып табылады: 
- 
композициялық, яғни оның барлық элементтерін біртұтас етіп 
біріктіретін ғылыми жұмыстың дұрыс құрылуы; 
- 
рубрикациялық, яғни мәтінді құрылымдық бірліктерге, бӛліктерге, 
бӛлімдерге, тарауларға, параграфтарға бӛлу; 
- 
логикалық, яғни автордың пайымдаулары, тұжырымдары мен 
анықтамаларының логикалық дұрыс ойлау нормаларына сәйкестігі; 
- 
грамматикалық-стилистикалық және графикалық (кестелер мен 
иллюстрациялардың сапасы). 
Иллюстрация-бұл мәтінге түсініктеме немесе қосымша ретінде қызмет 
ететін сурет. «Просвещение», «Наука», «Машиностроение» сияқты 
баспаларда бір авторлық параққа ғылыми әдебиеттерде 5-8 иллюстрация, 
ӛндірістік және техникалық-8-10, оқу және танымал - 5-12 ұсынылуы мүмкін. 
Суретке сілтеме мәтінде суреттің объектісіне айналған зат туралы 
айтылғаннан кейін орналастырылады, мысалы, сурет 11. Суреттерге 
қайталанған сілтемелер қысқартылған сӛзбен бірге жүреді қара (11 сур. қар.). 
Әріппен кӛрсетілген иллюстрацияның бӛлігіне сілтемелер болуы мүмкін, 
мысалы: сурет 40, а. 
Редакциялау кезінде мәтіннің грамматикалық-стилистикалық жағына, 
яғни фразалар мен грамматикалық бұрылыстардың дұрыс құрылуына, белгілі 
бір сӛздерді қолданудың орындылығына назар аудару керек. Қолжазбаны 
талдаудың негізгі әдістерін білу пайдалы, бұл тіл мен стильдің типтік 
қателерін байқауға және жоюға мүмкіндік береді. 
Ең кӛп кездесетін қателіктердің бірі-артық немесе қосымша сӛздерді 

85 
қолдану. Кӛп сӛздік әрқашан автордың негізгі идеясын күңгірт етеді, баспа 
жұмысының тиімділігін әлсіретеді, оны оқырманға қол жетімді етпейді. 
Сондықтан, қолданылуы ақталмайтын сӛздер артық болуы керек. 
"Редакциялау" сӛзі лат тілінен шыққан. геейш, бұл сӛзбе-сӛз 
"реттелген" дегенді білдіреді. Алайда, автор оның қолжазбасындағы 
қателіктерді жою редактордың ісі деп санамауы керек. Авторға редакторды 
белгілі бір дәрежеде қайталауға кеңес беріледі. Бұл қолжазбаны ӛңдеудің 
алғашқы кезеңі. Мұнда бірнеше рет ӛзгертулермен, қысқартулармен және 
толықтырулармен келісу қажет. Біраз уақыттан кейін қолжазбаңызды қайта 
оқып, оны оқырманның кӛзқарасы бойынша (екінші кезең) бағалауға 
тырысқан жӛн. Үшінші кезең - мәтіндегі қателерді, суреттердің сәйкестігін, 
терминологияның біркелкілігін, белгілерді анықтау үшін егжей-тегжейлі оқу. 
Осы талаптарды орындағаннан кейін ғана қолжазбаны баспаға тапсыруға 
болады. 
Егер жұмыс журналға мақала түрінде берілсе, онда ол редакцияға 
авторларға жадынама ретінде жеке журнал нӛмірлерінде жарияланатын 
талаптарға сәйкес дайын түрде жіберілуі керек. 
Журналда немесе жинақта жариялау үшін ұсынылатын мақала 
қолжазбасында жұмыстың толық атауы, автордың тегі, аты-жӛні, аңдатпа 
(жеке бетте), Пайдаланылған әдебиеттер тізімі, материалдарды ашық 
баспасӛзде жариялауға рұқсат (сараптама актісі) болуы тиіс. Қолжазбаға 
автор (-лар) қол қоюы тиіс және қосымшада автордың (-лардың) тегі, аты 
және әкесінің аты, автордың (-лардың) ғылыми дәрежесі, олардың 
телефондары мен мекенжайлары болуы тиіс. Мақала мәтіні екі данада 
ұсынылады. 
Кейбір ғылыми-техникалық материалдар, бұрын белгісіз ақпарат болса 
да, мамандардың аз ғана бӛлігін қызықтыруы мүмкін, сондықтан оларды кӛп 
тиражды журналдарда жариялау мүмкін емес. Мамандарға осындай 
жұмыстармен танысуға мүмкіндік беру үшін елімізде қолжазбаларды 
сақтау, яғни осындай материалдарды сақтауға қабылдау енгізілді. Сақтау 
қолжазбаларды қабылдау мен сақтауды ғана емес, сонымен қатар олар туралы 
ақпаратты ұйымдастыруды, қолжазбаларды тұтынушылардың сұранысы 
бойынша кӛшіруді де қамтиды. 
Сақтауға беруге арналған материалдар жариялауға ұсынылатын 
мақалалар сияқты ережелер бойынша ресімделеді. Сақтауға берілген 
материалдар авторының авторлық құқығы сақталады, кейіннен ол оларды 
жариялай алады. Бүкілресейлік ғылыми және техникалық ақпарат 
институтына Ресей Ғылым академиясының ұйымдарынан (жаратылыстану, 
дәл және техникалық ғылымдар бойынша), сондай-ақ оқу және ғылыми - 
зерттеу институттарынан (жаратылыстану және нақты ғылымдар бойынша); 
ИНИОН - әлеуметтік ғылымдар бойынша; НТК орталық салалық органдары-
сала тақырыбы бойынша және т. б. қолжазбаларды сақтауға қабылдайды. 
Сақталған қолжазбаның рефераты жарияланғаннан кейін авторға оның 
тегі, қолжазбаның атауы, рефератты жариялаған реферативтік басылымның 

86 
атауы және оның нӛмірі кӛрсетілген анықтама беріледі. Қолжазбаларды 
сақтауға жіберетін депонент-ұйымдар, әдетте, журналдардың редакциялары, 
университеттер, бас ғылыми-зерттеу институттары болып табылады, ал 
қолжазбаларды 
сақтауға 
беру 
туралы 
шешімдерді 
журналдардың 
редколлегиялары, сондай-ақ баспа қызметінің құқығын пайдаланатын 
мекемелер мен ұйымдардың ғалымдары, ғылыми-техникалық және баспа 
кеңестері қабылдайды. Олар сақтауға жіберілген қолжазбалардың мазмұнына 
жауапты болып табылады. 
Депонирлеу қолжазба авторларына жарияланған материалдардың 
авторларымен салыстырғанда кейбір артықшылықтар береді, ӛйткені 
депонирленген қолжазбалар жарияланған қолжазбалармен бір уақытта 
шығарылады және іс жүзінде кӛлемімен шектелмейді. 
Жариялауға арналған барлық жұмыстар алдын-ала шолудан ӛтеді. 
Рецензия - бұл әдетте сыни бағалауды немесе баспа жұмысын талдауды 
қамтитын шағын мақала. Рецензияда мыналар болуы тиіс: рецензияланатын 
дереккӛздің атауы; негізгі мәселелердің қысқаша тізбесі; рецензияланатын 
жұмыстың негізгі артықшылықтары мен кемшіліктерін кӛрсету. Рецензия 
соңында жұмыстың ӛзектілігі, оның теориялық және практикалық 
маңыздылығы бағаланатын түйіндеме келтіріледі, дәлелдемелер мен 
қорытындылардың дұрыстығына баға беріледі. 
Қарастырылып отырған жұмыстың мазмұнын қысқаша баяндайтын 
ақпараттық рецензиялар және автордың ұстанымын ғылыми талдайтын, 
автор қолданған нақты материалды нақтылайтын немесе толықтыратын сыни 
рецензиялар бар [3]. 

жүктеу/скачать 1.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: