А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол

5 
"Ғылыми зерттеулер әдіснамасы" пәнінің пайда болуы ғылыми-
техникалық революцияның қарқынды дамуымен, білімнің тез жаңаруымен, 
ғылыми және ғылыми-техникалық ақпарат кӛлемінің артуымен байланысты 
болды. 
Бүгінгі 
таңда, 
бұрын-соңды 
болмағандай, 
тәуелсіз 
ғылыми 
шығармашылық жұмысқа қабілетті жақсы жалпы ғылыми және кәсіби 
дайындығы бар жоғары білікті мамандарға қажеттілік бар. Бұл мамандар 
ғылыми әзірлемелер мен зерттеулердің жаңа әдістеріне жақсы бейімделіп 
қана қоймай, сонымен қатар олардың нәтижелерін ӛндіріс процесіне енгізе 
алуы керек. 
"Ғылыми зерттеулер әдіснамасы" пәні: философиялық аспектілерді, 
ғылыми танымның әдіснамалық негіздерін, ғылыми-зерттеу жұмыстарының 
құрылымы мен негізгі кезеңдерін зерттеуді қамтиды. Бұл курс теориялық 
зерттеу әдістерін, ғылыми зерттеулердегі модельдеу мәселелерін зерттейді 
және ғылыми зерттеудің дұрыс бағытын таңдауға кӛмектеседі. Курсты оқу 
кезінде студенттер ғылыми ақпаратты іздеуді, жинақтауды және ӛңдеуді, 
сонымен қатар эксперименттік зерттеулердің нәтижелерін жүргізуді, ӛңдеуді 
және рәсімдеуді үйренуі керек. 
Әдіснама - бұл адамның іс-әрекетін ұйымдастыру туралы ілім. Бірақ кез-
келген қызмет әдіснаманы ұйымдастыру мен қолдануды қажет етпейді. 
Адамның іс-әрекеті репродуктивті және ӛнімді болып бӛлінеді [1,4]. 
Репродуктивті белсенділік - бұл басқа адамның іс-әрекетінің кӛшірмесі немесе 
бұрын игерілген ӛз іс-әрекетінің кӛшірмесі. Мысалы, механикалық цехтағы 
токарьдың монотонды әрекеті әдіснаманы қолдануды қажет етпейді, ӛйткені ол 
бір рет және біржолата ұйымдастырылған (ӛзін-ӛзі ұйымдастырған). 
Ӛнімді қызмет объективті түрде жаңа немесе субъективті түрде жаңа 
нәтиже алуға бағытталған. Объективті жаңа нәтиже алуға бағытталған іс-
шаралар шығармашылық деп аталады [1, 5]. Бірақ ӛнімді қызмет кӛбінесе 
бұрынғы стереотиптерді бұзуы мүмкін, сондықтан субъективті түрде жаңа 
нәтиже алу үшін "ұйымдастыру қызметі" термині қолданылады. Қызметтің бұл 
түрі кӛбінесе заңдар, стандарттар, бұйрықтар және т. б. түрінде жүзеге 
асырылатын нормаларды белгілеуден тұрады. 
Кез-келген ғылыми-зерттеу қызметі әрқашан объективті жаңа нәтиже 
алуға бағытталған. Сондықтан ӛнімді қызмет ұйымдастыруды қажет етеді. 
Егер әдіснаманы қызметті ұйымдастыру туралы ілім ретінде қарастыратын 
болсақ, онда "ұйымдастыру" деген не екенін түсіну керек.
«Ұйымдастыру» дегеніміз [1, 6]: 
- ішкі реттілік және оның құрылымына байланысты кӛп немесе аз 
сараланған және автономды бӛліктердің ӛзара әрекеттесуінің үйлесімділігі; 
- бүтіннің бӛліктері арасындағы қатынастарды қалыптастыруға және 
жетілдіруге әкелетін әрекеттер немесе процестер жиынтығы; 
-кез-келген бағдарламаны немесе мақсатты бірлесіп жүзеге асыратын 
және белгілі бір тәртіптерді мен ережелер негізінде әрекет ететін адамдарды 
біріктіру (сурет 1). 

6 
 
Сурет 1 – «Ұйымдастыру» терминінің құрылымы
Әдіснамада "ұйымдастыру" ұғымы кӛбінесе процесті және осы 
процестің нәтижесін (қасиетін) білдіреді. Ұйымдастыру жүйесі ұжымдық 
ғылыми қызметте немесе ғылыми жобаларды басқаруда қолданылады. 
Әдіснама адамның қызметін ұйымдастыруды қалай бағытталған адам 
белсенділігі ретінде қарастырады. Іс - әрекетті ұйымдастыру дегеніміз - оны 
жүзеге асыру процесін анықтайтын нақты және белгілі сипаттамалары, 
логикалық құрылымы бар тұтас жүйеге орналастыру. 
Логикалық құрылымға келесі компоненттер кіреді: объект, субъект, 
формасы, тақырып, құралдар, қызмет әдістері және оның нәтижесі. Қызметтің 
келесі сипаттамалары осы құрылымға сыртқы болып табылады: принциптер, 
нормалар, шарттар және ерекшеліктер. 
Іс-әрекетті ұйымдастырудың әртүрлі мәдени түрлері тарихи түрде 
дамыды. Қазіргі заманғы - бұл жобалық-технологиялық тип, ол адамның 
(немесе ұйымның) ӛнімді қызметі жобалар деп аталатын жеке аяқталған 
циклдарға бӛлінеді. 
Жобаның екі анықтамасы бар: жоба белгілі бір жүйенің нормативтік 
моделі ретінде және жоба уақыт пен ресурстармен шектелген және белгілі бір 
ұйымдастыруға ие жүйені мақсатты құру немесе ӛзгерту ретінде. 
Қызметтің процесі шеңберінде, фазалар және кезеңдер бойынша белгілі 
бір уақыт тізбегінде жүзеге асырылатын жоба аясында қарастырылады, ал 
дәйектілік барлық қызмет түрлеріне ортақ. 
Қызмет (жоба) циклінің аяқталуы үш кезеңмен анықталады: 
 
1) Жаңа ғылыми білімнің құрылатын жүйесінің моделі ретінде құрылған 
модель немесе ғылыми гипотеза және оны іске асыру жоспары болып табылатын 
жобалау кезеңі; 
2) Технологиялық кезең, оның нәтижесі жүйені іске асыру, яғни гипотезаны 
тексеру; 
 
3) Рефлексивті кезең, оның нәтижесі жаңа ғылыми білімнің құрылған 
жүйесін бағалау және оны одан әрі түзету немесе жаңа жобаны "іске қосу", яғни 

7 
жаңа гипотезаны құру және оны одан әрі тексеру қажеттілігін анықтау болып 
табылады [1, 27]. 
Осылайша, ғылыми зерттеудің құрылымы сызба түрінде ұсынылуы 
мүмкін (сурет 2). 

жүктеу/скачать 1.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: