Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

223 
оқу іс-әрекетінде дидактикалық ойындарды қолдану арқылы балалардың 
қиялын шарықтатып, ойлау қабілетін ҧштауға болады[1]. 
Триз жаңа ойларды нақты бір ғылымға айналдырады.Себебі ол, 
логикалық шешімдерге сҥйенеді. 
Триз технологиясының негізгі мақсаты: 
 Техникалық амалдарды шешуге.
 Жҥйелі ойлауға. 
 Икемді ойды дамытуға. 
 Қайталанбайтын логикалық қҧрылым жасауға. 
Қазіргі заман талабына сай тәрбиелеумен білім берудің негізгі мақсаты 
баланың шығармашыл, жеке бас болып дәстҥрден тыс әр саладағы мәселелерді 
шешуге бейім әрекет ете алатын баланы тәрбиелеу болып табылады.
Триз - бҧл обьективті заңдылықтардың даму жҥйесін зерделейтін және 
проблемалық шешу әдістемесін әзірлейтін ғылым.Техникалық шығармашылық 
әдістемесі ӛндірістегі интеллектуалдық ӛнімділікті жоғарылату ҥшін 
қажеттіліктен туындаған әдіс. Ол екі концепцияға сҥйенеді.
Бірінші жағдайда ерекше ойлайтын дарынды адамдарда шабыты келген 
кезде ойлап, табатын ерекше туынды. Бҧл кӛбейтуге зерделеуге келмейді.
Екінші жағдайда жасанды жҥйенің ӛзгеруі адаманың субьективті еркіне 
сҥйене отырып жҥргізілмейді,обьективті заңдылықтаға сҥйенеді. Бҧл 
технологияның негізгі,техникалық жҥйелер қалай болса солай емес,белгілі бір 
заңдылықтарға сҥйенеді.Ол заңдылықтарды танып білуге болады.Триз жаңа 
ойларды нақты бір ғылымға айналдырады.Себебі ол, логикалық шешімдерге 
сҥйенеді [2].
Қазіргі заман талабына сай тәрбиелеумен білім берудің негізгі мақсаты 
баланың шығармашыл, жеке бас болып дәстҥрден тыс әр саладағы мәселелерді 
шешуге бейім әрекет ете алатын баланы тәрбиелеу болып табылады. Сол 
себепті оқыту мен тәрбиелеуде дәстҥрлі тҥсіндіру, кӛрсету әдісін қазіргі даму 
заңдылықтарын ескере отырып, жеке бастың дамуына бейімделген белсенді 
әрекет етуші технологияға ауыстыру уақыт талабы.Бҧл талап тек мектепті ғана 
қамтып қойған жоқ, балабақшада қамтыды.
Мектепке дейінгі ҧйымда тәрбиелеу-оқыту жҧмысында балалардың тілін 
дамыту, сӛздік қорларын дамыту, ауызша сӛйлеуге ҥйрете отырып, ҥйренген 
сӛздерін кҥнделікті ӛмірде еркін қолдану, әрі оны кҥнделікті іс-әрекет кезіндегі 
тілдік қарым-қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген.
Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сӛздік жҧмысын жҥргізу ісі- 
тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді. Біз балалармен сӛздік 
жҧмысын жҥргізе отырып, оларды айналасындағы заттармен таныстырып, атын 
атай білуге, қасиеті мен сапасын, тҥр-тҥсі және пішінін ажырата білуге, 
ӛмірдегі, қоршаған ортадағы тҥрлі қҧбылыстар жайындағы ҧғым, тҥсініктерін 
дамыта отырып, белсенді тҥрде тілдік қарым-қатынас жасай білуге ҥйреенеді. 
Мектеп жасына дейінгі балалардың сӛздік қорларын дамыту ісінде 
тәрбиешінің: 
- балалардың сӛздік қорларын дамыту;
- жаңа сӛздерді меңгерту;

224 
- ҥйренген сӛздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет 
саналады. 
Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда 3 негізгі мақсат 
қарастырылған. 
1. Ауызша сӛйлеуге ҥйрету, сӛздік қорын дамыту. Айналадағы дҥниені 
табиғатты бақылау, таныту арқылы сӛз қорын жаңа сӛздермен байыту, баланың 
ауызша сӛйлеген сӛздерін тыңдап, ӛзіне қойылған сҧраққа жауап беруге 
ҥйрету: Заттың атын (ойыншық, гҥл, жапырақ т.б) заттың сынын, сапасын, тҥр 
тҥсін, пішінін білдіретін сӛздерді меңгерту. Заттың іс -әрекетін білдіретін 
(жҥрді,жҥгірді,келді,келеді,епті т.б) сӛздерді әрі қарай меңгерту. Ҥстеу сӛздерді 
(қасында, ҥстінде, осында, жоғарыда, тӛменде) қосып айтуға ҥйрету.
2. Сӛз дыбыстарын дҧрыс айту. Сӛйлеуде ауыз қуысы арқылы дҧрыс дем 
шығара білуге ҥйрете отырып, дауыссыз қатаң, ҧяң дыбыстарды естілуіне қарай 
дҧрыс, анық айтуға ҥйрету, 3-4 сӛзден тҧратын сӛйлем қҧрату.
3. Байланыстырып сӛйлеуін дамыту. Кҥнделікті сабақта естіген, білгенін, 
ойын, серуен кезінде кӛрген тҥйгенін , сурет және оқылған ертегілер мазмҧнын 
ҧнатқан ойыншықтары жайында ауызша сҧрақ қоя отырып, әңгімелей отырып, 
қысқа ертегілерді кейіптендіре білуге ҥйрету[3]. 
Тәрбиеші балалармен ойынды (заттармен, ҥстел ҥсті және сӛздік ойын) 
ҥш тҥрлі етіп ӛткізуіне болады. 
Заттармен ойналатын ойын ойыншықтарды, табиғи заттарды қолдану 
арқылы ӛті леді. Мысалы: «Дәл осындайды тауып ал», «Салыстыр да, атын 
ата»,«Қай ағаштың жапырағы»,«Бірдей ойыншықты тап», «Қайсысы кӛп, 
қайсысы аз»,. Жалпы ойынды ҧйымдастыру ойынды ӛткізуге әзірлік, ойынды 
ӛткізу, ойынды талдау сияқты ҥш бағытты қамтиды. Ойынға қажетті қҧрал, 
заттарды даярлау ойынды ӛткізуге әзірлік болып табылады. Балаларды 
ойынның мазмҧнымен таныстыру ойынды ӛткізу болып табылады. Ойынды 
талдау, бҧл ойынның ӛз мақсатына жетуі, балалардың белсенділігі және 
олардың іс-әрекеті болып табылады.
Триз технологиясының дидактикалық ойындары. 
«Шеңберде кім тҧрады? ойыны».
Ойынның шарты:Балалардың атаған нысандарын шеңберлер ішіне қойып, 
тек жай ғана ататып қоймай, ойын арқылы шеңберде кім тҧрады? Десек, бала 
бірден қызыға бастайды. Шеңберде сырғанақ тҧрады, шеңберде суықторғай 
тҧрады т.б.деген кӛптеген жауаптар туындайды. Әрі ойын, әрі ойды бекітеміз. 
«Картинаға ену» ойыны. 
Ойынның шарты:Бҧл ойынды тек сиқыршылардың кӛмегімен ғана 
жҥргізе аламыз. «Бәрін естимін, Бәрінің дәмін татамын, Бәрін қолыммен сипап 
сеземін, Бәрін иіскеймін» сиқыршыларын кӛзді жҧмып картинаға кіргіземіз. 
Сонда олар картина ішінде жҥріп естіп, кӛрген – білгендерін айтады, әрине 
балалар атынан. 
«Осы тҥс сияқты таңда» ойыны 
Ойынның шарты: Картинадағы нысандардың тҥстерін қарастырамыз. 
Сосын осы сияқты нысанды, тҥсті тап деп талап қоямыз. Бҧл жерде тек қана 
тҥсі емес, пішіні, материалы, дәмі, иісі т.б. алынуға болады. 

225 
«Иә - Жоқ» ойыны. 
Ойынның шарты: Бҧл ойынды ойнаған кезде алдымен тақтаға бір бала 
шақырылады, ол бала тәрбиешіге картинада қандай нысанды жасыратынын 
айтады, мысалы, сырғанақ болсын. Сосын балалар картина бойынша кеңістікке 
байланысты сҧрақар қояды, ал тақтадағы бала оған «иә немесе жоқ» деп жауап 
қайтарады. Мысалы, ағаштың жанында ма? жоқ! Балалардың жанында ма? иә! 
деген сияқты. Сонымен балалардың сӛздік қорларын дамытуда ойындарды, 
тапсырма-жаттығуларды қолдану ҥлкен нәтиже береді.
Ойын арқылы балалардың сӛздік қоры дамып, ауызша сӛйлеу машығын 
игереді, таным белсенділіктері қалыптаса тҥсіп, ақыл-ойы ӛсіп жетіледі, әрі 
адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді.Қазіргі ӛмірдің ӛзінен туындап отырған 
талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу ҥзіліссіз тәрбие негізінің 
бастау бҧлағы – мектепке дейінгі ҧйымдардан басталғаны орынды. Бала 
тәрбиесі отбасынан бастау алады десек те, ғылымға негізделген әдіс – тәсілмен 
берілетін тәлім – тәрбие ісі кӛбінесе мектепке дейінгі ҧйымда басталып, жан – 
жақты педагогикалық ӛрісін табады. 
Жас шамасына қарай сәбилер тобында «Дидактикалық доп» әдістемесін 
пайдаланған ӛте қолайлы. Осы ойын негізінде, балалар антоним сӛздерін тауып, 
айтуды ҥйренеді. Әр жас шамасындағы балалармен осы әдістемені пайдалану 
барысына мысал келтіреміз. Мысалы: Тәрбиеші зат есімге сӛз айтады (етістік, 
есімдік), ал бала осы сӛзге қарама-қайшысын атайды.Мысалға: ренжіш- 
қуаныш, ақ-қара, жылау-қуану. Қоршаған ортадағы ӛзгерістерді жҥйелендіру, 
толықтыру мақсатында «Сиқырлы теледидар» әдістемесін пайдаланға болады. 
триз технологиясымен мектеп жасына дейінгі балалармен жҧмыс жасауға 
бірден-бір ыңғайлы жҥйе, ол - жҥйелі оператор (кӛп тҥрлі сҧлбалардың 
дарынды ойы).
Ғажайып баспалдақ» әдістемесі негізінде, балалар қандай да болмасын 
қҧбылыстың, нәрсенің болмысын елестете алады және осы ӛзгерістерге 
байланысты әңгіме қҧрастыруларына мҥмкіндік туады.Ҧқсас пішіндегі 
қҧбылыстардың суреттерін іріктеп алу ҥшін біз «Пішінді кӛз әйнек» 
қолданылады.Оқу іс- әрекетінде триз элементтерін қолданған шақта балалар 
ҧялшақтық қасиеттерінен арылады, қиялдық ойлау жҥйесі дамып, ой-ӛрістері 
толығады[4]. 
Триз технологиясы тәрбиешіге де, балаға да жас шамасына қарамай 
меңгеретін шығармашылық қҧралы болып табылады.Бір қҧралды пайдаланатын 
тәрбиеші де, бала да қиындықсыз бірін-бір тҥсіне алады. 
Белгілі ғалым Альберт Эйнштейннің: «Ӛзіңді қызықтыратын іспен 
айналысқаннан артық, еш нәрсе жоқ» - деген қағидасы негіз болады. 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: