Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

157 
2. Серебрякова Е. А. Уверенность в себе и условия ее формирования у школьников // 
Вестн. Ленинг. ун-та. – Л., 1981. – №3 – С. 15-24.
3. Кон И. С. Психология юношеского возраста. – М., 1982. – 207 с. 
4. Рубинштейн С. Л. Человек и Мир / Проблемы общей психологии. – М.: Педагогика, 1973. 
5. Қҧдиярова Ғ.М. Жасӛспірімдердің мінез- қҧлқындағы ауытқушылықтары- Алматы, 2004. 
 
 
ЖАПОН ЕЛІНІҢ БАЛА ТҼРБИЕЛЕУДЕГІ ТҼЖІРИБЕСІНЕН 
 
Темирханова Қ.Ш. 
Аға оқытушы, магистр, мектепке дейінгі және бастауыш білім беру кафедрасы 
Ы.Алтынсаин атындағы Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты 
Қазақстан, Арқалық 
 
Мұрат А.
Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру мамандығының 3 курс студенті 
Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты 
Қазақстан, Арқалық 
Аннотация. В этой статье описаны особенности Японской системы образования. 
Проанализированы принципы в воспитании ребенка данной страны. Проблемы которые 
рассматривались в данном статье могут быть использованы при разработке учебной 
программы 12-летней школы. 
Ключевые слова: воспитание, принципы, образование. 
Summary. the features of the Japanese system of education are described In this article. 
Principles are analysed in education of child of this country. Problems that was examined in given 
to the article can be used for development of on-line tutorial of 12-years-old school. 
Key words: education, principles, education. 
Соңғы жылдары жалпы орта білім берудің саласында жҥргізіліп жатқан 
реформалар Қазақстандық білім берудің жоғарғы сапасын қамтамасыз етуге, 
оқытуды даралау мен бейімдеуге, білім деңгейлерінің сабақтастығын сақтау 
бағытын жетілдіруге бағытталып отыр. Бҧл қазіргі қоғамның дамуы ӛмірге 
жан-жақты дайындалған, еңбексҥйгіш, ӛздігінен білім алуға, ӛзін іс жҥзінде 
кӛрсетуге, ӛзін-ӛзі дамытуға және кәсіптік білім беру бағдарламаларын игеруге 
дайын, ӛз мҥддесімен қоғам мҥддесін іскерлікпен ҧштастыра білетін, жан-
жақты мәдениетті, шығармашыл тҧлғаны тәрбиелеу қажеттігінен туындап отыр 
[1]. Мемлекет 12 жылдық мектепке балаларды даярлауда, мектепке дейінгі 
білім беру жҥйесінің маңызды роль атқаратындығына мән беруде.
Осыған орай ғалымдар мен тәжірибелі мамандар, болашақ педагогтардың 
білімі мен біліктілігін неғҧрлым сапалы деңгейге кӛтеру қажеттігілігін атап 
кӛрсетуде. Бҧл міндеттердің ойдағыдай жҥзеге асырылуы педагогикалық 
жоғары оқу орындарының кәсіби-педагогикалық біліктілік деңгейі жоғары 
жаңа 
тҧрпаттағы 
педагог 
мамандарды 
даярлау 
мәселесіне 
жаңа 
тҧжырымдамалық тҧрғыдан келуіне тікелей байланысты.12 жылдық білім беру 
жҥйесіне кӛшу аса кҥрделі бастамалардың бірі болып табылады.

158 
Аталған жҥйеге кӛшу алыс және жақын шет елдердің тәжірибесін терең 
зерттеуді талап етеді.Әлем елдері тәжірибесінде әр мемлекеттің ӛзіне тән орта 
білім беру жҥйесі мен мектеп ҥлгісі, орта мектептердің әр қайсысының 
қалыптасқан ӛзіндік ішкі қҧрылымы бар. Дҥниежҥзінің аса дамыған елдерінде-
АҚШ-та, Англияда, Швейцарияда, Канада мен Германияда жалпы білім беру 
ҧзақтығы 12 не 13 жыл, Голландияда 14 жыл, ал Кореяда, Жапонияда, 
Швецияда, Францияда, Италияда – 12 жыл.
Осы орайда еліміздің жалпы орта білім беру жҥйесін жаңартуда білім 
беру саласында жетекші орын иеленетін Жапонияның бала тәрбиелеудегі 
кейбір ҧстанымдарына зер салуды жӛн санаймын. Себебі, дамыған мемлекеттер 
арасында Жапонияның білім беру жҥйесі ерекше және салт-дәстҥрлеріміз 
тҧрғысынан біраз ҧқсастықтар байқалады. 
Жапон елінің білім жҥйесі батыстық ҥлгіде жасалынғанмен, нақты бір 
елдің жҥйесін емес, керісінше батыстық педагогикамен ҥйлестіріп,ӛзіндік білім 
жҥйесін жасауға қол жеткізді. Сондықтан Жапон елінің білім беру жҥйесі 
бірнеше рет реформаланды [2]. Себебі, жапондықтардың тарихы мен ҧлттық 
әлеуметтік қҧндылықтары шетелдік ҥлгілерді игеруге кедергі жасады. 
Жапон ҧлтының білім берудегі басты ҧстанымы – ҧлттық қҧндылықтарын 
сақтау және оны дамыту. Жапондықтар ҥш басты қасиетті қадір тҧтады. Олар: 
ҧлт мҥддесін жеке бас мҥддесінен жоғары қою, білімге қҧштарлық және 
еңбексҥйгіштік. Жапон елдерінің іс тәжірибесінен қазақ халқының ӛзіне ҥлгі 
алар тҧстары баршылық. 
Жапония білім беруде ең алдымен тәрбиеге ерекше мән берген 
мемлекеттерлің бірі. Олардың білім берудегі негізгі сҥйенетін теориялары ӛзін-
ӛзі оқыту, ӛзін-ӛзі тәрбиелеу болып табылады. Негізінен мектеп жҥйесі он екі 
жылды қҧрайды, жоғары мектеп бакалавриат, магистратура, PhD 
докторантураны қҧрайды. 
Жапонияның білім беру жҥйесінің қҧрылымы мынадай сатылардан 
тҧрады: міндетті емес сатысы – балабақша, бастауыш, орта мектеп болып 
бӛлінетін мектепте білім беру, бҧлардың ерекшелігі, орта мектептен соң 
оқушылар тҥрлі арнайы оқу орындары мен техникалық колледждерге ауысып 
кете алады. Сондай-ақ, университеттер мен университеттік емес секторларға 
бӛлінетін жоғары білім беру. Жапонияда балабақша міндетті білім беру сатысы 
болып саналмайды. Балалар балабақшаға әдетте 4 жастан бастап ата-
аналарының қалауымен барады. Жапониядағы балабақшалардың барлығы жеке 
меншікте. Олардың ішінде беделді университеттер қамқорлығындағы элиталық 
балабақшалардың алар орны ерекше.
Егер балалар мҧндай балабақшаға баратын болса, оның болашағын 
жарқын болады деп есептеуге болады. Белгілі бір жасқа келгенде ол 
университет мектебіне ауысады, сосын ол жерден университетке емтихан 
тапсырмай-ақ тҥседі. Жапонияда білім беру саласында нағыз бәсекелестік бар. 
Университетте алған дипломы министрлікте немесе әлдебір атақты фирмада 
қомақты еңбекақы тӛленетін қызметке орналасуына кепілдік береді.

159 
Бҧл ӛз кезегінде мансапқа қол жеткізіп, материалдық жағдайды жасауға 
болады деген сӛз. Сондықтан, беделді университет жанындағы мҧндай 
балабақшаға орналасу ӛте қиын. Ата-аналар балаларын мҧнда орналастыру 
ҥшін қомақты қаражат тӛлейді, ал балалардың ӛзі мҧнда қабылдануы ҥшін аса 
кҥрделі тестілеуден ӛтуіне тура келеді. Жапондық тәрбиешілер балаларды ӛзара 
қарым-қатынасқа ҥйрету ҥшін оларды шағын топтарға (хан) бӛледі, бҧл топ 
мектепке дейінгі білім беруде аса маңызды, айрықша ерекшелік. Бҧл топтар 
балалардың қабілеттеріне қарай емес, олардың іс-әрекеттерінің тиімділігіне 
қарай қҧрылады. Жыл сайын бҧл топтар қайта қҧрылып отырады.
Балалар қҧрамын жиі ауыстыру оларға ортаға бейімделуге кең мҥмкіндік 
беру әрекетінен туындайды. Егер бала нақты бір топта ӛзге балалармен қарым-
қатынасын қалыптастыра алмаса, басқа топтағы балалардан ӛзіне дос таба алуы 
мҥмкін. Жапонияда кішкентай балаларды ерте бастан жарқын болашақ ҥшін 
зор бәсекелестікке тәрбиелейді, бҧл адамның шығармашылық қабілетінің 
дамуына аса септігін тигізе қоймайды.
Алайда, баланың бойына жалпыға ортақ деген ҧғымды шебер 
қалыптастырады. Берілген тапсырманы айналасына кедергі келтірмей-ақ 
орындай алатын, ҧжымда жҧмыс істей алатын, физикалық және психикалық 
тҧрғыда аман-сау адамды тәрбиелейді [3]. 
Жапондардың бала тәрбиесінде ҧстанатын дәстҥрінің мыңдаған жылға 
жалғасқан тарихы бар. Кӛбіне кинолардан жапон балаларының айрықша 
ізеттілігін, мәдениеттілігін кӛріп жатамыз, бала мен ата-ананың арасында жылы 
тҥсіністік бар екенін ҧғынамыз. 
Ҧрпақтан-ҧрпаққа жалғасқан осынау ӛзара тҥсіністік қайдан пайда 
болды? Біз ерекше елдің баланы қалай тәрбиелейтініне ҥңіліп кӛрдік. Ертеде 
жапон әйелдері кӛп жҧмыс істеген. Сондықтан бала тәрбиесіне уақыт тапшы 
болып, олар бала бағу мен ӛз жҧмысын бір уақытта қатар атқарған. Балаларын 
арқаларына не кеуделеріне матамен байлап алып, егістікте жҧмыс істеген, басқа 
да ҥй тірліктерімен айналысқан. Жҧмыс барысында әлі тілі шықпаған баласына 
ӛзінің істеп жатқан жҧмысын айтып, баламен сӛйлесіп жҥрген. Бҧл баланың 
зерек боп ӛсуіне ҥлкен әсерін тигізген.
Сондықтан кӛбіне жапон балалары алдымен сӛз ҥйреніп, сосын барып 
жҥре бастаған. Кішкентай баланы арқаға таңып алып, ӛзімен бірге алып жҥру 
бҥгінге дейін жеткен дәстҥр іспетті. Жапония дҥкендерінде баланы бірге алып 
жҥруге ыңғайлы киімдер толып тҧр. Оның ҥлкен қалтасы, арнайы орамасы бар. 
Бҧл елде тек әйелдер емес, еркектер де бала тәрбиесіне айрықша кӛңіл бӛледі.
Сондай-ақ баланың бауырлары да бӛбекке ҥлкен жанашырлықпен 
қамқорлық танытады. Бҧл тҧрғыда жапондар мен қазақтардың ҧқсастығын 
байқаймыз. Жапондар балаларын «мәдениетті бол, ешкімге кедергі келтірме, 
тыныш жҥр, бәрімен бірдей қарапайым бол» деп ӛсіреді. Сондай-ақ олар 
сезімін сӛзбен емес, дауыс ырғағымен жеткізеді. Егер бір нәрсеге кӛңілі 
толмаса, оны кӛзқарасы мен дауыс ырғағы арқылы білдіреді. Сондықтан ата-
анасының ӛзіне ренжігенін байқаған бала тез сабасына тҥсіп, жіберген қателігі 
ҥшін кешірім сҧрауға асығады. 

160 
Жапон қоғамындағы бала тәрбиесі – тӛзімділік пен тілектестік қарым-
қатынас негізінде ӛрбиді. Бала кезде берілген тәрбиенің арқасында жапондар 
ҧжымның немесе фирманың мақсатына бейімделіп ӛмір сҥре алады және заңды 
қадірлей білетіндігімен ерекшеленеді. 
Бізде мерекелерде әріптестеріңмен жанжалдасып тӛбелесіп қалу, жолда 
жҥргенде жылдамдықты асыру, бағдаршамның қызыл кӛзіне ӛтіп кету жиі орын 
алып тҧрса, ал, жапондардың ереже бҧзуы мҥмкін емес нәрсе. Ӛмірді ереже 
бойынша сҥру керек. Ержені бҧзуға болмайды. Жапондардың ӛмірлік 
ҧстанымы осы. Балаларды кішкентай кезінен осыған тәрбиелейді. Бҧл жапон 
тәрбиесінің негізі деп атасақ та болады. 
Бала 5 жасқа дейін – қҧдай. 5 жасқа дейін балаға ешқандай шектеу 
қоймайды, ҧрыспайды. Жазаламайды. 
Келесі онжылдықта (5-15 жас аралығы) бала ӛзін қоғамның мҥшесі 
ретінде сезіне бастайды. Адамдар арасында ӛз орнын табуға ҥйренеді. 
Жапондардың пікірінше адам 15 жаста ӛз іс-әрекетіне толық жауап бере 
алатын, ӛздігінше ӛмір сҥре алатын деңгейге жетеді. 
Осы орайда қазақтың «Баланы бес жасқа дейін патшаңдай сыйла, он бес 
жасқа дейін қҧлыңдай жҧмса, он бестен кейін досыңдай сырлас» деген тәмсілі 
еске тҥседі. Жапондардың тәрбие жҥйесі де осы ҧстанымға негізделген десе де 
болады. Жапондардың білім жҥйесінің 8 қҧпиясы: 
№1 қҧпия: «Ӛзімшілдік ӛрге сҥйремейді, бастысы – ынтымақтастық». 
Жапондар бала тәрбиесіне – баланы дҧрыс жолға бағыттау деп қарайды. Ол – 
жапондардың ӛзіндік мәдениетін ҥйретуге негізделген. 
Бҥгінгі жапон мәдениеті ӛз бастауын ауыл қоғамынан алады. Бҧндай 
қоғамда адамдар бір-біріне кӛмектесуі міндетті. Жапонияның дәстҥрлі 
қоғамында бірінші орында – ынтымақтастық тҧрады. 
Бҧндай тәрбие жҥйесі батыстың тәрбие жҥйесіне мҥлде кереғар. Әсіресе, 
американдықтар баланың жеке тҧлға болып қалыптасуына, ӛз кҥшіне сенуіне 
ерекше мән береді. 
№2 қҧпия: «Барлық балалар – сҥйкімді» Ӛйткені, кез-келген әйел ӛзінің 
қоғамдағы орнын ана ретінде елестетеді. Ал, еркектердің артында мҧрагері 
болмауы ҥлкен бақытсыздық болып саналады. Сондықтан да жапон 
жанҧясында әр бала – кӛптен кҥткен ғажайып десе болғандай. 
№3 қҧпия: «Ана мен баланың бірлігі». Жапондар ананы «анаэ» деп 
атайды. Бҧл етістікті тікелей аударғанда «еркелету, қорғау, желеп-жебеу, 
болысу, жақтау» деген мағынаны білдіреді. Бала тәрбиесімен тек аналар 
айналысады. Бҧл – ықылым заманнан осылай қалыптасқан дәстҥр. 
№4 қҧпия: «Әрқашан жаныңда». Бала анасымен әркез бірге. Анасы 
нендей шаруамен айналысса да, бала анасының алдында не арқасында таңулы 
жҥреді. Бала ӛздігінен жҥре бастаған уақытта да анасының әркез бақылауында 
болады. Анасы баласына ешқандай шектеу қоймайды. Ол тек «кір, қауіпті, 
жаман» деген ескертпелерді ғана естуі мҥмкін. Егер, бала қҧлап, жарақат алып 
қалса немесе кҥйіп қалса, анасы тек ӛзін кінәлайды. 

161 
№5 қҧпия: «Әкесі де бала тәрбиесіне араласады». Кӛптен кҥткен демалыс 
кҥндері әкесі де бала тәрбиесіне ӛз қолғабысын тигізеді. Жапонияда бос 
уақытты жанҧямен бірге ӛткізу бҧлжымайтын қағида. Жапондықтар мҧндай 
кҥндерді кӛбіне бҥкіл жанҧя болып саябақта немесе табиғат аясында ӛткізуді 
жӛн кӛреді. Саябақ аттракциондарында баласын алдына алып отырған кӛптеген 
әкелерді кездестіруге болады. 
№6 қҧпия: «Бала ата-анасы секілді, тіпті олардан да асыра істеуді 
ҥйренеді». Жапон ата-аналары балаларын ӛздеріне ҧқсатып тәрбиелегісі келеді. 
Сонымен қатар, ата-аналар баласының әр бастаған ісін ҥнемі қолдап, 
жетістігіне қуанып отырады. 
№7 қҧпия: «Тәрбие – ӛзін-ӛзі ҧстай білуге, сабырлылыққа ҥйретуге 
бағытталады». Балабақшаларда және ҥйде баланың ӛз-ӛзін ҧстай білуіне 
қатысты әдістер қолданылады. Бҧған мысал ретінде «Тәрбиешінің қадағалауын 
әлсірету» және «жҥріс-тҧрысты бақылау ӛкілеттілігін табыстау» секілді 
тәсілдерді жатқызуға болады. Америкада және Европа елдерінде бҧл ата-
ананың билігін шектеу болып табылады. 
№8 қҧпия: «Басты міндет – балаға білім беру емес, тәрбиелеу». Жапон 
балабақшаларының негізгі міндеті – балаға білім емес, тәрбие беру. Бала 
болашақта қандай да бір топтарда болуына тура келеді және бҧл ҥшін оларға 
ақыл керек. Балалар ойын кезінде туындаған жанжалдардан ӛміріне қажет 
тәлім-тәрбие ала алады [4].
Қорыта келгенде, әр елдің білім беру және тәрбие саласында ӛзіндік 
ерекшелігі мен артықшылығы, тіпті кемшілігі де болады, осы себепті де біз 
балаға білім беру мен тәрбиелеуде шетелдік 12 жылдық білім беру жҥйесінің 
тек оң және тиімді жақтарын алуымыз қажет. Жапониядағы сияқты орта 
білімнің жоғарғы сатысында бейіндік оқыту бағыттарын кеңейту мҥмкіндігін 
қарастырған да жӛн болар. Сонымен қатар, білім саласына ӛзгерістер енгізу 
ҥшін оны елдің тарихи дәстҥріне, мақсатына, ӛндірісі мен мәдениет 
сҧранысына бейімдеу керек. 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: