Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

191 
Агрессия сферасын анықтаушы нормативті стандарттар, балалардың 
агрессивтілік әрекетін дағдыланған тҥрде реттеп отырмайды. Балалардың 
мінезіндегі стандартты ӛзіндік бағалау әрекеттері болу ҥшін, субъектінің зейіні 
соларға бағытталуы қажет. Яғни «объективті ӛзін тану» жағдайы болады. Тҧлға 
дамудағы бала жасының дағдарысы балалық пен есеюдің арасындағы шекара 
ретінде кҥрделі ӛтеді. Баланың ӛзін «нәтиже» деп трансцендентті ҧғынуы, мәні 
бойынша, балалықтан шығарылған, жеке даралығын іздеген қажеттілікке жауап 
ретінде индивидуалды тәжірибесі арқылы туындайтын «Меннің» тҧрақты және 
дифференциалданған 
бейнесін 
кӛрсетеді. 
Сондықтанда 
балалар 
ӛз 
мҥмкіндіктерін бір жағынан балалық әуестенулер мен олардың объективті 
салдары негізінде ҧғынады. «Мен-бейнесі» адамның әлемдік бейнесін 
жасайтын болмыстық форма мен сфера ретінді туынды сипатқа ие болады. 
Балалардың «Мен бейнесі» ӛзіндік ерекшелікке ал ӛзіндік сана сезімдері 
символикалық сипатқа ие. Идеалды нақтыланған «Мен-бейнесі» бір 
мифологиялык табиғатқа ие болады. Миф ҧғымы «Мен-бейнесімен» мен 
тҧлғаның ӛмірлік стратегияларын, оның ӛзіндік детерминациясын біріктіруге 
мҥмкін береді. Баланың ӛз менің жайлы индивидуалды мифті қҧруы, ӛзіндік 
сана сезімдермен «Мен-бейнесінің» бір-бірінен ерекше айырмашылығы 
болатын кӛрсетеді және экзистенциалды ӛзіндік бағалауға басқаша қарау қажет 
екенін болжайды. Мҧнда балалардағы дағдарыс дербес сипат алады, екі әлемнің 
арасындағы басқарылмайтын шекара ретінде жалғастырмайды. Ӛзіндік бағалау 
кәмелетке жетпегендер ҥшін олардың агрессивті мінез-қҧлықтарының кӛптеген 
формаларына: ойлары, қауіптеріне, физикалық және психологиялық 
жәбірленуіне, конфликтілеріне, тӛбелестеріне, фантазияларына және басқада 
әлеуметтік қолдау алмайтын мінез-қҧлық формаларына мәнді әсер етеді. 
Ӛзіндік бағалау агрессиялық мінез-қҧлыққа белгілі-бір ӛзгешеліктер әкеледі 
және кӛп жағдайда тҧлға аралық ӛзара әрекеті, ішкі әсерленулер мен эмоциялық 
реакцияларды, әрекет пен іс-әрекет мотивациясын анықтайды, ӛзін және 
басқаларға деген не оң не теріс қатынасты жасайды. Соңғы кездері жеткіншек 
кезеңді екі тҥрлі ықпалмен тҥсіндіреді. Психоаналитикалық және әлеуметтік-
психологиялық. 1-шісі индивидтің психо-сексуалдық дамуына және отбасындағы 
эмоциялық ӛзара қатынасқа екпін қойса, 2-шісі индивидтің әлеуметтік 
тіршілігімен, 
рольмен, 
статуспен 
рӛльдік 
конфликтпен, 
рӛльдік 
анықталмағандықпен және әлеуметтік кҥту сияқты факторларға назар аударады. 
Психоаналитикалық ықпалда бала жасында туындайтын жалғыздық және 
ӛзін жоғалтуды бастан кешіру жағдайы эмоциялық ашықты тудырады. 
Эмоциялық ашығу қҧрбыларының арасында қанығады, мҧнда ол белгілі бір 
эмоциялық тәжірибе алады, яғни адамзатқа тән мадақтау, эмпатия қосылу, 
рӛльдік мінез-қҧлық идентификация, мазасыздану мен кінә сезіміне бӛлену 
сияқты тҧлға аралық қатынастардың сипатына қосылады. 
Ӛзіндік бағалау процесі субьективті агрессивті мінез-қҧлықтың шешуші 
дитерминанты не қарсыласатын, не оны жандандыратын ішкі міндетті 
нормативті стандарттарды реттейді. Агрессия сферасын анықтайтын 
нормативті стандарттарды адам дағдыланған әрекеттермен реттемейді. Балалар 
қоғамда ӛтіп жатқан процестерді ӛзіне лайықты болатындай қабылдап, оған тез 

192 
бейімделіп, соған сәйкес мінез-кҧлықтың стериотиптерін қалыптастырады. 
Ӛзіндік сана тҧрғысында бала ӛзін қоғам мҥшесі ретінде ҧғынады және 
қоғамдық мәнді позицияларда нақтыланады. Балалардың конфликтілігі «Мені» 
бір жағынан болмыста энергетикалық қуатты ӛзіндік кӛрінуге ҧмтылуынан 
тҧрса, басқа жағынан белгілі бір тандау мен іс амалдарға жете қоймаған 
«балалардың бетпақдаласынан» тҧрады. 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: