122
шағын дүкендер болады, ал дəмханалар, банкоматтар, автожуу-
лар аз. Стационарлық АЗС жарық
пен найзағайдан қорғайтын
жүйемен жабдықтандырылған. Орналасуына байланысты АЗС-
тің жолдық жəне қалалық түрлері бар. Қалалық АЗС-ке көбіне
қатал қауіпсіздікті талап етеді.
3. Қазақстанда транспорттық дамудың мəселелері
Қазақстанның экономикалық жəне географиялық ерекше-
ліктері (кең территориясы, теңізге шығу жолының жоқтығы,)
оның экономикасын дүниежүзінің жүксыйымдылығы етеді.
Еуропаның жəне Азияның ортасында
орналасқан Қазақстан
транзиттік мүмкіншілікке ие. Жазықтық ландшафт жəне үлкен
табиғи-тастық материалдар теміржолды жəне транспорттық
автомобильді еш кедергісіз дамытуға мүмкіндік береді. Жерасты
жолының негізгі желілік үлесі автомобильдер мен теміржолдарға
келеді (88,4 жəне 14,0 сай келеді). Эксплуатациялық су жолы
3,9 мың км, ауа трассасы 61 мың км құрайды. 1000 кв желінің
тығыздығы 5,1 км
теміржолын, 32,4 км автомобиль жолдарын
құрайды.
Қазіргі кезде республика өзінің транспорттық кешенін дамыту-
да негізгі құралдардың жағдайымен, ескірген инфрақұрылымның
жəне технологияның дұрыс дамымағандығымен қанағаттанбайды.
Транспорттық шығынның үлесі өнімнің ақырғы бағасына
қатысты жоғары жəне 8% жəне 11%
деңгейінен жоғары, бо-
лып келеді. Олардың ішкі теміржолдар жəне автомобильдер
тасымалдауға сəйкес, нарық экономикасы дамыған мемлекет-
терде көрсеткіші 4-4,5% құрайды. Нəтижесінде дамыған мем-
лекеттерге қарағанда Қазақстанның экономикасы транспорттық
жүктемені екі есе қылып алып жүру керек. Көрсеткіш бойынша,
Қазақстанның жүксыйымдылық
экономикасы шамамен бес есе
тиімді, ЕС мемлекеттерінде жүксыйымдылығы 1т-км.долл. ЖІӨ.
Қазақстанның территориясынан өтетін жəне қалыптасатын 4
халықаралық транспорттық дəліз бар. Олар:
- Солтүстік Трансазиялық теміржол магистралінің дəлізі: Ба-
тыс Европа- Қытай, Корея жағажайы жəне Жапония, Ресей жəне
Қазақстан Петропавловск арқылы.
123
- Оңтүстік дəлізі ТАЖМ: Турция арқылы Оңтүстік-Шығыс
Еуропа-Қытай жəне Оңтүстік Азия, Иран, Орталық Азия жəне
Қазақстан (Достық-Ақтоғай-Алматы-Шу-Арыс-Сарыағаш жер-
лерін де).
- ТРАСЕКА: Шығыс Европа-Қара теңіз арқылы Орталық Азия,
Кавказ жəне Каспий теңізі (Достық - Алматы- Ақтау жерлерінде).
Солтүстік-Оңтүстік: Солтүстік Еуропа-Ресей жəне Иран
арқылы Парсы шығанағының елдері, Қазақстанның қатысуымен
Ақтау теңіз портының жеріндегі Ресей жəне Ақтау-Атырау
аймақтары.
Негізгі трансконтинентальдық
бағдардың қатысуынан басқа,
Орталық ТАЖМ дəлізін атап өтуге болады.
Дəліздер жүктерді Шығыс-Батыс жерлеріне жеткізуді
айтарлықтай қысқартады. Бүгінгі күнде Қытайдың, əсіресе, Ба-
тыс аймақтарындағы экономикасының жедел қарқынмен өсуі
əлемдік нарыққа əртүрлі тауарларды жеткізуді керек етеді.
Достарыңызбен бөлісу: