Қолданылатын әдебиеттер тізімі

Қосымша

15. 
    Жәутіков О.А “Математиканың даму тарихы ” А, 1967 ж
    
16. 
    Көбесов А “ Математика тарихя туралы әдістеме ” “ Білім және еңбек” журнал 1965 – 1967 ж
    
17. 
    Колман Э. Я “ История математикы в древности” М. 1961
    
18. 
    Рыбников К.А, “ История математики” М. 1974 г
    

Үнді ғылымының, оның ішінде математиканың ерекше күшті қарқынмен өрлеген дәуірі – біздің заманымыздың V – ХІІ ғасырлары. Бұл кезеңде әлгінде айтылған Ариабхатта мен Брахмагупта сияқты көрнекті математиктер мен астрономдар өмір сүрген. Ежелгі үнді математиктері математикалық ережелерді, тұжырымдарды, есептерді өлең арқылы – поэтикалық түрде баяндаған ( риторикалық математика ). Мұндағы олардың көздеген басты мақсаты жаттап алуды, түсінуді жеңілдету болған.

Үнділердің осы ондық позициялық санау жүйесіне негізделген арифметикасын орта ғасырда араб математиктері қабылдайды. Олардың еңбектері арқылы үнді санау жүйесі Таяу және Орта Шығыс елдеріне, кейіннен Европаға тарайды. Кейде үнді цифрлары “ араб цифрлары ” деп жаңсақ атайды, шындығына келсек оның түп төркіні – Үндістан.

Нөл ұғымын арифметикаға тұңғыш енгізгенде үнділіктер болса керек. Санскрит тілінде нөл “сунья”, “ бос ”, “ еш нәрсе жоқ ” дегенді білдіреді. Бұл араб тілінде “ ассифр” деп аударылып, осыдан “ цифра ” термині қалыптасқан. Нөлдің “ төркіні ” гректер деп атаушыларда бар.

1. 
   Бағдат ғылыми мектебі
   
2. 
   Бағдат обсерваториясы
   
3. 
   Әл –Хорезми еңбектері
   

Қолданылатын әдебиеттер тізімі

1. 
   История математики . М. 1970 г.,
   
2. 
   А.С.Пчелко. Хрестоматия по методике началной арифметики. М. 1940 г.
   
3. 
   Д.Д.Галанин . История методических идей по арифметике в Россий VІІІ в. Петроград. 1915
   
4. 
   В.Е.Прудников. Русские педагогики – математики VIII-IX веков. М. 1956 г.
   
5. 
   Б.М.Косанов. Қазақстандағы әдістемелік математикалық ой-пікірдің қалыптасу тарихы. А. 1999
   
6. 
   Ә.Сыдықов. Ы.Алтынсариннің педагогикалық идеяларымен ағартушылық қызметі. А. 1969
   
7. 
   Актуальные проблемы методике обучения математике в началных классах. М.И.Морро. А.М.Пышкало. 1977
   
8. 
   Л.В.Занков, Н.В.Кузнецова Из опыта обучения арифметике в первых классах. М. 1961
   
9. 
   Педагогикалық ізденіс. (Құрастырған И.Н.Баженова). А. 1990
   
10. 
    Т.Қ. Оспанов және т.б. Математика. Әдістемелік нұсқау . А. 1997
    
11. 
    Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандарты. А. 1998
    
12. 
    Начальное обучения математике в зарубежных школах. М. 1993
    
13. 
    Х.Назаров, Қ. Останов. Математика тарихы. Ташкент. 1996
    
14. 
    А. Көбесов “ Математика тарихы” А. 1970 ж
    

Қосымша

15. 
    Жәутіков О.А “Математиканың даму тарихы ” А, 1967 ж
    
16. 
    Көбесов А “ Математика тарихя туралы әдістеме ” “ Білім және еңбек” журнал 1965 – 1967 ж
    
17. 
    Колман Э. Я “ История математикы в древности” М. 1961
    
18. 
    Рыбников К.А, “ История математики” М. 1974 г
    

Ежелгі гректердің де, сол сияқты ертедегі Шығыс елдерінің мәдениетімен ғылымының мұрагерлері біздің заманымыздың VІІ – VІІІ ғасырларында араб халифатында біріктірілген Шығыс елдері болды. Бұларға негізінен қазіргі Орта Азия, Иран, Ирак, Сирия және Мысыр территориясын мекендеген жұрттар жатады.

VІІ ғасырдың бас кезінде жаңа мұсылман дінін таратуды сылтау етіп, бір қолына құранын, екіншісіне қылышын ұстаған арабтар бір жарым ғасыр шамасында солтүстік батыс Үндістанды, Парсыны, Орта Азияны, Мысырды, Сирияны, Африканың солтүстік жағалауын, Приней түбегін т.б. жерлерді жаулап алды. Осы негізде үлкен мемлекет – халифат құрылады. Халифаттың орталығы әуелі Мекке қаласы болып, сонан соң одан Дамаскіге, кейіннен Бағдатқа көшіріледі.

Ғылым мен мәдениет Батысқа құлдилап, ортағасырлық тұйыққа тірелген кезде, Шығыс елдерінде, әсіресе Орта Азияда келешек ұрпаққа деген ғылымның шам шырағын тұтатқан ірі ғалымдар өмір сүрді.

Біз Бағдат обсерваториясы мен “ Даналық үйінің ” ғылыми жұмыстарының басты ұйытқысы Орта Азия мен Қазақстаннан шыққан ғалымдар болғанын үлкен мақтанышпен айтамыз. Олардың ішінде Мұхаммед әл – Хорезми ( Хорезмнен шыққан), Ахмед әл –Ферғани ( Ферғанадан шыққан), Ғаббас әл Жауһари ( Отырар маңындағы Гауһар мекенінен шыққан ), Ахмед әл – Мервази ( Мервтен шыққан) және басқалары.

Әл – Хорезми математика және астрономия салалары бойынша бірсыпыра құнды еңбектер қалдырған. Олардың ішінде ең бастысы “ Китаб әл –Мұхтасар фи Хисаб -әл джебр вәл мукабала ”.Бұл – математика тарихында алгебра мәселесіне арналған ең тұңғыш шығарма, бұған дейін алгебралық мағлұматтар арифметикалық еңбектерде баяндалатын. Сондықтанда әл – Хорезмиді кейде “ алгебра атасы ” депте атайды. Кітап атауындағы “ әл – жебр ” сөзі кейіннен Европада бұрмаланып “ алгебра ” терминіне айналып кеткен.

Мұхаммед әл – Хорезмидің математика тарихында үлкен мәні болған арифметикалық трактаты “ Үнді есебі ” ( “ Хисаб хинди”) деп аталады. Бұл кітаптың араб тіліндегі түпнұсқасы сақталмай, бізге ХІV ғасырдағы латынша аудармысы ғана жеткен.

15- Лекция

Әл – Фараби және математиканың философиялық негіздеу мәселелері.

( 1 сағат )

Жоспары:

1. 
   Орта ғасырлар заманындағы ғұламалардың бірі
   
2. 
   Әл – Фараби еңбектері
   
3. 
   Әл – Фарабидің математиканы философиялық негіздеу туралы.