Педагогика теориясы
жүктеу/скачать 0.77 Mb.
|
| Қоршаған орта дегеніміз адам өмір сүретін жағдайдағы барлық сыртқы әсерлерді білдіреді. Осы тұрғыдан алғанда, тәрбиенің арқасында баланы өзі өмір сүретін әлеуметтік жағдайларға бейімдеуге болады.
Олар әлеуметтік ортаның рөлін шешуші фактор ретінде қарастырады. Демек, адам баласының тұлға ретінде дамуы мен ілгерілеуі, оның тұлға ретінде жетілуі тұқымқуалаушылық (биологиялық факторға), әлеуметтік орта (бала өмір сүретін жағдайларға), сондай-ақ тәрбие де мақсатқа жету үшін бірдей маңызды. Осы факторлардың әсерін анықтауда озық педагог ғалымдардың, психологтардың, философтардың іліміне сүйенеді. Философияда адам қоғаммен байланысты әлеуметтік өмірдегі күрделі шындық ретінде қарастырылады. Олар жеке адамның рухани байлығы оның қарым-қатынасына байланысты деп есептейді. Шындығында адам еңбек негізінде дамып, жетіледі. Адам жағдай жасайды, ал жағдайлар адамды жасайды. Бұл өз кезегінде адамның белсенділігін көрсетеді. Өйткені, адам белгілі бір қоғамдық жүйенің жемісі. Қоғам жеке дамудың белгілі бір мүмкіндіктерін жүзеге асыруы немесе жоюы мүмкін. Философтар адамды табиғаттың бір бөлігі деп санайды. Ол адам бойындағы дарынның бүршігі екенін, оны дамыту үшін білім қажет деген ойды білдіреді. Қоғамның дамуы жеке тұлғаның дамуына кең мүмкіндіктер туғызады. Демек, жеке адам мен қоғам арасында ажырамас байланыс бар. Олай болса, қоғамдағы адам тұлғасының дамуы табиғат, қоршаған орта, адам арасындағы күрделі қарым-қатынастың әсерінен жүзеге асады, адам оларға белсенді түрде әсер етеді және сол арқылы өзінің өмірі мен табиғатын өзгертеді. Адамға әлеуметтік ортаның әсері де маңызды. Бұл тәрбие жүйесі арқылы жүзеге асады. Біріншіден, тәрбиенің, қоршаған орта бере алмаған білім мен ақпараттың әсерінен еңбек және техникалық іс-әрекетке байланысты дағдылар мен біліктіліктер қалыптасады. Екіншіден, тәрбиенің арқасында туа біткен кемістіктер де өзгеріп, адам жетіледі. Үшіншіден, тәрбие арқылы қоршаған ортаның жағымсыз әсерлерін жоюға болады. Төртіншіден, тәрбие болашаққа деген мақсатты белгілейді. Сондықтан, жастарды тәрбиелеу, дамыту – бір-біріне әсер ететін бұл тәрбиелік ұстаным. Баланың жеке тұлғасын дамытуда тәрбие жетекші рөл атқарады, тәрбиенің арқасында ол өзінің тегі, отбасылық ортасы, әлеуметтік ортасының ықпалымен жан-жақты дамуға қабілетті деген қорытынды жасауға болады. Іс-әрекет өзі не? Іс-әрекет – адамның табиғи және қоғамдық өмірін мақсатты түрде өзгертуге бағытталған қоғамдық-тарихи өмірдің ерекше формасы. Адамның қабілеті мен жасы оның ұйымдастырған әрекетінің сипатымен анықталады. Іс-әрекет процесінде адам тұлғасы жан-жақты және тұтас дамиды. Бірақ іс-әрекет мақсатқа сай жүзеге асуы үшін оны дұрыс ұйымдастыру керек. Бірақ көп жағдайда жеке тұлғаның дамуына мүмкіндіктер жасалмаған, оқушылардың қоғамдық жұмысы мен танымдық іс-әрекеті шектелген. Жасөспірімдер мен жеткіншектердің негізгі іс-әрекетіне ойын, оқу және еңбек жатады. Олар когнитивтік, әлеуметтік, спорттық, көркемдік, техникалық, қолөнер және жеке қызығушылық салаларынан тұрады. Қызметтің негізгі түрі – қарым-қатынас. Іс-әрекет белсенді және пассивті болуы мүмкін. Жасөспірімнің іс-әрекеті қоршаған орта мен тәрбиенің әсерінен жандануы немесе төмендеуі мүмкін. Адамның жеке басын дамытуда оның бүкіл жүрегімен сүюі, өз мүмкіндігін көрсету, еңбек ету, өзін тұлға ретінде көрсету, оның жұмысына қанағаттанушылық сезімін тудырады. Оның қоғамдық жұмыстарға белсене араласуы байқалады. Оқу-тәрбие үрдісіндегі белсенділік оқушыны білімді терең де берік меңгеруге, өз қабілетін көрсетуге жетелейді. Білімге деген белсенділік оқушының интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді. Іс-әрекеттің негізі әрқашан қажеттілік болып табылады. Қажеттіліктердің әртүрлілігі іс-әрекет түрлерін де кеңейтеді. Сәйкесінше, олардың әрекеті оқушының әр түрлі жас кезеңдерінде әр түрлі болады. Оқу орнында үнемі бірдей талап адамның дамуына оң нәтиже бермейді. Іс-әрекет түрлері мен сипаты әртүрлі жас кезеңдерінде өзгеруі керек. Адамның әлеуметтік белсенділігі мен қабілеті оның барлық табысының кепілі. Өйткені әр адам тек өз ісімен, ынтасымен, өз қалауымен ғана белсенді болады. Ұстаз қанша жақсы оқытса да, тәрбиелесе де, оқушы талпынбаса, даму нәтиже бермейді. Өйткені, рухани-адамгершілік кемшіліктердің барлығының басты себебі – адамның өз іс-әрекетін дұрыс жүргізбеуі. Демек, адам әрекеті оның дамуының нәтижесі болып табылады. Сондықтан жеке тұлғаның іс-әрекеті негізінде әлеуметтік белсенділік, бастамашылдық, шығармашылық қасиеттерді дамыту – тұлғалық потенциалды көрсету арқылы белсенділікті дамыту маңызды. жүктеу/скачать 0.77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|