Педагогика теориясы
Оқыту процесінің заңдылықтары мен принциптері
жүктеу/скачать 0.77 Mb.
|
| Оқыту процесінің заңдылықтары мен принциптері. Белгілі болғандай, заңдылық дегеніміз құбылыстар немесе процестер арасындағы объективті тұрақты себептік байланыс. Оқыту процесінің заңдылықтарына оның екі жақтылығы жатады. Біріншіден, бұл оқу процесінде мұғалім мен оқушының өзара әрекеті. Егер өзара әрекеттесу жағы болмаса, онда сабақ беру әрекеті де, оқу әрекеті де болмайды, демек оқыту да болмайды. Екі жақтылықтың тағы бір мағынасы бар, оны И.Г.Песталоцци дәлелдеген. Оқыту процесінде тек білім, білік, дағдыны меңгеру ғана емес, сонымен қатар адамның ақыл-ойының дамуы да жүзеге асады. Оқыту дамуға әкеледі деген қорытынды шығады. Басқаша айтқанда, кез келген оқыту дамытады. Тіпті есте сақтауға негізделген схоластикалық оқытудың өзі есте сақтау қабілетінің дамуына ықпал етеді.
Сонымен дидактика мен психологияда дамыта оқыту деп оқушының интеллектісін, ең алдымен ойлауын (логикалық, диалектикалық, пәндік-эффективті, көргезбелі-бейнелі, дерексіз, яғни теориялық, концептуалды), қиялын, сөйлеуін, зейінін, есте сақтау және т.б. қабілетін жан-жақты дамыту деп түсініледі. Оқушы оқу процесінде белсенділік танытады. Ол мұғалімнің зейіні мен іс-әрекетінің объектісі ғана емес, сонымен қатар танымдық іс-әрекеттің субъектісі болып табылады. Заманауи мектептегі оқушыға бағдарланған оқыту оқу-тәрбие процесінің осы заңдылығына негізделеді және оқушылардың оқу процесіне қызығушылығын дамытуға және олардың танымдық қажеттіліктерін қалыптастыруға потенциалды жағдай жасайды. Қазіргі мектептегі білім мазмұны мектепте оқытылатын ғылымдардың дамуына, қоғамның ғылыми-техникалық өркендеуіне және жеке тұлғаның танымдық мүмкіндіктеріне, қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне байланысты. Сондықтан да осы үлгі негізінде оқу бағдарламалары кезеңді түрде қайта қаралып отырады, ал қазіргі оқу бағдарламалары жалпы білім беру стандартын, аймақтық және мектеп компоненттерін қамтиды, осылайша қоғамның ғана емес, жеке адамның өзін де көрсетеді. Маңызды педагогикалық заңдылық – білім беру мазмұнының, әдістерінің, құралдары мен формаларының қоғам қойған тәрбие мен оқыту мақсаттарына, белгілі бір мектептің мақсаттарына тәуелділігі. Нақты мақсаттың болмауы біртұтас логикалық оқыту процесін оқытушылар мен оқушылардың білімді, іскерлік пен дағдыны меңгерудегі кездейсоқ әрекеттер жиынтығына айналдырады, білімнің жүйелік және бірізділік сипатының бұзылуына әкеледі, оның ғылыми дүниетанымдық қалыптасуына ықпал етпейді, сонымен қатар оқу процесін басқаруды қиындатады. Дидактика тарихы зерттеушілердің оқытудың жалпы принциптерін анықтауға және олардың негізінде ең маңызды талаптарды тұжырымдауға, қай мұғалімдер мектеп оқушыларын оқытуда жоғары және тұрақты нәтижелерге қол жеткізе алатынын бақылайда табандылығымен сипатталады. Дидактиканың теориялық негіздерін қалыптастыру, заңдылық, принцип, ережелердің дидактикалық категорияларының мәнін анықтау көзқарастардың табанды күресі негізінде қалыптасты. Дегенмен, талқылау барысында оқыту принциптері тәрбиенің мақсаттарымен анықталатыны және тарихи сипатта болатыны, кейбір қағидалар өз маңызын жоғалтып, педагогикалық сахнадан шығып кететіндігі (мысалы, табиғи сәйкестік, өздігінен әрекеттену, даралық) дәлелденді. Қазіргі дидактикада оқытудың принциптері тарихи ерекше және өзекті әлеуметтік қажеттіліктерді бейнелейді деген ұстаным бекітілген. Қоғамдық прогресс пен ғылым жетістіктерінің әсерінен оқытудың жаңа үлгілері ашылып, мұғалімдер тәжірибесі жинақталған сайын олар түрленіп, жетілдіріліп отырады. Заманауи принциптер білім беру процесінің барлық құрамдас бөліктеріне – логикаға, мақсаттар мен міндеттерге, мазмұнды қалыптастыруға, нысандар мен әдістерді таңдауға, қол жеткізілген нәтижелерді ынталандыруға, жоспарлауға және талдауға қойылатын талаптарды анықтайды. Бұл мәселені шешу осы жүйені құрудың логикалық негізін анықтаудан басталады. Мұндай негіз Я.А.Коменский жағынан оқытудың табиғи сәйкестік принципінде қарастырылды, ал оқытудың барлық басқа принциптері оның бойында табиғи сәйкестік идеясына сәйкес келетін дәйектілікпен пайда болады дейді. А.Дистервег оларды басқаша қарастырды. Дидактикалық қағидалар мен ережелерді нақтырақ ашуға талпыныс жасап, оларды мыналарға қойылатын талап түрінде қарастырды: 1) білім мазмұнына; 2) оқытушыға; 3) оқушыға. Қ.Д. Ушинский жақсы оқудың қажетті шарттарын былайша анықтады: уақыттылық, біртіндеп, органикалық, тұрақтылық, игерудің беріктігі, түсініктілігі, оқушылардың өзіндік белсенділігі, шамадан тыс шиеленіс пен шамадан тыс жеңілдіктің болмауы, дұрыстық. Ол дидактикалық принциптерге де сілтеме жасаған: 1) оқудың саналылығы мен белсенділігі; 2) көрнекілік; 3) реттілік; 4) білім мен дағдының беріктігі. Сонымен, оқытуды ұйымдастыруда, басқаруда және бақылауда оқытушылар мен оқушылардың іс-әрекетіне қойылатын талаптар мен ережелер, қағидалар жиынтығы оқыту принциптері деп аталады. Заманауи зерттеушілердің еңбектерінде дидактикалық қағидалар жүйесін құру талпыныстары көптеп кездеседі. Оларды талдау іргелі, жалпыға бірдей танылған келесі принциптерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді: 1) ғылыми сипаты; 2) көрнекілік; 3) жүйелілік және бірізділік; 4) теория мен практика арасындағы байланыстар 5) саналылық пен белсенділік; 6) принциптердің өзара байланыстылығы; 7) оқытудың тәрбиелеушілік мүмкіндіктерінен пайдалану; Бұл принциптер дидактикалық принциптер жүйесін құрайды. жүктеу/скачать 0.77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|