Педиатрия факултетінің
ДЕНЕ ЖАТТЫҒУЛАРЫНЫҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ЖІКТЕЛУІ ЖƏНЕ СИПАТТАМАСЫ
жүктеу/скачать 307.67 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дене жаттығуларын жалпы физиологиялық жіктеу
- Белсенді бұлшық ет салмағы көлеміне байланысты дене жаттығуларының жіктелуі.
- Бұлшық ет жиырылуы типтеріне байланысты дене жаттығуларының жіктелуі.
| ДЕНЕ ЖАТТЫҒУЛАРЫНЫҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ЖІКТЕЛУІ ЖƏНЕ СИПАТТАМАСЫ
Дене жаттығулары дене тəрбиесінің білім беру, тəрбиелік жəне сауықтыру міндетерін шешуге көмектесетін қимыл əрекеттері болып табылады. Адам өзінің күнделікті өмірінде – тұрмыста, өндірісте жəне дене шынықтыру сабақтары мен спорт жарыстарында болсын, сан алуан қимыл əрекеттерін орындайды. Физиологиялық тұрғыдан алып қарағанда жаттығу – белгілі бір мақсатқа жетуге, яғни қозғалыс міндетін шешуге бағытталған бір-бірімен үздіксіз байланысты қимыл əрекеттерінің жиынтығы. Спорттық жарыстар жаттығуларында қозғалыстар жиынтығы максималды спорттық нəтижелерге жетуге бағытталған. Мысалы, спорттық жаттығуларға биіктікке секіру, найза лақтыру, ату, спорттық ойындар, белгілі бір арақашықтыққа жүгіру немесе жүзу, т.с.с. жатады. Көптеген дене жаттығуларының, соның ішінде спорттық жаттығулардың көптүрлілігі салдарынан оларды белгілі бір топтарға жіктеу қажеттілігі туындайды. Физиологиялық жіктеу функциялық сипаттамасына қарай ұқсас дене жаттығуларын топтарға біріктіруге негізделген. Дене жаттығуларының организм күйіне əсері педагогикалық, психологиялық, биохимиялық жəне физиологиялық факторларға байланысты көптеген себептермен анықталады. Дене жаттығуларын жіктеуде қозғалыстардың физиологиялық заңдылықтары ерекше рөл атқарады. Жаттығуларды жіктеу координациялық құрылымына, қозғалыстардың құрылу деңгейіне, орындалу əдістеріне, энергия пайдалану деңгейіне, жұмыстың салыстырмалы қуаттылығына жəне дене сапаларын дамытуға бағытталуына қарай жүргізіледі. Мұндай жүйелеудің спорттық мамандандыруда дене сапаларын жетілдіруге бағытталған арнайы жаттығуларды іріктеуде кəсібипедагогикалық, қолданбалы маңызы зор. Дене жаттығуларын жалпы физиологиялық жіктеу Дене жаттығуларының түрлері сан алуан. Сондықтан оны тек бір ғана критерий бойынша жіктеу мүмкін емес. Осымен дене жаттығуларын жіктеу кезінде бірнеше физиологиялық жүйелердің ескерілетіні түсіндіріледі. Барлық дене жаттығулары тірек қимыл аппаратының негізгі бөлігі – бұлшық ет қызметімен тікелей іске асырылатынын ескере отырып, бұлшық еттің жиырылу механизмдерін білген жөн (18-сурет). Себебі бұлшық еттің жұмысы оның жиырылғыштық қасиетімен тығыз байланысты. 18-сурет. Бұлшық ет жиырылуы кезіндегі 3 əрекет потенциалы (Modifi ed from Vander, Sherman, Luciano Human Physiology, McGraw-Hill) Жоғарыда – изотониялық (бұлшық ет талшығы тонусы өзгермей, тек ұзындығының қысқаруы); Ортада – изометриялық (бұлшық ет талшығы ұзындығы өзгермей, тек тонусының артуы); Төменде – ауксотониялық жиырылу (бұлшық ет талшығы тонусы да, ұзындығының да өзгеруі) Табиғи жағдайда таза изотониялық немесе таза изометриялық жиырылулар кездеспейді. Денеде бұлшық еттің екі ұшы сүйек рычагына бекитіні белгілі (18-сурет), сондықтан ол жиырылған кезде өзі əсер ететін мүшенің салмағына тең кедергіні немесе антагонист еттердің қарсылығынжеңу керек. Демек, əрекет үстінде бұлшық ет талшығы əрі (тонусы артады) ширығады əрі қысқарады. Қимылəрекет үстінде бұлшық еттер ауксотониялық жиырылу жағдайында болады, бірақ онда не изотониялық, не изометриялық жиырылу басымырақ келеді. Бұлшық етке зақым келтіру ықтималдылығы осы жиырылу барысында жоғары болып келеді. Дене жаттығуларын жалпы физиологиялық жіктеу сəйкесінше жаттығуларды жүзеге асыратын бұлшық ет белсенділігінің: 1. Қызметтегі белсенді (активті) бұлшық ет салмағы көлемі; 2. Бұлшық ет жиырылуы типтері; 3. Жиырылудың күші немесе қуаттылығы сияқты үш негізгі сипаттамасына негізделе жүргізіледі. Белсенді бұлшық ет салмағы көлеміне байланысты дене жаттығуларының жіктелуі. Белсенді бұлшық ет салмағы көлеміне байланысты барлық дене жаттығулары жергілікті (локалды), аймақтық жəне ауқымды (глобалды) деп бөлінеді. Жергілікті жаттығуларға дененің барлық бұлшық ет салмағының үштен бір бөлігінің (1/3) қатысуымен жүзеге асырылатын жаттығулар жатады. Мысалы, садақ, пистолет ату, белгілі бір гимнастикалық жаттығулар. Аймақтық жаттығуларға дененің барлық бұлшық ет салмағының 1/3-ден 1/2-ге дейін қатысуымен орындалатын жаттығулар жатады. Мысалы, тек иық белдеуі мен қол бұлшық еттерімен, кеуде бұлшық еттерімен орындалатын гимнастикалық жаттығулар. Ауқымды жаттығуларға барлық бұлшық ет салмағының жартысынан аса бөлігінің белсенді қатысуымен орындалатын жаттығулар жатады. Мысалы, жүгіру, ескек есу, велосипед тебу. Көптеген спорттық жаттығулар осы ауқымды жаттығулар тобына кіреді. Бұлшық ет жиырылуы типтеріне байланысты дене жаттығуларының жіктелуі. Жаттығуды орындауға қатысатын негізгі бұлшық еттердің жиырылу түрлеріне байланысты барлық дене жаттығулары статикалық жəне динамикалық болып бөлінеді. Егер бұлшық еттер жиырылған кезде дене бір орыннан екінші орынға ауысса динамикалық, ал егер бұлшық ет жиырылғанда, дене қозғалыссыз қалса, статикалық жұмыс деп аталады. Статикалық (қозғалмайтын) жаттығуларға мысалы, гимнастардағы буынға тұрғанда, атқыштарда ату сəтіндегі белгілі қалыпты сақтау жатады. Динамикалық (жылжымалы) жаттығуларға, көптеген дене жаттығулары жатады. Мысалы, жүру, жүгіру, жүзу жəне т.б. қозғалыстардың барлық түрлері. Тренажерлардың түрлері Симуляторлар - белгілі бір бұлшықет топтарын оқытуға мүмкіндік беретін арнайы құрылғылар. Осындай сипаттамалардың арқасында статистикалық, сондай-ақ дененің мәжбүрлі дұрыс орналасуы, жаттығулардың дұрыс орындалуына байланысты нәтижеге қол жеткізуге жақын арада тренажерларға жаттығу. Спорттық тренажерлердің алуан түрлілігімен шатастыруға болады, сондықтан біз осы бірліктердің негізгі түрлерін тізімдейміз. Кардиохирургиялық машиналардың түрлері Жүрек-қан тамырлары құрылғылары ағзаға өлшенген аэробтық жүктемені береді, бұл жүрек-қан тамырлар жүйесінің төзімділігін және жалпы жағдайын жоғарылатуға, сондай-ақ салмақ жоғалтуға және сурет параметрлерін үйлестіруге мүмкіндік береді. Қазіргі кардио жоғалған калориялар мен қашықтықты есептеу сияқты көптеген қосымша функциялармен жабдықталған. Алайда басты критерий - бұл жүректің жылдамдығын бақылау. Жүрек-қан тамырлары жаттығуларының жүрек соғу жиілігі органның физикалық жағдайына, сондай-ақ тағайындалған тапсырмаларға байланысты жеке есептеледі. Мәселен, мысалы, салмақ жоғалту үшін, жүрек соғу жылдамдығы жиілігі 70-90% болуы керек. Кардиостимуляторлық жүктемелерді ұсынатын ең танымал құрылғылар жүгіру жолы, жаттығу велосипедтері, сатылар, эллиптикалық жаттықтырушылар, сондай-ақ мылжың қозғалысын бейнелейтін тренажер. Баспасөзге арналған тренажерлардың түрлері Керемет баспасөзге жету үшін «текшелер» арнайы құрылғыларсыз жасай алмайды, олардың негізгісі: жүктеу/скачать 307.67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|