Пәнінен Оқу әдістемелік кешен

2. Топырақ микроорганизмдері

ОБСӨЖ мақсаты:

Бактериялардың топырақ құрамындағы мөлшерлеріне, олардың қызметтеріне, топырақ түзуіне және топырақ құрамын өзгертуі туралы толық мәлімет беру.

1. Гусев М.В., Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.

5. Дарқанбаев Т.Б.,Шоқанов Н.Қ. Микробио-гия және вирус-я негіздері. А, Қайнар, 1982.

6.Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.

7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

7. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
8. 
   Биотехнология.-М.: Наука,1984.
   
9. 
   Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
   
10. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
11. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    
12. 
    Жизнь микробов а экстрмальных условиях.-М.: Мир, 1981.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

Химиялық жолмен үгілуде тау жыныстарындағы минералдық құрамы өзгеріп жаңа минериадар түзіледі. Бұл процестің негігі бір себеб-құрамында көмірқышқылы мен оттегі мол атмосфералық су. Биологиялық жолмен түзілгенде тірі организмдер тау жыныстарынан өзіке қажетті минерал заттарды алып, органикалық қосылысқа айналдырады.

Топырақтың миханикалық бөлігі. Топырақтың қатты бөлігі негізінен түрлі өзгерістерге ұщыраған аналық жыныстардан тұрады. Бұларға топырақ түзілу процесінде пайда болған дала шпаты, кварц, слюда, темірдің сулы тотығы және басқа да минералдар жатады. Механикалық құрамына ( түйірлерінің мөлшеріне) қарай топырақты бірнеше топқа бөлуге болады. Әр топырақ түйелерінің шамасы, түрліше болады. Топырақ суы. Топыраққа су жаңбыр, қар, бұршақ не шық түрінде түседі. Жер астындағы су немесе ыза суы топырақтың беткі қабатына таяу орналасқанда, мәселен, батпақтанған топырақтарда кездеседі.Топырақ ауасы. Топрақ кеуек болғандықтан, онда белгілі мөлшерде ауа да болады. Ауаның мөлшері топырақтың кеуектілігіне және ылғалдылығына тікелей байланысты. Топырақтың кеуектілігі мен ылғалдылығы тұрақты болмағандықтан, ондағы ауа мөлшері де құбылмалы болады. Топырақ пен ауа арасында болатын газ алмасуын оның тыныс алу деп атайды.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Топырақ микробиологиясы.
   
2. 
   Топырақ түзілу процесі және топырақта микроорганизмдер қауымының қалыптасуы.
   
3. 
   Топырақтағы микробиологиялық процестер.
   
4. 
   Топырақтың негізгі қасиеттері.
   
5. 
   Тыңайтқыштар мен ылғалдың топырақтағы микробиологиялық процестерге әсері.
   
6. 
   Пестицидтердің топырақ микроорганизмдеріне әсері.
   
7. 
   Көң және қорадағ микробиологиялық процестер.
   
8. 
   Топырақ микроорганизмдері және өсімдік.
   
9. 
   Топырақ микроорганизмдерінің өсімдіктерге әсері.
   

№ 35 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Азотты органикалық заттар.

ОБСӨЖ мақсаты:

1. Гусев М.В., Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.

5. Дарқанбаев Т.Б.,Шоқанов Н.Қ. Микробио-гия және вирус-я негіздері. А, Қайнар, 1982.

6.Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.

7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

7. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
8. 
   Биотехнология.-М.: Наука,1984.
   
9. 
   Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
   
10. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
11. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

С.Н. Виногарадский нитрификация процесі екі сатыда жүреді деген пікір айтты. Бірінші топтағы бактериялар аммиакты азотты қышқылға дейін тотықтырады, бұл нитрификацияның бірінші кезеңі, ал екіншісі – азотты қышқылдың азот қышқылына дейін тотығуы.

Нитрификацияға қатысатын бактериялар негізінен төрт туысқа жатады: нитрозомонас, нитрозоцистис, нитроспора және нитробактер.

Нитрозомонос – пішіні сопақша, мөлшері 1,5 мкм, микроспора түзбейді, қозғалғыш топырақта таралған.

Нитрозоцитиз- пішіні шар тәрізді, клеткалары шоғарланып орналасқан, сыртына шырыш қабықшасы – копсуласы бар.

Нитрозоспора – спирал тәрізді, ұзыны 20 микрондай. Көбінесе тың жерлерде тіршілік етеді.

Нитробактер - ұзыны бір микрондай, таяқша бактериялар. Спора түзбейді, анаэробты жағдайда жақсы өніп-өседі. Нитрификация процесінің осы бактериялардың қатысуымен жүруін мынадай схемамен көрсетуге болады.

а) 2NH₃ + 3O₂ = 2HNO₂ + 2H₂O

б) 2 HNO₂ + О₂ = 2 HNO₃

Белгілі бір жағдайларда, мәселен көміртегіне бай органикалық заттар шамадан тыс мол болған жағдайда, топырақта азот қышқылы тұздарының азайып кететіні анықталды. Бұл кезде топырақта жүретін процестердің нәтижесінде, азот тотығына (нитраттар, нитриттер), түрлі азотты тотыққа одан барып молекулалы азотқа айналады. Бұл процесті денитрификция, яғни нитрификацияға қарама – қарсы процес деп аталады. Бұл топырақта азот қорының азаюына әкеліп соқтыратын зиянды құбылыс.

№ 36 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Ылғалдың әсері.

ОБСӨЖ мақсаты:

1. 
   Гусев М.В. , Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.
   
2. 
   Cтейниер Р., Эдельберг Э., Ингрем Д. Микр микробов: в 3-х т . М. Мир 1979
   
3. 
   Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.
   
4. 
   Шлегель Г. Общая микробиология М: Мир 1987 567 стр
   
5. 
   Шигаева М.Х. Экология бактерий Учебное пособие А. Наука 2002 170 с.
   
6. 
   Березин В.Э. Основы вирусологии Учебное пособие . А. Наука 2002
   
7. 
   Заварзин Г.А. Колотилова Н.Н. Введание в природоведческую микробиологию Учебное пособие Книж дом Унив 2001 г. – 256 с.
   
8. 
   Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.
   
9. 
   Дарқанбаев Т.Б., Шоқанов Н.Қ. Микробиология және вирусология негіздері. Алматы, “Қайнар”, 1982.
   
10. 
    Пименова М.Н. Гречушкина И.Н. Азова Л.Г. Руководства к практическим занятием по микробиологии – М.МГУ 1983 302 стр.
    
11. 
    Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
    
12. 
    Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
    

13. 
    Бродо П. Плазмиды . М. – Наука 1989 , 688 с.
    
14. 
    Букринская А.Г. Вирусология М. Наука 1986 326 с.
    
15. 
    Готтшалк Г.А. Метобализм бактерий М. Мир 1982 г. 310 с.
    
16. 
    Елинов Н.П. Химимческая микробиология М. Выш школа 1989 г. 448 с.
    
17. 
    Елинов Н.П. Основы биотехнологии – СПб Наука 1995 600с
    
18. 
    Калакуцкий Л.В. Агре Н.С. Развитие актиномицетов – М. МГУ 1983 177с
    
19. 
    Кондратьева Е.Н. Хемолитотрофы и метилотрофы М. МГУ 1983 г.
    
20. 
    Перт С.Дж Основы культивирование микроорганизмов и клеток М.Мир 1978 г.
    
21. 
    Шигаева М.Х. Цзю В.Л. Систематика бактерий – А. КазНУ 140 стр.
    
22. 
    Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
    
23. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
24. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    
25. 
    Жизнь микробов а экстрмальных условиях.-М.: Мир, 1981.
    
26. 
    Квасников И.Е., Нестренко О.А. Молочнокислые бактерии и пути их использования.-М.: Наука, 1975.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

1. Психрофилдер.

2. Мезофилдер.

3. Термофилдер.

Психрофилдер. (гректің психрос –сусыз деген сөзіненшыққан). Салқын сүйгіш бактериялар. Бұларға кейбір топырақ және теңіз бактериялары, сонымен бірге балық және су өсімдіктеріне ауру қоздырғыш микроорганизмдер жатады. Көптеген психрофилдер мезофилдер үшін қолайлы температураларда өсе береді. Бұл топтағы микроорганизмдердің кейбір өкілдері төменгі температурада өсуге бейімделген. 25^оС және одан да жоғары температура тіршілігн жояды. Бұларды облигат психрофилдер деп атайды. Психрофилдер 5^оС немесе одан да төмен температурада өсуге бейімделген.

Мезофилдер (гректің мезос – орташа, аралық деген сөзінен шыққан). Микроорганизмдердің басым көпшілігі осы топқа жатады. Олардың ішінде ауру қоздырғыштары да бар. Адам мен жылы қанды жануарларда солардың дене температурасы деңгейінде жақсы өніп-өседі.

Термофилдер (гректің термо-жылы деген сөзінен шыққан). Жоғарғы температурада тіршілік етуге бейімделген, жылу сүйгіш микроорганизмдер. Олар үшін ең төменгі температура 35-40 ^оС. Облигатты термофилдер 37^оС және одан да төменірек температурада өсуге қабілеті бар. Термофиль микроорганизмдердің жоғары температурада тіршілік етуі олардың клетка мембранасында болатын липидтердің құрамының ерекшеліктеріне және белоктары мен ферменнерінің температураға өте шыдамдылығына байланысты.

Ылғалдылық әсері.

Микроорганизмдер ылғалды ортада ғана тіршілік ете алады. Суда еріген қоректік заттарды микробтар клеткасы сорып алып, қоректенеді. Мұнда суда еріген заттардың концентрациясыныңзор маңызы бар. Егер бұлзаттардың концентрациясы суда аз болса, онда оны гипотоникалық ерітінді деп атайды. Ал ол заттар концентрациясы оптималды болса, микроорганизмдер тіршілігі үшін жақсы жағдай жасалады. Заттар концентрациясы молайған сайын сыртқы ортадағы осмостық қысым арта бастайды. Ондай ерітіндіні гипертоникалық ерітінді деп атайды. Осмостық қысым жоғары ерітінділер микроб клеткасындағы ылғалды тартып алады да, клетка тіршілігін жоя бастайды. Мұндай құбылысты плазмолиз деп атайды. Кейбір микроорганизмдерге ортаның жоғарғы осмостық қысымы олардың тіршілік етуіне зиян келтірмейді. Олардың осмофильді, яғни жоғары қысымды “сүзгіштер” деп атайды. Бірқатар микроорганизмдер ас тұзының жоғары концентрациясында тіршілік етуге бейімделген. Оларды галофильдер, яғни тұздың жоғары концентрациясын “сүйгіштер” деп атайды.
Тест тапсырмалары:

1. 
   Оттегімен тыныс алатын микроорганизмдер қай топқа жатады?
   

Б. Аэробты

В. Облигат анаэробты

Г. Анаэробты

Д. Факультативті анаэроб

2. 
   Оттегіне мұқтаж емес микроорганизмдер
   

Б. Аэробты микробтар

В. Фототрофтар

Г. Анаэробты микробтар

Д. Аталғандардың барлығы

3. 
   Анаэроб бактерияларды тапқан ғалым
   

Б. Л. Пастер

В. И. Мечников

Г. А. Кирхер

Д. А. В. Левенгук

4. 
   Микроорганизмдер клеткаларына түскен қоректік заттар ыдырау барысында түрліше реакциядан өтеді. Бұл қалай аталады?
   

Б. Биосинтез

В. Катализатор

Г. Метаболизм

Д. Аталғандардың барлығы

5. 
   Тыныс алу мен қоректену ненің көмегімен жүреді?
   

Б. Биосинтез

В. Ферменттер

Г. Катализатор

Д. Гетеротрофтар

6. 
   Ферменттерді алғаш рет ашқан ғалым
   

Б. К.С.Кирхгофор

В. Г.А. Надсон

Г. Г.С. Филиппов

Д. Л. Пастер

7. 
   Бір тонна крахмалда қантқа айналдыра алатын фермент
   

Б. Каталаза

В. Дегидрогеназа

Г. Оксидаза

Д. Лактаза

№ 37 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Түйнек бактериялары.

ОБСӨЖ мақсаты:

1. Гусев М.В., Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.

5. Дарқанбаев Т.Б.,Шоқанов Н.Қ. Микробио-гия және вирус-я негіздері. А, Қайнар, 1982.

6.Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.

7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

7. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
8. 
   Биотехнология.-М.: Наука,1984.
   
9. 
   Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
   
10. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
11. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

Топырақтан басқа азотобактер суда да, балшықта да, көлде де көптеп кездеседі. Азотобактер клеткасы көбінесе жұмырлау, мөлшері 4,6 микрон шамасында, таяқша тәрізді, кейде екі клетка бір – біріне қосылып тіршілік етеді.

Азотобактер ауадағы азотты өз бойыгна сіңіру үшін, қажетті энергияны азотсыз органикалық заттарды – көміртегілерді, спирттерді органикалық қышқылдарды, тотықтыру арқылы алады. Азот қоректік заты ортада жеткілікті болса, азотобактер онымен қоректенеді, ал азотсыз қоректік зат алынса, олар атмосфера азотын сіңіре бастайды. Бұл процесстің ғылыми негізі әлі күнге дейін толық анықталмаса да ауылшаруашылында азотобактер қолдану тиімді деп табылады.

Түйнек бактериялары сияқты азотобактердің азот сіңіру дәрежесі микроорганизмдердің әртүрлі ортада өсуіне байланысты. Лаборотория жағдайында бір грамм азотсыз органикалық зат қолдану нәтижесінде, азотобактер өз бойына 30 миллиграмға жуық азот жинайды. Әрине топырақта бұл процесс едәуір шапшаң жүреді.

1. 
   Микроорганизмдердің ауада тарлуы.
   
2. 
   Микроорганизмдердің суда таралуы.
   
3. 
   Полисопрбты, мезасопробты және олигосопробты орталарға түсінік беру.
   
4. 
   Бактериялы тыңайтқыштарды ауыл шаруашылығында пайдалану.
   
5. 
   Нитрогин.
   
6. 
   Азотобактерин.
   
7. 
   Фосфоргин.
   
8. 
   Микроорганизмдердің өзара қарым-қатнастары.
   
9. 
   Симбиоздық қарым – қатнас.
   
10. 
    Метабиоздық қарым – қатнас.
    
11. 
    Паразитизм.
    
12. 
    Антибиотиктерді ауыл шаруашылығында қолдану.
    
13. 
    Табиғатта бактериялар бөлетін антибиотиктер.
    
14. 
    Өсімдіктер антибиотиктері.
    
15. 
    Жануарлар антибитиктері.
    

№ 38 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Түйнек бактериялары

ОБСӨЖ мақсаты:

1. Гусев М.В., Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.

5. Дарқанбаев Т.Б.,Шоқанов Н.Қ. Микробио-гия және вирус-я негіздері. А, Қайнар, 1982.

6.Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.

7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

7. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
8. 
   Биотехнология.-М.: Наука,1984.
   
9. 
   Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
   
10. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
11. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

Қазіргі кезде нитрагин бактериялы тыңайтқышын дайындау арнаулы заводтарда жүргізіледі. Олар әр топтағы өсімдіктерге лайықтап жасалады.

Азотобактерин.

Өсімдіктердің өсіп-дамуын зерттеу барысында ғалымдар топырақта осы өсімдіктер қолданған азотты қайтаратын микроорганизмдер болатынын дәлелдеді.

1893 жылы С.Н.Виноградский топырақта ауасыз жағдайда атмосфера азотын сіңіре алатын хлостридиум пастеурианум деген микроорганизмдерді тауып зерттеді. Бұл микроорганизм басқаларға қарағанда көбірек зерттеледі.

Азотобактер тың және тыңайған жерде сирек кездеседі. Ал шымды-күлгін топырақ азотобактер тіршілігіне тым қолайсыз.

Топырақтан басқа азотобактер суда да, балшықта да, көлде де көптеп кездеседі. Азотобактер клеткасы көбінесе жұмырлау, мөлшері 4,6 микрон шамасында, таяқша тәрізді, кейде екі клетка бір-біріне жалғасып тіршілік етеді. Азотсыз қоректік ортада өсіргенде клеткаларының сыртында шырыш пайда болады. Оны капсула деп атайды.

Азотобактер спора түзбейді. Бірақ клетканы қоршаған шырыш қолайсыз жағдайда тығыздалып, оны аман сақтап қалады. Ал ең тиімдісі азотобактер цистасы. Мұнда клетка кішірейіп, оның ішіндегі заттар солып, ол екі қабатты қабықпен жабылады. Цистаны азотобактердің тыныштық күйге көшуіне байланысты деп есептейді. Азотобактердің бірнеше түрі бар. Олардың барлығы дерлік аэроб организмдер. Азотобактер ауадағы азотты өз бойына сіңіруі үшін, қажетті энергияны азотсыз органикалық заттарды – углеводтарды спирттерді, әсіресе органикалық қышқылдарды тотықтыру арқылы алады. Азот қоректік заты ортада жеткілікті болса азотобактер онымен қоректенеді, ал азотсыз қоректік зат алынса, олар атмосфера азотын сіңіре бастайды. Бұл процестің ғылыми негізі әлі күнге дейін толық анықталмаса да ауыл шаруашылығында азотобактер қолдану тиімдідеп танылды.

Азотобактердің топырақта қаулап өніп-өсуі оған қолайлы жағдайдың жасалуына тікелей байланысты. Әсіресе органикалық заты мол топырақ азотобактер үшін аса пайдалы М.В.Федоров азотобактер үшін шіри бастаған көң немесе қорда, ал кейде сабан төккен дұрыс деп көрсетеді. Бірнеше жыл сабан әсерінен өнімділік онша болмаса да, кейінгі екі-үш жыл ішінде бақылау вариантына қарағанда 45-70 % асып түседі.
Тест тапсырмалары:

1. Көмір қышқыл газы мен органикалық емес қосылыстардан клеткаларына қажетті заттарды синтездеу үшін күн көзінің энергиясын қолданатындар қалай аталады?

А. Хемосинтез

Б. Хемотрофтар

В. Фототрофия

Г. Фотолитотрофтар

Д. Фотоорганогетеротрофтар

7. 
   Энергияны жай органикалық қосылыстардан алатындар қалай аталады?
   

Б. Хемотрофтар

В. Фототрофия

Г. Фотолитотрофтар

Д. Фотоорганогетеротрофтар

8. 
   Тіршілік ету үшін энергияны органикалық емес қосылыстарды тотықтыру барысында алатындар қалай аталады?
   

Б. Фотолитотрофтар

В. Хемолитоавтотрофтар

Г. Хемоорганогетеротрофтар

Д.Фотоорганогетеротрофтар

9. 
   Энергия мен көміртегін органикалық қосылыстардан алатындар қалай аталады?
   

Б. Фотолитотрофтар

В. Хемолитоавтотрофтар

Г. Хемоорганогетеротрофтар

Д.Фотоорганогетеротрофтар

10. 
    Көміртегін сіңіруіне қарай барлық микроорганизмдерді неше топқа бөледі?
    

Б. 4

Г. 5

11. 
    Көміртегін дайын органикалық қосылыстардан алатындар қалай аталады?
    

Б. Фототрофтар

В. Автотрофтар

Г. Гетеротрофтар

Д. Хемосинтез

12. 
    Көміртегін ауадағы көмір қышқылынан кейбір минерал заттар тотыққанда бөлінетін энергияның көмегімен алатындарды қалай атайды?
    

Б. Автотрофтар

В. Метатрофтар

Г. Гетеротрофтар

Д. Сапрофиттер

13. 
    Аммиакты алдымен азотты қышқылға, содан соң азот қышқылына дейін тотықтыратын бактерияларға жататындар
    

Б. Зең саңырауқұлақтары

В. Ауру қоздырушы бактериялар

Г. Нитрификациялаушы бактериялар

Д. Денитрификациялаушы бактериялар

14. 
    Азотты сіңіруіне қарай микроорганизмдерді неше топқа бөледі?
    

Б. 2

Г. 5

№ 39 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Аммонификация

3. Денитрификация.

ОБСӨЖ мақсаты:

1. Гусев М.В., Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.

5. Дарқанбаев Т.Б.,Шоқанов Н.Қ. Микробио-гия және вирус-я негіздері. А, Қайнар, 1982.

6.Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.

7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

7. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
8. 
   Биотехнология.-М.: Наука,1984.
   
9. 
   Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
   
10. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
11. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

Табиғатта аммонификация процесінің бастапқы кезінде спора түзбейтін таяқша бактериялар қатысса кейіннен спора түзетін - бацилла түрлері қатысады. Органикалық заттар ыдырағанда одан біраз мөлшерде энергия бөлінеді. Ал белок ыдырауының өнімі болып табылатын амин қышқылдары микроорганизмдер цитоплазмасының құрамына енеді.

Белоктар аэробты және анаэробты бактериялардың, актиномицеттердің, саңырауқұлақтардың әрекетінен ыдырайды. Мұның ішінде ең белсенділері : Бациллус (Б.Микойдес, В.Цереус, В.Субтилис), Псеудомонос (П.Флуоресценс, П.Аэрогеноза), Клостридиум (К.Спороченес, К Футрификус) туыстарының микробтары.

Белок өзара белгілі тіртіппен орналасқан аминқышқылдарынан тұрады. Оның құрамында 20 амин қышқылы болады. әрбір 20 амин қышқылы аяқталысымен оның жаңа тізбектері басталады. Құрамына қарай белоктар жай және күрделі болып бөлінеді. Гидролизденгенде жай белоктардан амин қышқылдары түзелсе, күрделі белоктан, амин қышқылдарынан басқа, органикалық және органикалық емес өнімдер пайда болады. Күрделі белокқа нуклеопротеидтер, мукопротеидтер, металлопротеидтер және гликопротеидтер жатады. Азот қосылыстары ортада аминдер түрінде болса, оларда амин қышқылдарына ыдырайды. Мәселен , аспаргин аспарагиназа ферментінің әсерінен аспоргин қышқылына айналады:

(H₂N) CH_2.CHNH₂.COOH + H ₂O  NH₃ + HOOC,CH₂.CHNCOOH

аспарагин аммиак аспарагин қышқылы

Белоктар аэробты жағдайда ыдырағанда одан көмір қышқыл газы, аммиак, сульфат және су пайда болады. Ал анаэробты жағдайда одан аммиак, аминдер, көмір қышқыл газы, органикалық қышқылдар (май және аса ұнамсыз иісті заттар - бензол, ферулин т.б.), аса ұнамсыз иісті меркапандар және индол, скатал, күкіртті сутегі заттардан бөлінеді. Мұны көбінесе белокты тағамдар бұзылғанда байқауға болады. Мал организмінде белок толық минералданбайды. Сондықтан малдың көңі алдын-ала шіріп, өзгеріске түспейінше өсімдіктерге сіңімсіз болады. Көңнен бөлінетін нитраттар өсімдіктерге аса пайдалы, сіңімді заттар.

Гумус заттары + О₂  СО₂ + Н₂О + NН₃ аммиак

Қарашіріктің ыдырауы барысында одан бірнеше қышқылдар (гумин, ульмин, крен) түзеледі. Бұл қышқылдардың топырақ құрамын жасауда зор маңызы бар. Қарашіріктің ыдырауы барысында одан бірқатар биотикалық заттар бөлінеді. Олар топырақ микроорганизмдерінің тіршілігіне қолайлы жағдай жасайды.

Денитрификация

Белгілі бір жағдайларда, мәселен көміртегіне бай органикалық заттар шамадан тыс мол болған жағдайда, топырақта азот қышқылы тұздарының азайып кететіні анықталды. Бұл кезде топырақта жүретін процестердің нәтижесінде, азот тотығына (нитраттар, нитриттер), түрлі азотты тотыққа одан барып молекулалы азотқа айналады. Бұл процесті денитрификция, яғни нитрификацияға қарама – қарсы процес деп аталады. Бұл топырақта азот қорының азаюына әкеліп соқтыратын зиянды құбылыс.

Денитрификацияның тікелей немесе жанама жолдармен жүретін түрлері бар. Денитрификация тікелей жүргенде ол биологиялық жолмен, ал жанама жүргенде – химиялық жолмен жүреді. Биологиялық денитрификацияның өзі ассимиляторлық және диссимиляторлық болып екіге бөлінеді. Ассимиляторлық денитрификация кезінде азот қышқылы тұздары – нитраттар аммиакқа дейін тотықсызданады. Бұл құбылыс өсімдіктер мен микроорганизмдерге тән. Ал диссимиляторлық денитрификация кезінде нитраттар ауадағы оттегінің орнына органикалық заттарды тотықтырушы ретінде жұмсалады. Бұл процесс микроорганизмдерді қажетті энергиямен қамтамасыз етеді. Мұны кейде нитраттық тыныс алу деп атайды.

1. 
   Микроорганизмдердің әсерінен азотты заттардың өзгеріске ұшырауы.
   
2. 
   Белокты заттардың ыдырауы.
   
3. 
   Мочевинаның ыдырауы.
   
4. 
   Гумустың ыдырауы.
   
5. 
   Нитрлендіру процесі.
   
6. 
   Денитрлендіру процесі.
   

№ 40 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Микроб-антагонистер.

ОБСӨЖ мақсаты:

1. Гусев М.В., Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.

5. Дарқанбаев Т.Б.,Шоқанов Н.Қ. Микробио-гия және вирус-я негіздері. А, Қайнар, 1982.

6.Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.

7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

9. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
10. 
    Биотехнология.-М.: Наука,1984.
    
11. 
    Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
    
12. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

Топырақ микроорганизмдерінің өсімдіктерге әсері.

Табиғатта микрооргнизмдердің алуан түрлі топтары бар. Олардың ішінен өсімдікке қолайлы немесе қолайсыз әсер ететін топтарын да кездестіруге болады. Бұлар негізінен активаторлық, ингибиторлық және антагонистік микробтар.

Микроб – активаторлар. Топырақ микроорганизмдерінің бірқатары әр түрлі (витаминдер) биологиялық активті заттар бөліп шығарады. Бұларға түрлі витаминдер, ауксиндер, амин қышқылдары және басқалар жатады. Осындай микроорганизмдерді биологияда микроб – активаторлар деп атайды.

Микроб – активаторлар дәннің шығымдылығын арттырады, өркендердің дамуын шапшаңдатады, ал кейде олар өсімдіктегі биохимиялық процестердің бағытын да өзгерте алады. Мәселен, тамырларыдың айналасында бактерия болмаса немесе оның ұлпасының ішіне енбесе арзидия деп аталатын өсімдік мүлде өспейді. Ал өскен күннің өзінде гүлдемейді, демек жеміс бермейді. Бактериялар енгенде оның жақсы өніп-өсіп гүлдей алатыны анықталды.

Актиномицеттерден және басқа да микроорганизмдерден алынатын кейбір химиялық таза заттар, мәселен, гибериллин және сол тектес заттар, өсімдіктердің өсуіне, дамуына қолайлы әсер етеді. Бұлар гиберелла және фузариум микроскоптық саңырауқұлақтарынан алынады. Гибериллин алғаш рет 1926 жылы Жапонияда курозаева ауруына шалдыққан күріш өсімдігінен бөлініп алынған. Күріштің осы ауруы Жапонияда көп тараған. Ауруға шалдыққан күріштің жапырақтары сарғайып солады да, сабағы ұзарып кетеді. Жоғарыда аталған осындай ауру қоздырғыш микроорганизмдерден, өсімдіктердің өсуін жақсартатын гибериллин заты алынады. Гиберлиннің бір миллилитрдегі 0,01 миллиграмы, бұршақ өсімдігінің өсуін жақсартады.

Ал оның концентрациясы көбейген сайын пайдалы әсері арта береді. Оның пайдалы әсері бидай және қарақурай өсімдіктеріне сыналды және оның пайдасы барлығы толық дәлелденді. Гибериллин қышқылының екі жылдық өсімдіктерге: капуста, сәбіз, қант қызылшасы, тағы басқаларына тигізетін әсері ерекше. Бұл өсімдіктер бірінші жылы жеміс береді. Осы сияқты өсімдіктерге және жануарларға қолайлы әсер ететін, микроорганизмдерден алынатын заттардың біріне антибиотиктер жатады.

Кейбір микрооргагнизмдер өсімдіктерге қолайлы әсер ететін витаминдерді бөледі. Жалпы зерттеулерге қарағанда топырақ микроорганизмдерінің 50 проценттейінің осындай қабілеті барлығы анықталады.

Сонымен қатар өздерінің тіршілігі барысында өсімдіктердің өсуіне кедергі келтіретін микроорганизмдер бар. Оларды микробингибиторлар деп атайды. Олар өсімдіктерге зиянды улы заттарды бөліп шығарады. Көптеген саңырауқұлақтар мен бактериялар тағамға, мал азығына немесе өсімдік қалдықтарына түсе қалса, адам мен мал организміне аса қауіпті улар түзетіні практикадан мәлім.

Микроб – ингибиторлар тұқымның өнгіштігін, өркеннің жақсы өсіп жетілуін тежейді, өнімді төмендетеді. Микроб – ингибиторлар осымен қатар микроорганизмдердің, саңырауқұлақтар мен балдырлардың тіршілігіне нұқсан келтіруі мүмкін. Мұндай жағдайда микроорганизмдердің өздерінің арасында өзара күрес басталады. Бұл құбылысты антогонистік құбылыс деп атайды. Микроб - ингибиторлар саңырауқұлақтардан да табылды. Мәселен, фузириум микроскоптық саңырауқұлағы жүзім жапырағын сарғайтып зақымдайтын кейбір уларды бөлетіні анықталды. Ал пенциллиум зең саңырауқұлағы топырақта көптеп өніп улап, өсуін тежейді.

Микроб-антагонистер. Топырақ микроорганизмдерінің ішінде олардың басқа топтарының өніп-өсуін тежейтін, ал кейде құртып жіберетін де түрлері бар. Бұларды антогонистік микробтар деп атайды. Микроб - ингибиторлар мен микроб-антигонистер арасында айта қаларлықтай айырмашылық жоқ десе де болады. Ингибиторлар жоғары сатыдағы организмдерге (өсімдіктерге) әсер етсе, антагонистер төменгі сатыдағылардың (микроорганизмдердің) өніп-өсуін тежейді.

Микроб-ингибаторлар, әдетте түрлі улар бөледі. Ал антогонистер бөлетін нәрсені – антибиотиктер деп атайды. Антагонизм құбылысы ғалымдардың назарын ерте бастан-ақ аударғаны белігілі. Л.Пастер, И.И.Мечников және олардың замандастары микроорганизмдер дүниесінде антагонистік құбылыстар барлығын анықтаған болатын. Мәселен, Пастер топалаңды қоздырушы микроорганизмдердің тауықтың обасын қоздыратын микроорганизмдерге қарсы күресе алатын қабілетін анықтады. Ал И.И.Мечников болса, сүт қышқылы бактерияларының шіріткіш микроорганизмдерді құртып жіберетіндігін ашты. Міне, осының негізінде ол адамның түрлі ішек-сүзек ауруларына қарсы сүт қышқылы бактериялары қатысуымен дайындалған түрлі сүт тағамдарын емдеуге кеңінен қолдануды ұсынады.

1. Бактерияларды ашып зерттеген ғалым

А. Л. Пастер

Б. Р.Кох

Г. Н.Ф. Гамалея

Д. С.Н. Виноградский

2. Сібір жарасы микробын тапқан ғалым

А. Л. Пастер

Б. Р.Кох

Г. Н.Ф. Гамалея

Д. С.Н. Виноградский

3. С.Н. Виноградскидің ашқан еңбегі

А. Өкпе ауруын қоздырушы микробтарды тапқан

Б. Күкірт бактерияларының күкіртті сутегін күкірт қышқылына дейін тотықтыра алатынын дәлелдеді

В. Бір микробты зерттеу үшін арнаулы қоректік орта дайындауды ұсынды

Г. Темекі теңбілі мен рябуха ауруларының қоздырғаштарын тапты

Д. Бактериофагтарды ашып зерттеді

4. Л. Пастердің ашқан еңбектері

А. Құтыру ауруының қоздырғышын тапқан

Б. Өкпе ауруының қоздырғышын ашты

В. Бактериофагтарды тапты

Г. Хемосинтез құбылысын ашты

Д. Фотосинтезді тапты

5. С.Н. Винорадскидің ашқан еңбегі

А. Құтыру ауруының қоздырғышын тапқан

Б. Өкпе ауруының қоздырғышын ашты

В. Бактериофагтарды тапты

Г. Хемосинтез құбылысын ашты

Д. Фотосинтезді тапты

6. Д.И. Ивановскидің ашқан еңбегі

А. Өкпе ауруының қоздырғышын тапты

Б. Бір микробты зерттеу үшін қоректік орта дайындауды ұсынды

В. Хемосинтез құбылысын ашты

Г. Рябуха ауруының қоздырғышын тапты

Д. Бактериофагтарды ашты

№ 41 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Ауа құрамындағы микроорганизмдер.

ОБСӨЖ мақсаты:

1. Гусев М.В., Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.

5. Дарқанбаев Т.Б.,Шоқанов Н.Қ. Микробио-гия және вирус-я негіздері. А, Қайнар, 1982.

6.Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.

7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

7. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
8. 
   Биотехнология.-М.: Наука,1984.
   
9. 
   Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
   
10. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
11. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

Топрақта жүріп жататын негізгі биологиялық процестер, топырақтың құнарлығы, оның сапсымен құралуы микроорганизмдер тіршілігіне байланысты. Микроорганизмдер тіршілігінің нәтижесінде өсімдіктердің тамыры арқылы қоректенуі жақсарады, сөйтіп егіннің өнімділігі артады. Сондықтан микроорганизмдер тіршілігінің нәтижесінде топырақта азот, көмір тегі және фосфор элементтерінің көбейуіне мүмкіндік туады.

Микроорганизмдерді барлық суданда кездестіреміз. Әсіресе олардың басым көпшілігі су түбіндегі құқыстан, қоректік заттардың молырақ жерінде тіршілік етеді. Тіпті өзіміз тыныс алатын ауада да олар жеткілікті. Көбінесе олар ауасы нашар, әсіресе халқы тығыз, өнеркәсіп жиы орналасқан жерлерде көп тараған. Жалпы микроорганизмнің әлемінің табиғаттағы маңызы зор. Өсімдіктермен жануарлар қалдықтары микроптардың қатысумен шріп ыдырайды. Олардың денесіндегі түрлі химиялық элементтер ауа мен топыраққа тарайды. Осының нәтижесінде тіршілікке қажетті заттар қайтадан пайда болады.

Ауасы шаң-тозаңсыз жерде жауған жауын суында және қарда бактериялар өте аз болады. Бұлардың 1 мм бар жоғы оншақты бактерия кездеседі. Ал, ауасы лас, шаң-тозаңды қалаларда жауған жауын суында немесе қарда бактериялар көп болады. Тұрмыста қолданылып жүрген құбыр суында да бактериялар кездеседі. Артезион суын сүзбеседе бактериялар өте аз болады. Мысалы, ауыз су түрлі өзендерден алынатын болса, ондай суды алдын-ала арнаулы сүзгіден өткізу керек. Сүзгіден өткен суда бактериялар саны азда болса кемиді.

Қабылдаған шама бойынша 1мл де 100 жуық бактериялар болса, ондай су жақсы, ішуге жарамды болып есептеледі. Ағын судағы бактериялар саны да өзгеріп отырады.

Е.Н.Мушустиннің зеттеуіне қарағанда 500 м биіктікте әрбір текше метр ауада 2100 бактерия, 2000 м биіктікте 500-700 бактерия кездеседі екен.

Ауада микрорганизмдерге күннің ультра күлгін сәулесі күшті әсер етеді. Түссіз бактерияларға қарағанда пигменттері бар түсті бактериялар төзімділеу. Әдетте спора түзбейтін микроорганизмдер төзімсіз болғандықтан, спора түзетіндеріне қарағанда олардың саныда аз болады.

Жыл мезгіліне байланысты ауа микроорганизмдердің саны мен сапасыда өзгеріске ұшырап тұрады. Олардың ең аз мезгілі – қыс, ал көп болатын кезі – жаз. Көктеммен күзде олар көп болмайды.

Қыс кезінде қар жердің бетін жауып қалады да шаңның көтеруіне мүмкіндік бермейді. Ал, жаз кезінде жел шаң – тозаңдармен ауаға микроорганизмдерді ұшырып шығарады. Күзбен көктемде жауын шашын жиы болып көтерілетін шаң – тозаңда азайады. Сондықтан бұл мезгілде ауада микроптар көп болмайды. Ашық жерлерге қарағанда бөлме немесе үй ауасында микрорганизмдер өте көп. Мәселен, бөлме ауасының бір текше метрінде 100 000 жуық микрорганизмдер болады. Бөлмеде адам көп болған сайын көтерілетін шаңда көбейеді микроптар саны артады. Кейбір ауру туғызатын микрорганизмдер бөлме ауасына таралып тыныс алған кезде басқа адамға жұғады.
Бақылау сұрақтары:

1. Е.Н.Мушустиннің зеттеуі?

2. 
   Жалпы микроорганизмнің әлемі?
   
3. 
   Жыл мезгіліне байланысты ауа микроорганизмдерінің саны мен сапасы?
   
4. 
   Микроорганизмдер тіршілігінің нәтижесі?
   
5. 
   Ауасы шаң-тозаң жердегі микроорганизмдер?
   
6. 
   Топырақ микроорганизмдерінің өсімдіктерге әсері.
   
7. 
   Өсімдік тамырындағы микроорганизмдер.
   
8. 
   Ауа және су микробиологиясы.
   
9. 
   Микроорганизмдердің ауада тарлуы.
   
10. 
    Микроорганизмдердің суда таралуы.
    
11. 
    Полисопрбты, мезасопробты және олигосопробты орталарға түсінік беру.
    

№ 42 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Сүттің ашу процесі

3. Өндірісте сүт қышқылын өндіру.

ОБСӨЖ мақсаты:

1. Гусев М.В., Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.

5. Дарқанбаев Т.Б.,Шоқанов Н.Қ. Микробио-гия және вирус-я негіздері. А, Қайнар, 1982.

6.Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.

7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

7. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
8. 
   Биотехнология.-М.: Наука,1984.
   
9. 
   Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
   
10. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
11. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

С₆Н₁₂О_с  2СН₃СНСООН + 18 ккал энергия

Сүт қышқылының ашу процесінің ішкі табиғаты біршама жақсы зерттелген. Ашу процесінің сипатына қарай сүт қышқылы бактерияларын екі топқа бөлуге болады: а) гомоферментативті сүт қышқылы бактериялар. Олар қанттан тек қана сүт қышқылын түзеді. б) гетероферментативті сүт қышқылы бактериялары. Қанттан сүт қышқылын, едәуір молшерде сірке қышқылын, этил спиртін, глицерин және көмір қышқыл газын түзеді. Формуласы:

С₆Н₁₂О_сСН₃СНОНСООН+СН₃СООН+СН₂СН₂ОН+СН₂ОННСОН СН₂ОН+СО₂

Сүт қышқылы бактерияның клеткасы шар және таяқша тәрізді болады, қозғалмайды, спора түзбейді және ауалы немесе ауасыз жерде тіршілік етуге бейімделген. Бірақ қышқыл ортаға шар тәріздер төзімсіз. Ал таяқша тәріздер төзімдірек.

Сүт қышқылы бактериялары 7-ден 42 градус жылылық арасында тіршілік етеалады. Әрине, бұлар спора түзбейтіндіктен температура жоғарылағанда қырылып калады. Тіршілік ету барысында олар қышқыл түзеді. сөйтіп, ортаны қышқылдандырып, басқа микроорганизмдердің тіршілік етуіне жол бермейді. Реакциясы бейтарап ортада өте жақсы тіршілік етеді. Гомоферментативті ашу процесі шар тәрізді сүт қышқылы бактериянының көмегімен жүреді. Бұлар стрептококкус және педиококкус туысына жатады.

Стрептококкус туысына жататын бактериялардың клеткалары дөңгелек, аздап сопақша, диаметрі 0,5-0,6 1 мкм дейін барады, клеткалары жеке күйінде, қос-қостан немесе моншақ тәрізді тізіле орналасады. Олар табиғатта кең тараған.Бұл туысқа стрептококкус диацетилатис, стрептококкус термофилус түрлері жатады.

Стрептококкус лактис – клеткасы қос- қостан немесе моншақ тәрізді тізіле орналасқан шар тәрізді бактериялар- 30-35 ⁰ температурада өсіп дамиды. Стрептоккус креморис – клеткалары ұзын, шынжырлы болып орналасады. Өсу температурасы – 25-30⁰ . Ұшпа қышқылдарды молырақ түзеді. Мұны да қышқыл сүт тағамдарын дайындауда қолданылады.

Стрептококкус диоцетилактис- сүтте және сүт тағамдарында едәуір мөлшерде ұшпа қышқылдар мен хош иісті заттар түзеді. Оның ішінде диоцетил көбірек. Лимон қышқылын ашыта алады. Өсу температурасы 25-30⁰, сүт тағамдарын дайындауда қолданылады.

Стрептококкус термофилус – жоғары температурада ( 45⁰ ) тіршілік етуге бейімделген. Сахорозаны жақсы ашытады. Болгар таяқшасымен бірге айран жасауда қолданылады. Сыр дайындауда зор маңызы бар.

Педиококкус туысына спора түзбейтін, грам-оң, қозғалмайтын, шар тәрізді клеткалары бір-бірлеп, екі-екіден және шоғырланған бактериалар жатады. Гомефермонтативті процесте сүт қышқылымен бірге диацетил және басқада өнімдер түзіледі. Олар ашыған көкөністерде, сүрлемде , сүтте жануарлар ішек-қарындарда кездеседі.

Гомофермантатифті сүт қышқылы таяқшаларын екі топқа бөлінеді: термобактериалар және стрептобактериалар. Термобактериаларға лактобациллус лактис, лактобоциллус хелбетикум, лактобациллус ацидофилус, лактобациллус бульгорикус және лактобоциллус дельбруки жатады. Бұл таяқша бактериалардың өніп өсетін қолайлы температурасы – 40- 45⁰ С.

Гетероферментативті сүт қышқылы бактериаларына леуконосток, лактобациллус, бифидобактериум туыстары жатады.

Леуконосток туысында жұмыртқа тәрізді, ал кейде таяқша тәрізді бактериялар болады. Сахароза қанты бар жерде олардың қабықтары жуандап, айналасында шырын пайда болады.

Гетероферментативті лактобацилдер сүт қантын ашытады. өсімдіктер бойында кездеседі. Кейде нан ашытқысында да тіршілік етеді. Бұлардың ішінде бес мүшелі пентоза қантын (арабиноза, ксилоза) ашытатын локтобациллус бревис деген түрі бар. Бифидобактерияларға спора түзбейтін, грамоң немесе гром-теріс таяқша тәрізді бактериялар жатады. Қанттарды ашытқанда сүт қышқылынан басқа, сірке қышқылын да түзеді. бұлардың көпшілігі адам, жануарлар және насекомдар ішек- қарындарында тіршілік етеді. Жалпы сүт қышқылы бактериялары тіршіліктің барысында антибиотиктер түзе алатындықтан ішек- қарындардағы шіріткіш және ауру қоздырғыш бактерияларды жоюға зор көмегін тигізеді.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Сүт микрофлорасы?
   
2. 
   Гомофермантатифті сүт қышқылы?
   
3. 
   Гетероферментативті лактобацилдер?
   
4. 
   Педиококкус туысы?
   
5. 
   Стрептококкус туысы?
   
6. 
   Сүт қышқылы бактериялары?
   
7. 
   Ашу процесі?
   
8. 
   Спирттік ашу процесі?
   
9. 
   Пентозафасфат жолы?
   
10. 
    Сүт қышқылды ашу процесі?
    
11. 
    Май қышқылды ашу процесі?
    
12. 
    Пропион қышқылды ашу процесі?
    
13. 
    Микроорганизмдердің көміртегі қосылыстарын тотықтыруы?
    
14. 
    Көмір сутегінің тотығуы?
    
15. 
    Этил спиртінің сірке қышқылына тотығуы?
    
16. 
    Көмірсулардың лимон қышқылына тотығуы?
    

№ 43 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Өсімдіктердегі аурулар.

ОБСӨЖ мақсаты:

1. 
   Гусев М.В. , Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.
   
2. 
   Cтейниер Р., Эдельберг Э., Ингрем Д. Микр микробов: в 3-х т . М. Мир 1979
   
3. 
   Шлегель Г. Общая микробиология М: Мир 1987 567 стр
   
4. 
   Шигаева М.Х. Экология бактерий Учебное пособие А. Наука 2002 170 с.
   
5. 
   Березин В.Э. Основы вирусологии Учебное пособие . А. Наука 2002
   
6. 
   Заварзин Г.А. Колотилова Н.Н. Введание в природоведческую микробиологию Учебное пособие Книж дом Унив 2001 г. – 256 с.
   
7. 
   Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.
   
8. 
   Дарқанбаев Т.Б., Шоқанов Н.Қ. Микробиология және вирусология негіздері. Алматы, “Қайнар”, 1982.
   
9. 
   Пименова М.Н. Гречушкина И.Н. Азова Л.Г. Руководства к практическим занятием по микробиологии – М.МГУ 1983 302 стр.
   

10. 
    Бродо П. Плазмиды . М. – Наука 1989 , 688 с.
    
11. 
    Букринская А.Г. Вирусология М. Наука 1986 326 с.
    
12. 
    Готтшалк Г.А. Метобализм бактерий М. Мир 1982 г. 310 с.
    
13. 
    Елинов Н.П. Химимческая микробиология М. Выш школа 1989 г. 448 с.
    
14. 
    Елинов Н.П. Основы биотехнологии – СПб Наука 1995 600с
    
15. 
    Калакуцкий Л.В. Агре Н.С. Развитие актиномицетов – М. МГУ 1983 177с
    
16. 
    Кондратьева Е.Н. Хемолитотрофы и метилотрофы М. МГУ 1983 г.
    
17. 
    Перт С.Дж Основы культивирование микроорганизмов и клеток М.Мир 1978 г.
    
18. 
    Шигаева М.Х. Цзю В.Л. Систематика бактерий – А. КазНУ 140 стр.
    
19. 
    Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
    
20. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
21. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    
22. 
    Жизнь микробов а экстрмальных условиях.-М.: Мир, 1981.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

Oomyces Бұл класс өкілдеріне жыныстық жолмен көбейю қасиетті тән. Сонымен бірге олардың кей біреулерінде екі жіпшесі бар қозғала алатын зооспоралары болады. Ол жыныссыз жолмен көбейюдің белгісі болып есептеледі. Көптеген оомицеттер - өзінің тіршілік циклын түгелімен өсімдікте өткізетін облигатты паразиттер. Sphaeropsidales, Melaconiales және Hyphomycetals (Monilias) деп аталатын топырақта кең тараған үш қатар жатады. Sphaeroptidales қатарына кониидийлері тек пикнидийлерде түзілетін Phoma деп аталатын туыс жатады. Бұл туыс өкілдері кейбір өсімдіктер тамырында микориза (түйнек) құрап олармен бірлесіп тіршілік етеді.

Бұл клкстың табиғатта 25 мыңнан астам түрі бар. Олар тағамды бүлдіріп, екпе дақылдарды зақымдайды. Бұларға фузариум ботритис, альтернария, триходрема т.б. жатады. Осы саңырауқұлақтардың өсімдіктерге зиянды әсерін зерттеп, оларға қарсы шараларды белгілейтін – фитопатология ғылымы.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Прокариот организмдердің клеткасындағы компоненттердің мөлшері.
   
2. 
   Микроорганизмдердің қоректенуі және тыныс алуы.
   
3. 
   Прокариоттардың қоректену типтері: фотолитоавтотроптар.
   
4. 
   Бактериалды фотосинтез.
   
5. 
   Автотроптар және гетеротроптар.
   
6. 
   Аэропты және анаэропты микроорганизмдер.
   
7. 
   Микроорганизмдердің ферменттері.
   
8. 
   Жыртқыш саңырауқұлақтар.
   
9. 
   Паразит саңырауқұлақтар.
   

№ 44 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

ОБСӨЖ жоспары:

2. Ашыту арқылы кейбір өнімдерді алу.

ОБСӨЖ мақсаты:

Микроорганизмдерден тамақ өнімдерін алу жолдарын, оларды қолдану, консервілеуде түрлерді қолдануды және ашытуда түрлі өнімдер алуды толық меңгерту.

Пайдаланатын әдебиеттер :

а) негізгі :

1. 
   Гусев М.В. , Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.
   
2. 
   Cтейниер Р., Эдельберг Э., Ингрем Д. Микр микробов: в 3-х т . М. Мир 1979
   
3. 
   Шлегель Г. Общая микробиология М: Мир 1987 567 стр
   
4. 
   Шигаева М.Х. Экология бактерий Учебное пособие А. Наука 2002 170 с.
   
5. 
   Березин В.Э. Основы вирусологии Учебное пособие . А. Наука 2002
   
6. 
   Заварзин Г.А. Колотилова Н.Н. Введание в природоведческую микробиологию Учебное пособие Книж дом Унив 2001 г. – 256 с.
   
7. 
   Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.
   
8. 
   Дарқанбаев Т.Б., Шоқанов Н.Қ. Микробиология және вирусология негіздері. Алматы, “Қайнар”, 1982.
   
9. 
   Пименова М.Н. Гречушкина И.Н. Азова Л.Г. Руководства к практическим занятием по микробиологии – М.МГУ 1983 302 стр.
   

Қосымша

10. 
    Бродо П. Плазмиды . М. – Наука 1989 , 688 с.
    
11. 
    Букринская А.Г. Вирусология М. Наука 1986 326 с.
    
12. 
    Готтшалк Г.А. Метобализм бактерий М. Мир 1982 г. 310 с.
    
13. 
    Елинов Н.П. Химимческая микробиология М. Выш школа 1989 г. 448 с.
    
14. 
    Елинов Н.П. Основы биотехнологии – СПб Наука 1995 600с
    
15. 
    Калакуцкий Л.В. Агре Н.С. Развитие актиномицетов – М. МГУ 1983 177с
    
16. 
    Кондратьева Е.Н. Хемолитотрофы и метилотрофы М. МГУ 1983 г.
    
17. 
    Перт С.Дж Основы культивирование микроорганизмов и клеток М.Мир 1978 г.
    
18. 
    Шигаева М.Х. Цзю В.Л. Систематика бактерий – А. КазНУ 140 стр.
    
19. 
    Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
    
20. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
21. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    
22. 
    Жизнь микробов а экстрмальных условиях.-М.: Мир, 1981.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

Түрлі микробтар бұл қоректік затты пайдаланса, ақыр аяғында тағам бүліне бастайды. Міне, осыған байланысты ауыл шаруашылығы өнімдерін дұрыс сақтауды қамтамасыз ету үшін микроорганизмдер әрекетінен болатын түрлі биохимиялық процестерді реттеу қажет. Етті шіріту бактериялары тіршілік ете бастайды. Шіру барысында ет құрамы түбегейлі өзгеріп, иістенеді. Белокпен бірге ет құрамындағы углеводтар ыдырайды. Сонда, ортада аммиак түзіледі. Ет қоңырқай тартып, онда сілтілі реакция пайда болады. Еттегі белокты ыдыратуға белсене қатысатындарға Протеус булгарис және ішек таяқшасы жатады. Бұлар етті аэробты жағдайда шірітеді. Ал ауа бармаған жағдайда еттің шіритіні мәлім. Бұған Бациллус путрификус және Бациллус спорогенес белсене қатысады. Мұндайда етте диамин және протоаминдер, “дене уы” деп аталатын заттар жиналады. Микроорганизмдер – өніп өскенде ет бетінде түрлі бояулар түзіледі. Мәселен, етте қызыл дақтар пайда болуы Хромобактериум продигиозум, көк дақ. Псевдалонос пиоциона, сары дақ- Сарцина флава микробтарының өніп- өсуіне байланысты. Бояу түскен етті тұтынуға болады, бірақ пісіру алдында оны тазалаған жөн. Әр түрлі микроорганизмдердің өніп- өсуін тежеу үшін алдымен етті 25 градус суықта қатырады да, кейінен 10- градус салқында сақтайды. Жұмыртқа ішінде әдетте Протеус бульгарис, Бациллус субтилис микробтары шапшаң енеді.

Белгілі бір жағдайға байланысты органикалық заттар аэробты және анаэробты жолдармен ыдырайды. Ашу процесі барысында көміртегі қосылысындағы энергияның тек бір бөлігі ғана бөлінеді. Сондықтан соңғы өнім ретінде толық тотықпаған органикалық заттар жиналады. Міне осындай соңғы өнімінің сипатына карай ашу процесінің аты да түрліше болады. (спирттік, сүт және май қышқылдарының ашу процестері).

Ашу процесі. Тотығу – тотықсыздану процесін – ашу процесі деп атайды. Ашу процесі кезінде сутегі доноры және акцептор қызметін ашу процесі нәтижесінде түзілетін органикалық қосылыстар атқарады. Ашу процесінің қоздырғыштары – облигатты анаэотбты микроорганизмдер. Ол тек қана анаэробты жағдайда жүреді. Ашу процесі оттегінсіз жағдайда жүретінін 1860 жылы Л.Пастер ашқан. Әрбір ашу процесі екі кезеңнен тұрады. 1 кезеңінде глюкоза пирожүзім қышқыл айналады да, 2 молекула сутегі субстраттан бөлініп шығады.

С6Н ₁₂О ₆ – 2СН ₃СОСООН + 2Н ₂

<sup>көмірсу пирожүзім сутегі

қышқылы</sup>

2 кезеңінде пирожүзім қышқылын сутегі тотықсыздандырады да спирт немесе қышқылдар түзіледі.

2СН ₃СОСООН + 2Н ₂ - 2СН ₃СНОНООН

Микроорганизмдердің әсерінен қанттың пирожүзім қышқылына айналуы үш жолмен жүреді.Бірінші жолы – эмбден – Мейергаф – Парнос немесе фруктоза дифосфат жолы. Оны гликолиз деп атайды. Бұлар бактерияда анаэробты облигатты және факультативті анаэробты организмдерде табылған. Екінші жолы – пентоза фосфат жолы. Ол көптеген прокариот және эукариот организмдерде кездеседі.

Үшінші жолы – Энтнер – Дудуров. Ол көбінесе аэробты бактериялардан табылады. (НАД) никотин - амидадениндинуклеотид.

Тест тапсырмалары:

1. Клетка қабығының еріген қоректік заттарды өткізуі қалай аталады?

А. Автотрофты қоректену

Б. Гетеротрофты қоректену

В. Гамофитті қоректену

Г. Голозойлы қоректену

Д. Аталғандардың барлығы

2. Қатты түйір заттрды қоршау арқылы қоректену қалай аталады?

А. Автотрофты

Б. Гетеротрофты

В. Галофитті

Г. Голозойлы

Д. Аталғандардың барлығы

3. Бактерия клеткасындағы қоректік заттар ерітісіндегі заттардың концентрациясы артқанда клеткада су, азаяды, цитоплазма жиырылып, клетка қабығынан ажырауы қандай құбылысқа жатады?

А. Хемосинтез

Б. Плазмолиз

В. Галофитті

Г. Плазмоптиз

Д. Фотосинтез

4. Май қышқылы бактериялары ашытатын моносахаридтерге нелер жатады?

А. Фруктоза

Б. Мальтоза

В. Сахароза

Г. Крахмал

Д. Клетчатка

5. Бактерия клеткасындағы майдың мөлшері қанша?

А. 5%

Б.10%

В.15%

Г.2%

Д.1,5%

6. Май қышқылы бактериялары ашытатын моносахаридтерге нелер жатады?

А. Мальтоза

Б. Сахароза

В. Галактоза

Г. Крахмал

Д. Клетчатка

№ 45 ОБСӨЖ

ОБСӨЖ тақырыбы:

Микроорганизмдерді медицинада қолдану. Микроорганизмдерді ауылшануашылығында қолдану.

ОБСӨЖ жоспары:

1. Микроорганизмдердің медицинадағы маңыздылығы.

2. Микроорганизмдердің ауылшаруашылығындағы маңыздылығы.

ОБСӨЖ мақсаты:

Микроорганизмдердің медицинадағы қолдану жолдарына, микроорганизмдердің ауылшаруашылығындағы маңыздылығына мәлімет беру.

Пайдаланатын әдебиеттер :

а) негізгі :

1. 
   Гусев М.В. , Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.
   
2. 
   Cтейниер Р., Эдельберг Э., Ингрем Д. Микр микробов: в 3-х т . М. Мир 1979
   
3. 
   Шлегель Г. Общая микробиология М: Мир 1987 567 стр
   
4. 
   Шигаева М.Х. Экология бактерий Учебное пособие А. Наука 2002 170 с.
   
5. 
   Березин В.Э. Основы вирусологии Учебное пособие . А. Наука 2002
   
6. 
   Заварзин Г.А. Колотилова Н.Н. Введание в природоведческую микробиологию Учебное пособие Книж дом Унив 2001 г. – 256 с.
   
7. 
   Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.
   
8. 
   Дарқанбаев Т.Б., Шоқанов Н.Қ. Микробиология және вирусология негіздері. Алматы, “Қайнар”, 1982.
   
9. 
   Пименова М.Н. Гречушкина И.Н. Азова Л.Г. Руководства к практическим занятием по микробиологии – М.МГУ 1983 302 стр.
   

Қосымша

10. 
    Бродо П. Плазмиды . М. – Наука 1989 , 688 с.
    
11. 
    Букринская А.Г. Вирусология М. Наука 1986 326 с.
    
12. 
    Готтшалк Г.А. Метобализм бактерий М. Мир 1982 г. 310 с.
    
13. 
    Елинов Н.П. Химимческая микробиология М. Выш школа 1989 г. 448 с.
    
14. 
    Елинов Н.П. Основы биотехнологии – СПб Наука 1995 600с
    
15. 
    Калакуцкий Л.В. Агре Н.С. Развитие актиномицетов – М. МГУ 1983 177с
    
16. 
    Кондратьева Е.Н. Хемолитотрофы и метилотрофы М. МГУ 1983 г.
    
17. 
    Перт С.Дж Основы культивирование микроорганизмов и клеток М.Мир 1978 г.
    
18. 
    Шигаева М.Х. Цзю В.Л. Систематика бактерий – А. КазНУ 140 стр.
    
19. 
    Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
    
20. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
21. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    
22. 
    Жизнь микробов а экстрмальных условиях.-М.: Мир, 1981.
    

ОБСӨЖ мазмұны:

Антибиотиктер (гректің “анти”-қарсы, “биос” - тіршілік деген сөзінен шыққан, яғни тіршілікке, өмірге қарсы зат) деп атайды. Антибиотиктерді көптеген актиномицеттер, бактериялар және саңырауқұлақтар да бөледі. Антибиотиктердің микробтардың тіршілігін тежейтін әрекеті бар. Бұл жағдайда олар бактериостатикалық әсер етеді, кейде антибиотиктер микробтарды қырып жібереді. Оны бактерицидтік әсер деп атайды. 1871 жылы орыс ғалымы В.А. Манассеин зең саңырауқұлақтарының бактерияларды жойып жіберетін қабілетін ашты. Бұдан бір жылдан соң А.Г. Палотебнов оны іріндеген жараға салып, жақсы нәтижеге ие болады. Осыдан бастап миробиология ғылымында антибиотиктерді іздестіру жөнінде көптеген зерттеулер жүргізілді. Соның нәтижесінде қазір қолданылып жүрген көптеген антибиотиктер белгілі болды. Солардың кейбір аңыздыларына тоқталып өтейік.

Пенициллин - пенициллум зең саңырауқұлағынан алынған. Ол көптеген стрептококктарға , стафилококтарға күшті әсер етеді. Таяқша тәрізді микробтар мұның әсерінен төзімді келеді, оны қазір медицинада, ветеринарияда кеңінен қолданады.

Стрептомицин - актиномицеттен алынады. Ол туберкулез таяқшасының тіршілігін тежейді. Бруцеллез және ішек ауруларын емдеуге қолданылады.

Громицидин - топырақта кездесетін боциллус бревис деп аталатын таяқша бактериядан бөлінген. Жануарлардың бірқатар ауруларына қарсы қолданылады.

Биомицин - актиномицеттің бір тобынан алынған. Бұл да жануарлар мен адам ауруын емдеуге қолданылады. Соңғы жылдары мал мен адам ауруларыа қарсы қолданылатын басқа да біраз антибиотиктер табылады және олар жан-жақты зерттелуде.

Гризеофульвин – зең саңырауқұлақтарының кейбіреулерінен бөліп алынған антибиотик. Көптеген тері, шаш ауруларын емдеуге кеңінен қолданылады. Ашытқылар қоздыратын кандидамикоз ауруына қарсы бұл препарат қолданылмайды.

Нистатин – кандидамикоз ауруына қарсы қолданылғанда жаксы нәтиже беретін антибиотик. Бірқатар микроорганизмдер антибиотиктерді үзбей қолданғанда оған төзімділік көрсетеді. Кейбір антибиотиктер мұндай жағдайда микробтардың өзіне жем болады. Бұл жағдайда антибиотиктермен химиялық дәрілерді қосып қолданса жақсы нәтиже береді.

Фитонцидтер - өсімдіктер тіршілігі барысында түзіледі де, бактериялар мен саңырауқұлақтарға жойқын әсер етеді. Өсімдіктердің бұл қасиетін алғаш рет 1930 жылы Б.Т. Токин ашқан болатын.

Бақылау сұрақтары:

1. Антибиотиктердің маңыздылығы?

2. Пенициллин - пенициллум зең саңырауқұлағы?

3. Стрептомициннің маңыздылығы?

4. Фитонцидтер ерекшеліктері?

5. Нистатин қасиеті?

ОБСӨЖ мәтіні биология кафедрасының 12. 09. 2007 ж. мәжілісінде

талқыланып және №2 хаттамамен бекітілді.

жүктеу/скачать 2.66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: