Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар

Дәріс мақсаты: Физика бойынша экскурсияларды ұйымдастырудың әдіс-
тәсілдерін көрсету, олардың атқарытын міндеттерімен таныстыру.
Жоспар: 
1. Эксурсия физиканы оқытудың бір формасы.
2. Экскурсиялар, олардың міндеттері мен түрлері. 
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Эксукрсия – оқушыларды нақтылы заттармен және құбылстармен табиғи күйінде 
таныстыруды қамтамасыз ететін оқу формасы. 
Олар белгілі оқу материалын өтуге байланысты, немесе сыныптан тыс жұмыс жоспары 
бойынша өткізіледі. Физикалық экскурсиялар оқу жұмысын жандандырады, 
оқушылардың ғылымға деген құштарлығын арттырады, олардың білім құмарлығы мен 
талаптылығын күшейтеді. Оқу жылы ішінде экскурсия өткізу үшін арнаулы күндер 
бөлінедіә. Бұл күні оқушылар мектепте оқымайды. Оқу процесінде алатын орнына 
байланысты экукурсиялардың үш түрі бар: алдын-ала өткізілетін, ілеспелі, қортындылау 
мақсатында өткізілетін экскурсиялар, олар 4-суретте кескінделген. 
Алдын-ала өткізілетін экскурсиялар – оқушылардың жаңа материалды түсіндірер алдында 
қажет болатын білімді жинақтауын көздейді. Бұл оқушылардың жаңа тақырыпты 
қабылдауын жеңілдетеді. 
Қорытынды экскурсиялар – физикатақырыбы, немесе тарауынан өткізілетін жұмысты 
аяқтап, сыныпта өтілетін материал бойынша білімді бекітуді және тереңдетуді көздейтін 
шара. 
4-сурет. Оқу процесінде өткізілетін экскурсиялардың жүйесі 
Ілеспелі экскурсиялар – өтілген үлкен тақырып бойынша ұзақ процеске енгізіледі, 
әңгіме үшін тіректік матреиал беретіндей болып, жеке мәселелерге ілестіріліп жүргізіледі, 
оны сипаттайды. ФИзикалық экскурсияның мәні – бізді қоршаған дүниені танып білу. 
Егер экскурсияда көрсетулер болмаса, ол экскурсия болудан қалады, ол кәдімгі лекцияға, 
немесе әңгімеге айналады. Керісінше, түсіндірме берілмеген экскурсия мақсатсыз 
саяхатқа айналады, оның білім алуға әсері шамалы. Мақсаты мен тақырбына қарамастан 
әрбір физикалық экскурсияның өзіне тән белгілері бар. Солардың бірі болмаған жағдайда 
экскурсия қоршаған ақиқатты танып-білдіру формасы болудан қалады. Тәрбиелеу мен 
білім беру формасы іспетті экскурсияға тән ерекшелік – көрсету мен айтып беруді 
ұштастыру. Бұл екеуінің арақатынасы нақты жағдайға қарай өзгеріп отырады. Ол 
экскурсияның тақырыбына, оқуышлардың құрамына байланысты. Алайда, қандай 
Экскурсиялар 
Алдын
-а
ла
өт
кіз
ілеті
н 
эк
ск
урс
иялар
Іле
сп
елі 
эк
ск
урс
иялар
Қ
орытын
ды
эк
ск
урс
иял
ар

жағдайда болмасын көрсету мен айтып беру табиғы бірлікте болуы керек. Яғни экскурсия 
– көрсету, талдау жасаумен; түсінік, ғылыми анықтама берумен қатар жүргізіледі. 
Экскурсияға қатысушының көргені, мұғалімнің әңгімесі арқылы оның санасында белгілі 
бір оқиғаларға, құбылыстарға, фактілерге, процестерге нақты тұжырым жасатады. 
Шынында оқушы экскурсияда тек көріп, тыңдап қана қоймай, сонымен бірге толғанады 
да. Көргені мен естіген оның бойына күшті сезім туғызады, ол қызығады, қобалжиды, 
ойланады. Сөйтіп, экскурсия өзінің көрнекілгі, түсініктілігі және әсерлілігі мен білім 
берудің тиімді формасы болып табылады. Фактілерді тиянақты меңгеруге және есте 
тұрақты сақтап қалуға себін тигізеді. Демек, дүниеге диалектикалық көзқарас 
қалыптастырады. 
Экскурсия орнын таңдағанда, бірінші кезекте, оның экскурсия тақырыбын ашып 
көрсетудегі маңызына көңіл аударады, мұғалім көптеген фактілерді ескереді. Солардың 
ішіндегі ең бастылары – барар орынның танымдылық құндылығы, олардың мәлімділігі, 
ерекшелігі және орналасқан жағдайы. Тақырыбына, экскурсия кезінде көрсетілетін 
құбылыстың күрделілігіне қарай оның ұзақтығы түрліше болады. Экскурсияның ұзақтығы 
оның түріне, жүргізу әдісіне, өткізілетін орнына, экскурсияға қатысушы оқушылардың 
құрамына қарай анықталады. Мәселен, төменгі сынып оқушылары үшін экскурсия ұзаққа 
созылмағаны жөн. Өйткені, олардың зейін қою, қаракет ету сипаты өзгешелеу. Балалар 
жалығып, экскурсияның мәліметтеу дәрежесі төмендеп кетпейтіндей етіп құруға 
мүмкіндік жасау қажет. 
Сонымен, білім беру ісінде экскурсияның маңызы өзгеше. Экскурсия тақырыбы, 
сондай-ақ, оны ұйымдастыру тәсілі әртүрлі болады. Олар ең алымен оқу-тәрбие 
процесінің мақсатына бағышталады. Мысалы, төменгі сыныптарда – ол табиғатты көру 
мақсатында ұйымдасытылатын экскурсиялар болса, орталау мектептегі оқушылар үшін 
диалектикалық-материалистік түсінік қалыптастыру мүмкін. Жоғары сыныптардағы оқу-
өндірістік экскурсиялар толитехникалық білім беру жолында маңыз атқарады, мектептің 
өірмен байланысын қалыптастырудың елеулі құралы бола алады. Экскурсияның 
мүмкіндігі мол, ол өзінің ерекшеліктеріне қарай тәрбиенің қай түріне де қолайлы. 
Экскурсияның оқу процесі ретіндегі ғылыми принципі – ең алдымен экскурсия 
мазмұнының диалектикалық атериализм идеяларына, осы заманғы ғылыми жетістіктерге 
сәйкес болуын талап етеді. Материалдың терең ғылыми негізде болуы, оқушылардың 
танымдық ынтасын арттыруға көмектеседі. Физикалық ғылыми білім, ең алдымен шынай 
шындыққа сүйенеді. Ол эксперимент арқылы тексеілген болмыстық дүниенің жалпы және 
маңызды заңдылықтарының көрінісі болып есептеледі. 
Ғылыми принциптің талаптары атериалдың мазмұнына ғана қатысты емес. Бұлар 
материалды баяндау барысында да қатал сақталып отыруы керек: жүргізуші 
мұғалімдердің, немесе жетекшілердің фактілерді, құбылыстарды, ұғымдарды ғылыми 
тұрғыдан түсіндіріп беруі - әрбір экскурсияға тән қасиет. Тәрбие беру – ғылым 
мақсатарын іске асыруды көздейтін болғандықтан, экскурсияның тиісті идеялық бағыты 
болуын талап етеді. Экскурсия жүргізуші мұғалім теорияның өмірмен байланысын жүзеге 
асыру үшін түрлі әдістер мен тәсілдерді жете пайдалануы тиіс. Мысалы, ол белгілі бір 
теориялық қағиданы келтіріп, оны нақты мысалдармен, фактілермен, цифрлармен 
нақтылацйды яғни баяндаудың дедуктивті (жалпыдан жалқыға) әдісі қолданылады. 
Теорияның өмірмен байланысын іске асыру жолында экскурсия жетекшісіне салыстыру 
тәсілі үлкен мүмкіндік береді. Бұл тәсілді қолданғанда оқушылар табиғаттағы өзгерістер 
сырын толығырақ және тереңірек түсінеді. Сонымен бірге, көрнекілік принципінің 
талаптары мен ережелерін сақтап отырудың маңызы да үлкен. Экскурсияның қандай 
болсын, бәрібір оның адамгершілік, патриоттық сезімдерге тәрбиелейтін материалы болуы 
шарт. Білім беру мен тәрбиенің танылған формасына айналып отырған физикалық 

жүктеу/скачать 2.12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: