ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені 5В072800– «Өңдеу өндірістерінің технологиясы» мамандығы үшін ОҚу- әдістемелік материалдар

Нанды қабылдау өнеркәсіптеріне жіберген совхоз және басқа да ұйымдардағы астық түйір партиясы тауарды тасымалдау накладнойларымен жүргізіледі. Тұқымдық сұрыпта сұрыпты куәліктер болады. Совхоздан астық түйірді тасымалдау, жіберу барысында егер мемлекеттік тасымалдағыштарымен жетсе, накладнойды 3-4 экземплярда жібереді. Астық түйірді сатып алуды рәсімдеудің келесі әдісі бар. Астық түйір партиясын немесе тұқымның сапасы бойынша бірдей, тұтастай бір шаруашылықта алынған орташа тәуліктік үлгінің сапасы анықталған; астық түйір массасы немесе тұқымның сапасы бірдей емес бір шаруашылықтан бір тәулік ішінде әр автокөлік бойынша астық түйір сапасы анықталған; астық түйір партиясын немесе май дақылдарының тұқымдарын бірдей рәсімдеу.

Астық түйір және тұқымдарды өабылдауды рәсімдеуде кең тараған әдісі орташа тәуліктік үлгі бойынша сапасын анықтау болып табылады. Бұндай жағдайда спасы бойынша бірдей астық түйір партиясын астық қоймаларына орналастырады. Оған материалды жауапкершілікті адам тағайындайды. Астық түйір сапасын зертханаларда түскен әр партиядан алынған сынама бойынша ылғалдылығына (электроылғал өлшегіш), нан қорлары бүлдіргіштермен зақымданғандығына, балдылығына (түрі, иісі) анализ жасайды. Ылғалдылығымен, нан қорлары бүлдіргіштермен зақымданғанын анықтағаннан кейін аға лаборант тауарды тасымалдау накладнойының екінші жағына көрсеткіштерді, астықты орналастыру (қойма номері) орнын көрсетеді, өз қолын қойып, автокөлікті автокөлік таразысына жібереді. Таразышы жүргізушіден 3-4 накладнойды алып, астық түйірі бар автокөлікті өлшеген соң тауарды өлшеу журналына накладной номерін, тапсырушының аталуы,автокөлік номері, дақыл аталуы, таза салмағы (бутто) көрсетіледі. Накладнойдың бірінші экземплярын жүргізушіге қайтарып береді, кей жағдайларда автокөлік салмағының санына байланысты үш экземплярды да қайтарып береді. Содан кейін автокөліктен түсіріп, материалды жауапкершілікті тұлға астықты қабылдауға жазып,автокөлікті ыдысты өлшеуішімен таразыға жібереді. Таразышы ыдыс массасын журналға тиеп, таза салмағын (нетто) есептейді. Таразышы накладнойдың бірінші данасын өнеркәсіп бухгалтериясына, екі данасын рейестер накладнойын құру үшін жібереді. Есептеуші жұмысшы операциялардың күн аяқталуы бойынша барлық рейестердің бірінші бөлімінде қабылдайтын астық түйірдің физикалық массасы жиынын есептейді және оларды өлшем көрсеткішімен салыстырады. Рейестерді зертханадағы анализ қорытындысын енгізу үшін бастыққа жібереді. Есептеуші жұмысшы тексерілген,қолы қойылған рейестер алу үшін зертхана анализінің көрсеткіші мен физикалық массасы негізінде ақшалай есеп жүргізеді,сосын оларды тексеру және қол қойдырушы бас бухгалтерге жібереді. Бір экземпляр мен бір квитанцияны өнеркәсіп бухгалтериясында сақталады.
Сараптамалықсабақ № 7
Кіріс-шығыс құжаттарымен және оған есеп жүргізу реттілігімен танысу.
Мақсаты: Негізгі операциялар бойынша кіріс-шығыс құжаттарды рәсімдерді үйрету (нан өнімі саласында жүргізілетін үрдістер: қабылдау, өңдеу, қайта өңдеген өнімдерін шығару мен сақтау).

Астық түйірлерін, олардың өңдеуден кейін майлы дақылдардың тұқымдарын және шөптерді біріншілік есептеу мен үрдістерді арнайы инструкцияға сәйкес рәсімдейді. Астық түйірлерінің және оның өнімдерінің сапасы мен мөлшері есептемеде дұрыс көрсетілсе, қадағалау режимін үнемдер,шығындармен күресу нан өнімдерінің маңызды жағдайларының сақталуына ықпал етеді. Нан өнімдері салаларында есептеу жүйесінің күрделілігі астық түйір ерекшелігімен түсіндіріледі (есептеу нысаны, ескерілетін белгілер мен қасиеттері, жинақтаудан кейінгі өңдеу және сақтау үрдістерінен кейінгі олардың өзгерістері, техникалық үрдістердің көптілігі, өңделетін астық түйір көп мөлшерде болуы). Нан өнімдері салаларында барлық операциялар есептеу жүйесі астық түйірімен оның өнімдерінің өңдеу мен сандық есептеулер физикалық массасы 1 кг-ға дейінгі дәлдікпен жүргізіледі. Ұн, жарма және басқа да нан өнімдерінің зауыттық буып-түюде орын саны бойынша есептейді. Әртүрлі операциялардың біріншілік құжаттарды рәсімдеу,оның кепілділігін көрсетеді. Сондықтан оларды дұрыс толтыру қажет.

Екіншіден, дәнді тиімді қолдану ұн тарту комбинатының элеватордағы жоғарғы және төмен сапалы игерілетіні ескеріледі. Қатты бидайдың дәнін ерекше маңызды дұрыс қолдану.

Үшіншіден, тиімді құралу партия тартуында практикалық әрқашан жоғарғы нан пісіретін ұнның жетістігін қамтамасыздандыруға мүмкіндік береді.

Құрал-жабдықтар: Әдеттегі есептеу тәсілін қолдану кезінде арнайы жабдықтар керек емес, өйткені студенттер тартылған қоспаның компоненттер сапасының көрсеткішін тапсырма ретінде алады.

Әдістемелік нұсқаулар: Тартылған қоспаның компоненттері осы есептеуден алады, яғни нан пісіретін ұн жетістігін және дәннің жоғарғы ұн тарту қасиеттерін қамтамасыздандырады. Осыдан кейін жалпы шынылық тартатын қоспада 50% - тен төмен болмау керек.

Тартылған қоспа бірнеше компоненттерден тұрады:

Әдеттегі есептеу тәсілі кезінде дән сапасы көрсеткіштерінің реті, ықпалы ескеріледі, қоспа компоненттер саны күрделі.

Мына белгілер арқылы: Х – дән сапасының көрсеткішін есептеу үшін қабылданңан орташа өлшемді белгі; Х1, Х2, Х3 - әрбір қоспа компоненті үшін осы сапа көрсеткішінің нақты белгісі; m1, m2, m3 – берілген партиясының қалыпау үшін әр компонентке керекті масса; M=m1+ m2+ m3 – тапсырылған тарту партия массасы.

Онда | Х-Х1|= Х1 |Х-Х3|= Х3 ;

| Х- Х2|=Х2 ‮ΣХ=2 Х1 + Х2 + Х3;

Осы негізде келесі септеу формулаларын аламыз:

а) екі компоненттерді қолдану үшін

m1=M Х/ Х 1-Х 2 ;

m 2=M(Х 2-Х 3)/ΣХ;

б) үш компоненті қолдану үшін

m1=M(Х2+Х3)/ΣХ

m2 =MХ/ΣХ

m3=M­(m1+m2)

Әдістемелік есептеуде себепті өзгерту болмауы керек қолдануға өте күрделі нұсқалар тарту араласпа құрамына. Ережелер бойынша 4–ші не 5–ші компоненттерде араласпа құрамында кішігірім саны 10 %-ке дейін қосады, яғни соңғы араласпа белгісіз әсер береді.

Осы әсерді оңай ескереді, қосымша сенімде есептеу орташа өлшемді шама болу ережесімен жүргізу.

Мысалы: шынылығы 48%, 56,89% және 10% болатын төрт компоненттерден тұратын тарту партиясын қалыптау қажет. Соңғы белгінің шынылығы 60-65% құрауы керек. Тарту партиясының берілген массасы- 5500т. Төмен шынылықты дән 4-ші компонент тарту араласпасынан 10%-ке дейін араластырады.

Бірінші үш компоненттер үшін тапсырма орындау, жалпы алғанда оның массасы 5000 т және араласпс шынылығы 65%, осылар мына мөлшерде алынуы керек.m1=2267 т m2=1349 т m3=1384 т

Жалпы шынылық тарту партиясында G 4-ші компонентті ықпалын есептеу, мына мөлшерде 500 т алынды;

G=2267*48+1349*56+1384*89+500*10/5500=60,0%

Берілген тапсырма шартты осы нұсқада келтірілген, тарту партиясындағы 4 компоненттегі жалпы шынылығы 60% құрайды.

Тартылған араласпа құрамын есептеу үшін ЭВМ қолдану кезінде шыққан компоненттердің дән сапасы көрсеткіштерінің көп мөлшерін ескеру мүмкіндігі пайда болады, бұл компоненттердің мөлшерін көбейтуге болады.

Ұн тарту өнеркәсібінде базисті шығу мөлшері жұмсалады және тағайындалады, өндіріс үшін міндетті. Өнім шығуы базисті деп аталады. Дәнді сапалы базисті қайта өңдеуде, анықталған тарту түрінде алынуы керек: ылғалдығы 14,5%, шикі араласпадан босатылған дән күлділігі 1,97; шикі араласпа 1,0; минералды 0,1; зиянды 0,1 зиянды араласпадағы кекіре балығы немесе аққамран балығы 0,05; дәнді араласпа 1,0%; сұрыпты бидайды тарту кезіндегі натурасы 750 г/л; сұрыпты қарабидайды тарту кезінде 700 г/л.

Базистен белгілі айырмашылық сапасы ұн тарту зауытында дән түсуімен байланысты, дайын өнім есептеу шынылығын анықтайды. Есептеу шығымы- бұл өнім мөлшері, қосылған есептеу жолымен жеңілдек мөлшері үлгісі немесе базисті шығу шамасына дәнді қайта өңдеу фактілі сапасы тәуелді.

Өнеркәсіптің қолданатын анализі үшін өнімнің фактілі шығымын есептейді. (алыңған өнімнің таразылық өлшемі, дәнді қайта өңдеу массасын пайызбен беру).

Ұн тарту зауытының жұмысын бақылау үшін фактілі шикәзат қолдану пайда болады, фактілі ылғалдылық қосылуы механикалық жоғалту шамасы және кәсіпорындағы өндірістік корпуста ай сайын аршу дайын өнімнің фактілі шығымын анализдеумен жүргізіледі. Оның нәтижесі 117 формада көрсетілген. Мына формуламен аршу кезіндегі фактілі кептіру не ылғалдылық есептеледі:

Х=100*(w 1-w2 )/100­w2

Мұндағы, w 1- қайта өңдеуге түскен дәннің орташа өлшемді ылғалдылығы, %;

w2- ботқа жармасы және кебек ұнның орташа өлшемді ылғалдылығы, %
Егер w2- дәннің шығу ылғалдылығы w1-ден көп болса онда оның ылғалдылығы болдығ ал аз болсағ онда кептіріледі.

Өлшемнің фактілі шығымын анықтағаннан кейін кептіру не ылғалдау есебін механикалық жоғалтулар құрылады, дәнді қайта өңдеу кезінде болатын ұсталынбайтын шашылу. Механикалық жоғалтулар осы формулалардың біреуімен есептелінеді:

⌂=100­(U‮Σ +Х1)‮ ‮‮

⌂=100+X2­UΣ ‮

Мұнда ⌂-құрғақ дәннің механикалық жоғалтуы,%

U‮Σ- ұн, ботқа жармасы кебек жіне қолданудың жиынтық шығымы.

Х1-фактілі кептіру,%

Х2-фактілі ылғалдылық, %

Орташа механикалық жоғалту 0,1-0,2%

Өнімнің шығым есебін автоматтандыру және оның жоғарлауы үшін ЭВМ-де өнім шығымын алгоритмді есептеу жүргізіледі, бидай және қарабидайды ерекше тарту кезінде және сұрыптау кезінде жарамды. Дән сапасының барлық фактілі көрсеткіштер есебі блок- жүйе алгоритмнде қарастырылыды, шығым есебі қоса саналады. Алготитм бойынша ЭВМ – да есептеу тапсырмасын програмасын жасауға болады. Өнім шығымының есептеу програмасы бастапқы мәліметтерді ЭВМ-ға енгізудің нақты тәртібі қарастырылыды. Бастапқы мәліметтердің қолдануының жалғасуыкелесі: дән сапасының көрсеткіштері өнім шығымына әсері; базисті сапалы дәннен алынған дайын өнімнің шығым мөлшері; дәнніңғ қайта өңдеуден мөлшері.

Бастапқы мәліметтерді нақта жалғастыру үшін мліметтердің дайындау құрылғысын МДҚ дайындау керек, нұсқаулы ақпаратпен перлопканы алу. ЭВМ-ға шығым есебінің жұмыс бағдарламасын және басты мәліметтермен перфолентаны енгізу.

ЭВМ үш кестеден тұрады. Біріншіде, дән партиясындағы сапа көрсеткіші көрсетілген. Екінші кесте дәннің сапала фактілі көрсеткіші есебімен базисті шығымына санаулы түзетулерді береді. Бұл кестедегі соңғы жолдарында, дайын өнім есебін шығымы мәліметтерін береді. Үшінші кестеде, өнімнің фактілі өндірген түрлерін килограммен есептегені келтірілген және олардың ауытқу арасы пайызбен берірген.

Дайын өнімнің шығуына дәннің ылғалдылығы, шынылығы, күлділігі, дән натурасы, дәнді араласпа, және арам-шөп дәндерінің араласпасы әсер етеді. Жеңілдік мөлшерінің сапа көрсеткіші ұжым ережелеріне және диірмендегі технологиялық процесс кіріспенсінде келтірілген.

Шығудағы түзетулер әр көрсеткіш үшін жеке саналады. Содан барлық өзгертулер әртүрлі сапа көрсеткіші бойынша әр өнім үшін шығымдар және базисті шығым мөлшері белгі есебімен қосады. Нәтижесінде ұн, кебек, қалдықтың есебін шығымын аламыз.

Бір сапа көрсеткіші бойынша ауытқу мөлшері, барлық өнім бойынша алынған, әрқашан нөлге тең. Жеңілдік мөлшері әрқашан үстеме мөлшеріне тең. Өнімнің есебін шығым мөлшері әрқашан 100-ге тең. Түзетулерде 0,01% дәлдікпен есептеу қабылданған.

Жоғарғы, бірінші, екінші сұрыпты ұндардың, ботқа жармасының өңделуімен 3 сұрыпты бидай тарту кезіндегі өнімнің есебін шығым үлгісін келесідән сапасымен қарастырамыз.

Ылғалдылық.................................12,79%

Шынылық......................................54%

Күлділік..........................................1,68%

Арамшөп дәнінің араласпасының мазмұны.....0,50%

Дәнді араласпа мазмұны (зақымданған және өніп кеткен дәндер, тесік өлшем 1,7*20 мм електе қалған)............1,53%

Зақымдалған және өніп кеткен дәндер мазмұны (дәнді араласпаға қатысты, тесік мөлшері 1,7*20мм електе қалған)............... 0,4%

Ұсақ дән және араласпа мазмұны (тесік өлшемі 1,7*20мм електен өту арқылы)...........................................2,29%

Натура...................................792г/л

Өнімнің базисті шығымы келесі өлшемдерде берілген,%

Ботқа жармасы......................1

Жоғары сұрыпты ұн.............25

1-ші сұрыпты ұн....................34

2-ші сұрыпты ұн....................18

Жалпы шығымы,%

Ұн және ботқа жармасы........78

Кебек.......................................185

Жемді қалдықтар....................2,7

Жемді емес қалдықтар және механикалық жоғалту..........0,8

Барлығы...................................100

Өнім шығымының есебі үшін кестедегі мөлшерлерді қолданамыз. Ережелерде көрсетілгендей дән сапасының көрсеткіштері бойынша базисті жеңілдіктермен есептеліеді, өнім шығымына әсері бар.

Дән ылғалдылығы. Біздің үлгіде дән ыліалдылығы 12,79% тең, бүл базистен төмен 14,50-12,79=1,7%.

Дән шынылығына 54% тәуелді 4 кесте ережесі ұн және кебектің мөлшерлі шығымы үлкеюі әрбір базистен аз ылғалдылық пайызын табамыз. Берілген үлгі үшін +0,5 мөлшері құрылады. Осы мысалмен, базисті шығым бұл өнімдердің шамасын реттеу арқылы жүргіземіз.1,7/х+0,5=+0,855%

Жоғарғы, 1-шң және 2-ші ұн, ботқа жармасы, сондай-ақ кебек шығымдары ылғалдылықпен үлкейеді. Бұл өнімдердің шығымы базисті мөлшермен құрылады.1+25+34+18+18,5=96,5%. Ұн, ботқа жармасы және кебектің берілген шығымдары базисті түзетумен санаулы түрлері орналасады.

Ботқа жармасы: 0,855*1/96,5=+0,009%

Жоғары сұрыпты ұн: 0,855*25/96,5=+0,222 %

1-ші сұрыпты ұн: 0,855*34/96,5=+0,301%

2-ші сұрыпты ұн: 0,855*18/96,5=+0,164%

Түзету мөлшері 0,855% құрайды.

Егер дән ылғалдығы төмен не жоғары базисте, ендеше шығым фактілі кептіру не ылғалдылық есебімен саналады.

Осыдан түзету коэффицентін бидай дәнінің шынылық есебімен не кептіру мөлшері есептеу үшін алады.

Дән күлділігі. Егер дән күлділігі базистен төмен, одан өнім шығымы осы көрсеткіштермен өзгермейді. Біздің үлгі үшін дән күлділігі базистен төмен 1,68%<1,97%, онда есептеу өңделмейді.

Егерде дән күлділігі базистен жоғары болса, онда әр күлділік 0,1% базистің үстінен жеңіл болады. Жалпы ұн шығымы 0,18% сұрыпты бидай тарту кезінде кебек шығымынан, ал сұрыпты қарабидай тарту кезінде және қарабидай, бидайды ерекше тарту - 0,20% мөлшерінде.

Дән табиғилығы. Егер дән табиғилығы 750 г/л төмен, онда есептеу күлділік бойынша жүргізілмейді. Осы жағдайда ұн шығымын азайтады және әрбір дән табиғилығы 750 г/л төмен 0,11%-дағы кебек шығымы көбейеді.

Арамшөп дәндерінің араласпасы. Егер арамшөп дәндерінің араласпасының құрамы дәнде базисті төмен болса, онда әр арамшөп дәндерінің араласпасы базистен төмен азық-түлік шығымының шамасы 1%-ға көбейеді. Бастапқы дән партиясын арамшөп дәндерінің араласпасы базистен 1-0,50=0,50% төмен мөлшер есебімен өнім шығымының есебі үшін арамшөп дәндерінің араласпасының түзету шамасы 0,50х+(1)=0,50% тең. Жемді қалдықтар шамасы 0,50% азаяды. Ботқа жармасы, жоғары, 1-ші, 2-ші сұрыпты, сондай-ақ кебектің шығымы көбейеді. Базисті шығымға саналатын түрлері бөлініп төменде көрсетілген:

Ботқа жармасы: 0,50*1/96,5=+0,005%

Жоғары сұрыпты ұн: 0,50*25/96,5=+0,130%

1-ші сұрыпты ұн:0,50*34/96,5=+0,0176%

2-ші сұрыпты ұн: 0,50*18/96,5=+0,093%

Кебек : 0,50*8,5/96,5=+0,096%

Егер зиянды араласпа құрамы базисті мөлшерден аспаса, онда оның арам-шөп дәндерінің араласпасы саналады. Керісінше жағдайда зиянды араласпа бойынша өнім шығымына түзету бөлек саналады.

Дәнді араласпа. Түзету есебін дәнді араласпа бойынша 3 топқа бөледі: Жеке дәнді араласпа кезінде (дәннен басқасы, өздігінен қызу немесе кептіру, өніп кеткен араласпалар, зақымдалған) бидай үшін тесік мөлшері 1,7*20 мм електе қалған базистен жоғары 1% дайын өнім шығымы әрбір дәнді араласпа базис үстінен төмендегенде, бір уақытта жемді қалдық 0,15% шығымы көбейеді.

Қарастырылған үлгіде түзету шамасы араласпа мәліметтерінің түрі (1,53-1)*(+0,15)=+0,08% құралады. Көрсеткіштермен ұн шығымы және кебек 0,008%-ға І және ІІ категориялы қалдықтарды жауапты көбейту кезінде азайтылады. Келесі өнім түрі бойынша түзету бөлінуі:

Майда жарма: -0,08*1/96,5=-0,001%

Жоғары сұрыпты ұн : -0,08*25/96,5=-0,021%

1-і сұрыпты ұн: -0,08*34/96,5=-0,028%

2-і сұрыпты ұн: -0,08*18/96,5=-0,015%

Кебек: -0,08*18,5/96,5=-0,015%

Дән, құрамы кезінеде зақымалған өздігінен қызу не кептіру және өніп кеткен дәндер, дәнді араласпаға қатысты тесік мөлшері 1,7*20 мм електегі қалдықтар сұрыпты бидай тартуда әрбір пайыз осындай дән 15%-ға ұн шығымын жауапты кебек шығымын үлкеюінен төмендетеді.

Біздің үлгімізде түзету шамасы 0,04*(-0,5)=0,02% құрылады. Ол келесі үлгімен өнім түрі бойынша бөлінеді

Майда жарма: -0,020*1/78=-0,000%

Жоғары сұрыпты ұн:-0,020*25/78=-0,006%

1-ші сұрыпты ұн:-0,020*34/78=-0,009%

2-ші сұрыпты ұн:-0,020*18/78=-0,005%

В. Дәнді араласпа және ұсақ діндер тесік мөлшері 1,7*20 мм елек арқылы өтуде орналасқан, сұрыпты бидай тарту кезінде ұн шығымы және кебек осындай дін 0,5%-ке І және ІІ категориялы қалдықтар шығымында азаяды. Берәлген үлгі үшін түзету 2,29*(-0,5)=-1,145% тең. Ол өнім бойынша келесі үлгіде беріледі.

Майда жарма: -1,145*1/96,5=-0,012%

Жоғары сұрыпты ұн;-1,145*25/96,5=-0,297%

1-ші сұрыпты ұн:-1,145*37/96,5=-0,403%

2-ші сұрыпты ұн: -1,145*18/96,5=-0,214%

Кебек: -1,145*18,5/96,5 =-0,222%

Әр өлшем түрі үшін алынтын шамалар жеңіл базисті шығымға қосады. Нәтижесінде есептік шығымы оның берілген түрі үшін алынады.

Қарастырылған үлгіде дайын өнімнің есептік шығымы құралады.

Майда жарма:1,0+0,009-0,005+0,001-0,012=1,001%

Жоғары сұрыпты ұн:25+0,022+0,130-0,021-0,006-0,297=25,028%

1-ші сұрыпты ұн:34+0,301+0,176-0,028-0,009-0,403=34,037%

2-ші сұрыпты ұн:18+0,159+0,093-0,015-0,005-0,214=18,018%

Барлық ұн және майда жарма:78+0,691-0,020-0,926+0,404-0,065=78,084%

Кебек:18,5+0,164+0,096-0,015+0,020-0,222=18,545%

Жемді қалдықтар:3,426%

жемді емес қалдықтар және механикалық жоғалту:0,8%

Кептіру:0-0,855=-0,855

Дұрыс жүргізілген есепте дайын өнім мөлшері барлық түр бойынша 100%-ті құрауы керек. Қарастырылған үлгі үшін аламыз: 1,001+25,028+34,037+18,018+18,545+3,426+0,8-0,855=100%

Өнім шығымын есептеуден басқа өнеркәсіп анализ үшін өнімнің фактілі шығымы белгілі мөлшерде есептеледі. Бұл үшін өнімнің фактілі өңделген мәліметтері болуы керек, оның орташа өлшемді ылғалдылығы және дәннің қайта өндірісінің саны.

Жұмыстың орындалу тәртібі. әрбір студентке 117 формалы бланктерге зертханалық дәптерде осы форма сызылу керек.

Есептеу үшін тапсырма нақты алынады. Бқнда тарту түрлері, базисті дайын өнімнің шығымы жіне дән сапасының белнгілі көпсеткіштері көрсетіліді.
Сараптамалықсабақ № 10

Жарма зауыттарындағы дайын өнімдердің шығымын есептеу.
Жұмыстың мақсаты: жарма зауыттарындағы дайын өнімдердің шығымын есептеу, принцип ережелерін талдау және нақты мысалдар арқылы әдістемесін игеру.

Жалпы жағдайы. Дәннің сапасы жарманың жалпы шығынына әсер етеді.

Сондықтан өңделген дәннің сапа көрсеткіштері бойынша қажетті дайын өнімнің шығымын есептеуге болады. Есептік шығымды нақты шығынмен салыстыра отырып, кәсіпорындардың жұмысын бағалауға, дәндерді өңдеу арқылы жарманы алу технологиялық процессінің дұрыс жүргізілуін бағалауға мүмкіндік береді.

Жармалық зауыттың жұмыс тәртібін бағалау үшін өндірістік корпусты айына бір реттен кем емес тазарту жұмыстарын жүргізіп отырады.

Қорытындыларды 117 формаға (өндірістік корпусты тазарту және өңдеу қорытындылары актісі) енгізеді. Ол өз кезегінде одан алынған дайын өнімнің және де өңделген дәннің сапасы мен санын көрсетеді.

Методикалық көрсетулер. Бұл лабораториялық жұмысты әрбір студент берілгендері бойынша орындайды. Жұмыс ұзақтығы 2-3 сағат.

Есептеу жұмыстарын жүргізу үшін дәннің сапа көрсеткіштерін қолданады: қауыздың және таза ядроның мөлшерін, қиын ажыратылатын араласпалар мөлшерін, бүлінген және қауыздалган дәндердің мөлшерін, сонымен қатар ылғалдылығын, сонымен қатар сұлы, арпа, жүгері және бұршақ дәндерінде майда дәннің пайыздық мөлшерін есепке алады.

Дән сапасының нақты көрсеткіштерінен басқа сапаның базистік көрсеткіштерін білу қажет. Қауызды дақылдар (күріш, қарақұмық, сұлы т.б.) үшін базистік көрсеткіштеріне қауыздың және таза ядроның мөлшерін көрсету керек. Жоғарыда айтылған көрсеткіштерден басқа, дәннің қызыл қабықшасының мөлшерін білу керек, ал сұлы үшін майда дән мөлшері.

Қауызды дақылдар үшін базистік сапа көрсеткіштері кестеде көрсетілген.

«Дәнді өңдегенде жарманы алу үшін жарманың шығу нормалары және есептеу шығысының дұрыс тәртібі» бөлімінде әрбір дайын өнім үшін (барлық сапа көрсеткіштері бойынша) алгебриалдық суммасының есептелуі. Есептеу шығымын базистік қосынды шығым қосындысы арқылы абуға болады.

Тары, арпа және күрішті өңдеу барысында дайын өнімнің шығымын есептеуге алайық.

Дайын өнімнің шығымын есептеу ондағы таза ядроның және қауыздың мөлшерін табудан бастайды.

Тары, қарақұмық және күріш дәндеріндегі таза ядро мөлшерін (Я,%) келесі формула арқылы есептейді.