Бақылау сұрақтары: 1. Полиэтилен түтік құбырларда астық сақтау туралы не білесіз?

3. Түтік құбырларда астық сақтаудың режимдері.

1 Астық түйірді сақтау және өңдеу технологиясы. Б.Қ.Әсенова, С.Қ.Қасымов / Оқу құралы. Семей 2013 - 106 бет.

2 Учебное пособие по дисциплине специальные технологии перерабатывающих производств. Б.К.Асенова, Г.Т.Туменова, Г.Н.Нурымхан, Г.Т.Кажибаева / Семей: СГУ имени Шакарима, 2012 – 135 с.

3 Технология хранения, переработки и стандартизация растениеводческой продукции: учебник / под ред. В. И. Манжесова. - Спб. : Троицкий мост, 2010. - 704с.

1. 
   Тамақ өнімдерін радиационды өңдеу
   
2. 
   Тамақ өнімдерін радиационды өңдеуге қолданылатын жабдықтар
   

Тамақ өнімдерін өңдеу үшін термиялық, химиялық және радиационды әдістер және олардың қосындысы қолданылады. Тамақ өнімдерін сақтаудың кәзіргі технологиясын құру үшін иондалған сәулелерді қолдану мүмкіндігіне қызығушылық, химиялық қосылыстар суық пен жылуға әсер етпей микроорганизмдерге немесе тамақ өнімдеріне зиянкестерге сәуле көмегімен өмір тіршілігін басуға болатыны дәлелденген. Тамақ өнімдерінің әр трін радиационды өңдеуге сала отырып тасымалдау кезінде, өнімді және жемісті сақтаудағы жоғалтымды қысқартуға болады. Арнайы жағдай жасамай ақ етті сақтауды, ет өнімдері қатарының сақтау мерзімін ұлғайтады, картоп пен сарымсақтың өніп кетін тоқтатып және оардың сапасын сақтайды.

Радиационды-биологиялық технология процестерінің өндірістік реализациясы үшін нуклеидті гамма – қондырғылыры сияқты электронды тездеткіштер қолданылады. Өндіріс қондырғыларының саны барлық әлемде тоқтаусыз өсуде. Типтік гамма-өондырғыларының техникалық сипаттамасы 1,2 кестелерде көрсетілген. Көптеген елдерде көп жылдық қауіпсіз тәжірибесі мен өсу тенденциясы берік жалпы көлемі 500¹/₄ 600 мың-ға бағаланатын сәулеленген тамақ өнімдерінің сатылуы және радиационды өңдеу бойынша сенімді гамма-қондырғысы бар.

Радиационды өңдеге слынатын өнім түріне байланысты өндіру қондырғыларын процесті жүргізу қондырғыларына байланысты араласатын (сұйық, үгілгіш материалдар) және араласпайтын (блокты) жүйелерге бөлінеді. Блокты жүйеде сәулелену процесінде блок шегіндегі жеке бөліктері бі біріне қатысты өз жағдайын өзгертпейтін радационы өңдеу объектісі болады. Негізгі процесті жүргізуге арналған арнайы қондырғыларды жасау айтарлықтай жоғары техникалық-эконоикалық көрсеткіштерді алуға жағдай жасайды.

Радиоизотоптық қондырғылардың конструктивті шешімінің схемасы суретте көрсетілген.

4 – сурет. Радиоизотоптық қондырғы схемасы.
Өндірістік радиоизототы қондырғылардың техникалық сипаттамасы

Кесте -4

Көрсеткіштер	«Стерилизация-Ш» (Ресей)				«Пинцет» (Ресей)	«Парча» (Ресей)	Қондырғы фирмасы «Марш» (Англия)	Қондырғы фирмасы AECL (канада)
	С-ШЛ	С-ШБД		С-ШП
1	2		3	4	5	6	7	8
Сәуле активтілігі кКи	415		366	1000	210	950	750	1000
Сәуле өлшемі (ұзындығы х диаметрі)	1,15х0,89		0,85х0,89	2,45х1,06	2,24х1,06	2,5х1,2	-	-
КИО, %	17		171/420	30	34	34	30	30
Өндіруші, т/жыл	-		-	-	630	3000	3000	-
Өнім тығыздығы, г/см3	0,141/4 0,16		0,16	0,081/4 0,16	0,15	0,21/40,3	-	0,2
Мөлшері:
Жұмыс аймағындағы қатар	4		4	4	6	6	4	6
Қатардағы ілгіш	5		5	9	14	8	-	14
Ілгіштегі қабат	2		21/43	2	6	4	4	4
Қабаттағы қораптар	5		6	1	24	2	-	2
1	2		3	4	5	6	7	8
Өлшемі, см
Ілгіш	50х50 хх120		50х50 хх140	50х50 хх140	54х54 хх230	85х40 хх170	-	-
Қабат	50х50х60		50х50х63	57х57х76	56х54х38	85х40х85	-	-
Қораптар	48х30х21		48х30х21	57х57х76	14х9х38	80х40х80	-	38х28х43
Орналасқан ауданы, м2
Қондырғы	300		300	300	300	300	-	-
Жұмыс камерасы	100		100	100	90	120	16	38
Бетон көлемі, м3	1000		1000	1000	900	1100	-	-
Қорғау қалыңдығы, см
Бетон бойынша	200		200	200	160	185	170	152
Болат бойынша	60		60	60	50	60	-	-

Дәстүрлі қозғалмалы нуклидті гамма-қондырғыларының техникалық сипаттамасы

Кесте - 5

Көрсеткіштер	Өсімдік сабағы	«мақта»	Картопты отырғызу алдында сәулелеу қондырғысы	«универсал» (нашар себілетін тұқымдарды сәулелеу)	«Дезинсе-ктор» (дәнді дезинсек циялау)	Теңіз өнімдерін және балық-ды өңдеу лабора-сы
	Мақта тұқымын отырғызу алдында сәулелеу
1	2	3	4	5	6	7
Сәуле көзі	137С	137С	137С	137С	137С	137С
Сәулелену активтілігі кКи	2,1	3,9	50	4,3	57	91,2
Өндіруші кг/ч (доза кезінде, крад)	20(1)	240(1)	10(0,3)	500(1)	1000(10)	80(250)
Технол-лық процесс сипатт.	циклды	циклды	тоқтаусыз	циклды	тоқтаусыз	циклды
Тара-ң габаритті өлшемі	-	-	-	-	-	50х30х20
Бір уақытта сәуле-ген өнім-р көлемі,л	1	-	-	57	25	60
Радиационды өңдеудің тегістелмеген дәрежесі, %	±20	±20	±25	±20	±20	±20
Сәулелену түрі	жылжымайтын	жылжымайтын	жылжымалы	жылжымайтын	жылжымайтын	жылжымайтын
Масса, т
Гамма-қондырғылар	-	-	-	6	3,5	15
Жалпы (транспортпен)	6,4	15	-	16	10,3	-
Жоғарғы жағының дозасының күштілігі, мР/ч	2,8	2,8	2,8	2,8	2,8	2,8

Бақылау сұрақтары:

1. Радияциялық өңдеу түрлері

2. Өндірістік радиоизототы қондырғылар

3. Силостардың артықшылықтары мен кемшіліктер.

1 Астық түйірді сақтау және өңдеу технологиясы. Б.Қ.Әсенова, С.Қ.Қасымов / Оқу құралы. Семей 2013 - 106 бет.

2 Учебное пособие по дисциплине специальные технологии перерабатывающих производств. Б.К.Асенова, Г.Т.Туменова, Г.Н.Нурымхан, Г.Т.Кажибаева / Семей: СГУ имени Шакарима, 2012 – 135 с.

3 Технология хранения, переработки и стандартизация растениеводческой продукции: учебник / под ред. В. И. Манжесова. - Спб. : Троицкий мост, 2010. - 704с.

1.Сарымсақ пен картопты радиационды өңдеу

2.Жемістерді, жидектерді және көкеністерді радиационды өңдеу
Картоп пен сарымсақтың өсуін сақтап қалу үшін радиацинды-биологиялық технологияны қолдану тәжірибесі оларды өндіріс масштабтарына енгізуге болатынын куаландырады. Көптеген елдерде жас картоптың үлкен партиясына иондап сәулелеу өңдеуі бойынша зерттеу аяқталды, радиационды өңдеудің таңдалған дозасы және оның күштілігі сақтау кезінде түйнегінің сапасына тексерілді. Зерттеуде көрсетілгендей доза радиационды өңдеудің мерзіміне байланысты дифференцирлі болуы керек: октябрь-ноябрьде сәулелену кезінде 50¹/₄ 70Гр, одан кеш мерзімдерде (мартқа дейін) сәулелену кезінде 100Гр. Сонымен қатар картопты жаңа жиналған кезде сәулелемейді, 12¹/₄ 14 күн 15¹/₄ 20 температурада тұрған ауа ылғалдылығы 85%-дан төмен болмаған жағдайда сәулелейді. Картопты радиационды өңдеу салқындатусыз немесе химиялық өңдеусіз кәдімгі қомада ұзақ сақталуына көмектеседі.

Картоп өндіру өндірістерінде жыл бойы жұмыспен қамтамасыз ету үшін әр түрлі өнімдерге өндіру өндірістері үшін сәулеленген картоп қажет.

60 Гр дозалы иондаушы сәулемен сарымсақты өңдеу 9¹/₄ 12 ішінде сарымсақты жоғалтымсыз сақтайды , органолептикалық қасиетін өзгертпейді және өндірісік өнеркәсіп үшін жарамды.

Уругвайда жүргізілген есептеулерде өнімді радиационды өңдеу қондырғысы, егер ол жылына 5000т чеснок, 25000т картоп өңдейтін болса жергілікті жағдайда рентабельді екенін көрсетеді.

Голландияда жүргізілген есептеулерде көптеген өнімдерді өңдеуді жартылай өндірістік зерттеулерде 40Гр дозалы сарымсақты экономикалық рентабельді сәулелену өндірістік қондырғыда жылына 20 мың т.

Картоп пен сарымсақты сәулелеуге арналған өндірістік қондырғы Италияға жіберілді.

Картоп пен сарымсақты радиационды өңдеу үшін көп этажды өндірістік қондырғы жасау жақсы жасалған информация және жоғары сапалы демонстрациясы жаңа технологияны кең түрде енгізуді қамтамасыз етеді.

Жемістер, жидектер және көкеністер

Жемістерді, жидектерді және көкеністерді радиационды өңдеу олардың сақтау мерзімін ұзартуға қолдануға болады, сонымен қатар жемістердің және көкеніс шикізаттарының шырын беруін жоғарлатады.

Олардың сақтау ұзақтығын жоғарғы және ұлпаның беріктігімен оған фитопотагенді микроорганизмдермен, микроорганизмдердің тіршілігімен анықталады. Сондықтан радиационды-биолигиялық технологияны өңдеу кезіндегі негізгі тапсырма жемістердің физиологиялық бұзылусыз және оның тауарлық түрінің бұзылуынсыз микроорганизмдердің тіршілігін басатын өңдеудің оптималды дозасын анықтау үшін құрылды. 3кГр тең доза жылдам бұзылатын жас жемістердің және жидектердің көптеген түрлері үшін сәулеленбегендермен салыстырған да 3¹/₄ 5 есеге олардың сақталу мерзімін ұзарту үшін әсерлі болып саналады. Сонымен қатар, 3,5¹/₄ 4 доза күштілігін қолдануды ұсынады. Әр автордың жұмысында сақтау мерзімдерін ұлғайтудың әр түрлі аспектілерін қарастырады: өсімдік шикізаттарының сапасы, сорттық ерекшеліктер, сақтау және тасымалдау шарттары.

Жүзімді, құлпынайды, сливаны3¹/₄ 4кГр дозада өңдеу шырынның шығуын 3 тен 12%-ға дейін ұлғайтады. Радиационды өңдеу қара қарақаттың ферменттік препараттарымен бірлесіп 7¹/₄ 15%-ға дейін шырын шығу ұлғаяды. Радиационды өңдеу сәбізден шығатын шырынды 10%-ға, томаттан шығатынды-9, сливадан шығатын шырынды-28% ға дейін ұлғайтады.

1. Радиобиология нені зерттейді.

2. Астыққа радиосәулелер қалайша әсер етеді.

3. Ылғалды астықты қалай өңдейді.

1 Астық түйірді сақтау және өңдеу технологиясы. Б.Қ.Әсенова, С.Қ.Қасымов / Оқу құралы. Семей 2013 - 106 бет.

2 Учебное пособие по дисциплине специальные технологии перерабатывающих производств. Б.К.Асенова, Г.Т.Туменова, Г.Н.Нурымхан, Г.Т.Кажибаева / Семей: СГУ имени Шакарима, 2012 – 135 с.

3 Технология хранения, переработки и стандартизация растениеводческой продукции: учебник / под ред. В. И. Манжесова. - Спб. : Троицкий мост, 2010. - 704с.

1. Дәнді радиационды өңдеудің ерекшеліктері

2.Құрғақ жемістердің, көкеністердің және тағам концентраттардың радиационды дезинсекция технологиясы
Қапталған күйде сақталатын немесе сатылатын тамақ өнімдері үшін радиационды өңдеу технологиялық процесте қолдану кезінде сақтап қана қоймай қайтадан бұзылудан сақтайтынын білген жөн. Өңдеудің бұл түрі құрт-құмырсқаларды жоюмен қатар тамақ өнімдерінің дезинсекция сапасын жақсартады.

Құрт-құмырсқалардың даму және көбею процесіне радиационды сәуленің әсерін зерттеу негізінде дәнде және дән өнімдерінде, кептірілген жемістерде, көкеністерде және тамақ концентраттарында құрт-құмырсқаларды жою бағытында кейбір технологиялық процестер құру үшін алдын ала жағдай жасау туындады. Құрт-құмырсқаларды жоюға болатын объектілерде радиационды сәлелеу қолданылады, бірінші орында дән тұр.

Дәнді радиационды дезинсекциялау басқа әдістерге қарағанда, мысалы, кең тараған химиялық әдіске қарағанда мынандай артықшылықтар бар: қоршаған ортаның ластануы болмайды; сәулеленген дәнде улы химикаттардың қалдықтары болмайды; дәнге ештеңе қолданылмайды; өңдеу құрт-құмырсқаның толықтай жойылуын қамтамасыз етеді; өнім сапасына әсері тимейді; радиационды өңдеу процесі жеңіл механизделіп және автоматтандырылады; технико-экономикалық көрсеткіштер үшін бәсекеге қабілетті.

Кәзіргі кезде қамбада болатын біз тұмсықты, дән жегіш және суринамдық ұн жегіштерге толықтай стерилизденетін доза құрылған. Барлық дезинсекциялау доза ретінде 200 Гр дән үшін, құрт-құмырсқаның зақымдаған комплексі үшін қабылдау ұсынылады.

Кептірілген жемістерді, көкеністерді және тамақ концентараттарына радиационды дезинсекция технологиясы өндірілді. Құрт-құмырсқаның барлық түрлерімен, кенені толықтай стерилизациялау өлтіру үшін әсерлі доза дезинсекциясы 70 Гр — доза. Ф. Ф. Эрисмана атындағы АН тағам және НИИ гигиена институтында зерттеу кезінде кептірілген жемістерді 3 кГр дозада, концентраттар 700 Гр дозада радиационды өңдеуге денсаулық сақтау Министрлігінен рұқсат алынды. Сәулеленген өнімнің дәмі, түсі, иісі және сіңімді құндылығы нормадан асқан жоқ. Сәулеленген кептірілген жемістердің ерекшеліктері тез даму (мысалы, бақылау үлгілеріне қарағанда 1 кГр дозада— 1.5-2 есе тез). Жүргізілген зерттеу құрғақ жемістерге радиаионды дезинфекция процесін дихлорэтан, бром метил, күкіртті көміртек сияқты химиялық заттар фумигациясы орнына қолдануға болатынын ұсынды. Сонымен қатар өңдеу құндылығы 10%-ға төмендейді. Сонымен бірге айын құрғақ жемістерде химиялық заттардың қалдығы қалмайды және жұмысшылардың еңбек жағдайы жақсарады.

Тамақ өнімдерін радиационды өңдеу технологиясы биологиялық, химиялық және бактериялық бұзылуларға байланысты басқада салмақ түсіру әдстерімен салыстырғанда мынандай артықшылықтары бар: стерилизденген тағам мұздату кезіндегідей энергия жұмсамайды және бір неше есе ұзақ сақталады; энергия жұмсау азаяды; тағамға кейбір заттар қолдану толықтай алынды (двубромды этилен және басқалары.), адам ағзасына улы әсері бар заттар; тағам өнімдерінің дәмі және тағамдық құны жақсы сақталады; жоғары иілімділік және өндірістік технология; қаражаттық және эксплуатациондық шығындардың төмендеу мүмкіндігі;

Кәзіргі кезде осы әдіспен тамақ өнімдерінің 40 түрін консервілеуге болатын 50 мемлекетте тағам өнімдерін сәулелеу рұқсат етілді.