Пәннің оқу-әдістемелік кешені «Апаттық құтқару ісі» пәнінен 050731 «Тіршілік әрекетінің

Газқағарды мынандай жолмен жинайды. Сол қолымен шлем – масканы клапанды қорапшасынан ұстайды. Оң қолымен сүзгіш – жұтқыш қораптың мойының шлем – масканың клапанды қорабының түтігіне соңына дейін бұрайды. Жаңа газқағардың беттік бөлігін киер алдында ішкі және сыртқы жағынан аздап суланған таза шүберекпен сүртеді, тыныс шығару клапанын үрлеу керек. Егер қандай да бір ақау байқалса, оны жөндейді, ал жөндеу мүмкін болмаған жағдайда ол газқағарды басқа, ақауы жоғымен ауыстырады. Тексерілген газқағарды жиналған күйінде сөмкеге жинайды: түбіне – сүзгіш – жұтқыш қорап, үстіне – бүктелмеген күйде, тек кана әйнектік бөлігі зақымдалмас үшін аздап қайырып қояды.

Газқағарды сөмкеге салынған күйінде алып жүреді. Сөмкенің бауы оң иыққа асылады. Сөмкенің өзі сол жақ жамбасқа қарай, клапаны өзіне қарап тұрады. Газқағар «далалық», «дайындық», «ұрыс» жағдайында болуы мүмкін. «Далалық» жағдайда – улы заттармен, ҚӘУЗ – бен, радиоактивті тозаңдармен, бактериологиялық заттармен зақымдалу қауіпі төнбей тұрғанда сол жағында тұрады. Жүрген кезде қолға кедергі жасамас үшін артқа қарай ысырылып қойылуы мүмкін. Сөмкенің жоғарғы жағы белдің деңгейінде болуы, ал клапаны түймеленіп тұруы керек. «Дайындық» жағдайында сөмкені сәл алдыға қарай орналастырып, белге белдік арқылы бекітіп қояды. Клапанның түймесін ағытып кояды. Бұл газқағарды жылдам пайдалануға көмегін тигізеді.

Газқағарды «ұрыс» жағдайына ауыстырған кезде:

• 
  тынысты шығармай, көзін жабу керек;
  
• 
  бас киімді шешіп бұтының арасына қысып тұру немесе жанына қою керек;
  
• 
  шлем – масканы сөмкеден алып, үлкен саусақтары сыртында, ал қалғаны ішінде қалатындай етіп, қалыңдатылған жиектерінен екі қолымен ұстау керек. Шлем – масканы иегіне жақындатып, қолының ілгері – кейінді қимылымен газқағарды басына киюі керек. Бұл кезде қатпар қалмауын және әйнектің көз деңгейіне келуін қадағалайды.
  
• 
  толығымен дем шығарады, көзін ашып, тынысалуды қалпына келтіреді;
  
• 
  бас киімді киіп, сөмкені түймелейді және сөмке белге бекітілмеген болса, бекітеді;
  

Газқағарды шешу үшін бір қолымен бас киімді ұстап тұрып, екінші қолымен клапан қорапшасынан ұстап тұрып шлем – масканы төмен тартады да алдыға қарай шешіп алады; бас киімді киіп, шлем – масканы теріс аяналдырады, мұқият сүртіп, сөмкеге салып қояды.

Көз бен бетті қорғайтын қорғаныс құралдары авариялық – құтқару жұмыстары мен оларды орындаудың ерекшелігіне қарай таңдалады. Осыған байланысты қорғаныс көзілдіріктері төмендегідей болып бөлінеді:

• 
  желден, шаңнан, агрессивті емес химиялық сұйықтықтардың шашылуы мен ұсақ қатты заттардан қорғайтын, тікелей желдетілетін жабық қорғаныс көзілдіріктері;
  
• 
  ультракүлгін сәулелерден қорғайтын, тікелей желдетілмейтін жабық қорғаныс көзілдіріктері;
  
• 
  ультракүлгін және инфроқызыл сәулелердің тікелей әсер етуінен қорғайтын тікелей желдетілмейтін және сәулелі сүзгіші бар, реттелетін, жабық қорғаныс көзілдіріктері.
  

Есту органдарын қорғайтын жеке қорғаныс құралдарына шуға қарсы каскалар мен тығындар жатады.

Шуға қарсы каскалар басты жарақаттанудан, есту органдарын – жоғарғы жиіліктегі, деңгейі 120 дБ болатын өндірістік шудан қорғауға арналған.

Шуға қарсы құлақ қалқандар есту органдарын – жоғарғы жиіліктегі, денгейі 115 дБ болатын өндірістік шудан қорғауға арналған. Сонымен қоса ең ыңғайлысы және кеңінен пайдаланылатыны «Берушкалар». Олар деңгейі 100 - 150 дБ болатын өндірістік шудан, сондай – ақ тұрмыстық шудан қорғауға арналған. Шуға қарсы тығындар шуды жұтатын талшықты материалдан жасалады және 4x4 см көлемінде болады. Тығындар конус түрінде оралған және сыртқы есту жолына тығындалады.

Сыртқы әсерлерден – ұсақ заттардың құлауы, жаздағы ашық күннің астында жүргізілетін жұмыс кезіндегі күн сәулесінен және т.б. басты қорғау үшін каскалар (фибрлі, виннипластты, дюралюминді, текстолитті, полиэтиленді, әйнекті пластиктен жасалған), шлемдер, шлемнің астынан киетіндер, бас киімдер, береттер, мен қалпақтарды пайдаланады.

ТҚЖҚҚ – да үздіксіз болудың ең жоғарғы деңгейі тек бейімделуден өткен құтқарушыларға ғана қолданылуы мүмкін.

Көлеңкеде, күн бұлт кезде және желді ауа райында қорғаныс құралдарында жұмыс істеу мерзімі екі есе ұлғайтуға болады. Аталған темперетурада екінші рет қорғаныс киімінде жұмыс істеу 30 мин дем алғаннан кейін ғана жүргізіледі. Үздіксіз жұмыс істеу уақытын ұлғайту үшін қорғаныс құралдарын деміл – деміл суытып отыру қажет. Суық сумен, сондай – ақ қорғаныс киімінің сыртынан мақта – маталы экрандар кию керек. Бұл экрандарды жұмыс барысында деміл – деміл сулап тұру қажет. Қорғаныс киімімен қыс уақытында жұмыс істеген кезде қатып қалмас үшін тиісті шаралар қолдану керек: аяққа жылы шұлғау орау немесе шұлық кию керек, етікке зығыр шашағын, сабан, қағаз және т.б. салу керек, қорғаныс киімінің ішінен мақталы күртеше, шалбар; басына қорғаныс киімінің астына бас киім киюлері керек.

Сүзгіш қорғаныс құралдары ҚӘУЗ буларын залалсыздандыруға арналған, техникалық құраммен сіңірілген, арнайы материалдардан тігілген киім болып табылады. Құтқарушылар арнайы киімдердің ондаған түрлерін пайдаланады. ҚӘУЗ – ден қорғану тұрғысынан алғанда келесі топтағы қорғаныс киімдері жоғарғы сұранысқа ие:

• 
  улы заттардан (сұйық, қатты және аэрозольдардан қорғауға арналған) қорғайтын арнайы киім;
  
• 
  қышқыл ерітінділерінен қорғайтын арнайы киім;
  
• 
  сілтілерден қорғайтын арнайы киім.
  

Технолгиялық санитарлы – техникалық және санитарлы – гигиеналық іс – шаралармен қоса қорғаныс майларын, пасталарын, кремдерін пайдалану терінің кәсіби ауруларға шалдығуының алдын алу бойынша жасалған ең тиімді іс – әрекет болып табылады. Бұл құралдар тері мен оған әсер ететін сыртқы ортадағы тітіркендіргіштер арасындағы қалқан болып табылады. Тек қана ҚР денсаулық сақтау Министрлігінің рұқсатын алған, стандартты және стандартсыз көлемде арнайы кәсіпорындар шығаратын дермотологиялық құралдарды ғана пайдалану керек. Арналуына қарай және физика – химиялық құрылысына қарай қорғаныс майлары, пасталар мен кремдер үш топқа бөлінеді.

• 
  ИЭР-2 пастасы парафиннен, цезериннен, вазелин немесе сепаратты майлардан тұрады. Тері жамылғысын әр түрлі қышқылдың сулы ерітіндісінен, сілтілерден, тұздардан және сілтілі – майлы эмульсиялардан қорғауға арналған;
  
• 
  Қолға арналған силикон кремі. Қолдың терісін судан, тұздың сулы ерітіндісінен, қышқылдардан, сілтілерден және т.б. қорғауға арналады.
  

• 
  ИЭР – 1 пастасының құрамында арнайы сұйық сабын, техникалық глицирин, ак балшық (каолин), су бар. Органикалық ерітінділермен, минералды майлармен, лактар және сырлармен жұмыс жасағанда қолдың терісін қорғауға арналады;
  
• 
  ХИОТ – 6 пастасының құрамында тағамдық желатин немесе фотожелатин, бидай немесе картоп крахмалы, медициналық глиценин, Буров сұйықтығы және су бар. Таскөмір және минералды майлармен, мұнай өнімдерімен, әр түрлі органикалық еріткіштермен және лактармен жұмыс жасағанда алдын ала қолдануға арналған;
  
• 
  ПМС – 30 силиконды қорғаныс кремі – бір текті ак масса, шошқа майының консинтенциясы. Эмульсиялық балауыздан, кастор майынан және басқа да пайдалы заттардың сұйықтықтарынан тұрады. Қол терісін мұнай өнімдерінен қорауға арналған.
  
• 
  «Пленка түзуші» крем құрамында эмульсиялық балауыз, полтвинилді спирт, карбоксилметил – целлюлозаның натрий тұзы, желатин, глицерин, тальк, титанның екі тотығы, консервант, су бар. Қолдың терісін мұнай өнімдерінен, органикалық еріткіштерден, лактардан, қарашайдан, желімнен қорғауға арналған.
  

Электрден қорғайтын қосымша құралдарға жататындар: диэлектрикалық етіктер мен галоштар, оқшаулағыш тіреуіштер, диэлектрикалық кілемшелер мен жолақтар.

Желідегі немесе электр құрылғыларындағы кернеудің бар – жоғын анықтау үшін белсенді тоқтың өту принципі бойынша жұмыс істейтін арнайы көрсеткіштер мен кернеу сигнализаторлары жатады. Кернеуі 500 В болатын электр құрылғыларындағы кернеудің бар – жоғын тексеру үшін арнайы кернеу көрсеткіштері қолданылады. Кернеуі 1000 В аса болатын электр құрылғыларындағы кернеудің бар – жоғын тексеру үшін кернеу көрсеткіштері қолданылады. Көрсеткіштің (индикатор) жұмыс істеу принципі ол арқылы электр тоғы өткен кезде неон шамдарының жануына негізделген. Өткізгіштегі 10 В дейінгі кернеулі электр тоғының күшін өлшеу үшін тоқ өлшейтін қысқыштар пайдаланылады. Оқшаулағыш құралдар, кернеу көрсеткіштері және ток өлшейтін құрылғылар тек тиісті кернеуге ғана қолданылады және ақаусыз және сынақ мерзімінен өткені туралы белгісі болуы керек.

Резиналық диэлектрикалық электрден қорғау құрылғылары басқа заттардан бөлек, жабық шкафтар немесе жәшіктерде сақталады. Оларды майдың, бензиннің және тағы да басқа заттардың әсерінен қорғау керек, ал қолданар алдында мұқият қарап шығып, жақсылап тазалау керек. Өшірулі тұрған электр құрылғыларымен жұмыс істеуге арналған электрқондырғылар: қалқандар, оқшаулағыш төсемдер (15 кВ кернеу болғанда) және резина қалпақтар. Сонымен қатар, электрден қорғау құрылғыларына биіктікте жұмыс жасауға арналған құрылғылар да жатады: қорғап тұратын монтер белдіктері, белдігі бар монтер тырнақшалары, сақтандырғыш арқандар, телескоптық бағаналар, аспалы – баспалдақтар, қосалқы баспалдақтар. Монтерлық белдіктер мен тырнақтар тиісті сынақтан өткеннен кейін ғана пайдалануға беріледі. Белдіктер 225 кг жүкті, ал тырнақтар 135 кг жүкті 5 мин. ішінде көтеріп тұруға шыдайды. Барлық аспалы – баспалдақтар қосалқы баспалдақтар белгілі бір учаскеде болуы керек және нысанның номері көрсетілген тақтайшалары болуы керек. Қауіпті орындарда қағылған ескерту тақтайшалары да электрден қорғау құралдарына жатқызылады. Өзінің арналымы бойынша плакаттар төрт топқа бөлінеді:

• 
  алдын ала ескертетін: «Ұстама – қауіпті», «Жоғарғы кернеулік – өмірге аса қауіпті» және т.б.
  
• 
  тиым салатын: «Қосуға болмайды – жұмыс жүріп жатыр», «Қосуға болмайды – желіде жұмыс жүріп жатыр». Әдетте бұл плакаттар желіде өңдеу жұмыстары жүріп жатқан кезде қойылады;
  
• 
  рұқсат ететін: «Осында жұмыс жаса», «Осы жерден шық» - жұмыс орындарын нұсқау үшін.
  

Егер адам биікте тұрып зақым алса (желігі немесе бағанаға ілініп ), оны құтқару бойынша және зардап шегушінің зақым алып қалмау үшін барлық іс – әрекеттерді жасау керек. Мысалы, егер биіктік үлкен болмаған жағдайда адамды қолына қағып алу керек немесе брезентті, қандай да бір материалды керіп тұру болмаса, болжалды құлау орнына жұмсақ зат төсеу. Кернеуі 1000 В болатын тоқ желісінен адамды ажыратып алу үшін қолда бар құрғақ заттарды пайдаланады: сырық, тақтай, киім, арқан немесе басқа да тоқ өткізбейтін заттар; бұл кезде құтқарушы электрден қорғау құралдарын пайдалануы керек: кілемше, диэлектрикалық қолғаптар және зардап шегушінің тек киімін тартып ажыратады (егер құрғақ болса).

Егер 1000В астам кернеуден ажыратқан кезде штангамен оқшаулағыш қысқыштармен пайдаланады, оған қоса құтқарушы диэлектрикалық боты мен қолғапты киюлері керек. Зардап шегуші электр тогының әсерінен ажыратқаннан кейін дәрігер келгенше тыныштықпен қамтамасыз ету керек, таза ауамен дем алғызып, мүсәтір спиртін иіскету және денесін жылылап қою қажет. Егер зардап шегуші есін жоғалтқан болса, дәрігер келгенше қолдан тыныс алдыруға кірісу керек.