Пәннің оқу-әдістемелік кешені «Апаттық құтқару ісі» пәнінен 050731 «Тіршілік әрекетінің

1. 
   Төтенше жағдай кезіндегі Апаттық құтқару ісі пәнінің міндеті мен мақсаты
   
2. 
   Қазіргі заманғы қырып жою құралдарынан халық пен шаруашылық объектілерін қорғаудың, құтқарудың негізгі принцптері
   
3. 
   Құтқару шараларын өз уақытында жоспарлау және өткізу
   
4. 
   Халықты оқыту
   

№8 дәріс. Іздеу құтқару жұмыстарын жүргізу кезіндегі еңбек қорғау. Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету құралдары

1. 
   Құтқарушылар еңбегін қорғаудың нормативтік негіздері
   
2. 
   Қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігіне және еңбекті қорғауға құқықтары
   
3. 
   Қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы міндеттері
   
4. 
   Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету құралдары
   

Олар еңбек етуішлердің қауіпсіздігін қамтамасыз етілуінің кепілін белгілейді және шаруашылық қызмет ету саласы мен ведомстволық бағыныштылығына және жеке меншік қалпына қарамастан барлық ұйымдар мен мекемелердегі, өнеркәсіптердегі жұмыс берушілер мен қызметкерлер арасындағы еңбек қауіпсіздігі саласындағы қарым – қатынасын реттеудің бірыңғай тәртібін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар олар еңбек қызметінде және онымен байланысты үрдістерде жұмысшылардың өмірі мен денсаулығын сақтау талаптарына жауап беретін еңбек жағдайын құруға бағытталған.

• 
  еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сәйкес жабдықталған жұмыс орнына;
  
• 
  еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сәйкес санитарлы – тұрмыстық ғимараттарға, жеке және топтық қорғаныс құралдарына, арнайы киіммен, сондай – ақ жеке және топтық еңбек келісім шартымен қамтамасыз етілуге;
  
• 
  өзінің жұмыс орынындағы еңбек қауіпсіздігі мен жағдайларға зерттеу жүргізу туралы еңбек жөніндегі мемлекеттік өкілетті органдарға және оның аумақтық бөлімшелеріне жүгіну;
  
• 
  еңбек жағдайларын, қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды жақсартуға байланысты мәселелерді тексеруге және қарауға өкіл ретінде қатысуға;
  
• 
  өзінің денсаулығына немесе өміріне қатер төндіретін жағдай туындаған кезде бұл туралы тікелей басшыға немесе жұмыс берушінің өкіліне хабарлай отырып жұмысты орындаудан бас тартуға;
  
• 
  Қазақстан Республикасының заңдарында бекітілген тәртіппен еңбек міндеттерін қауіпсіз атқару үшін қажетті білім алуға және кәсіби дайындыққа;
  
• 
  жұмыс берушіден ұйымның жұмыс орны мен аумағының сипаттамасы, еңбек жағдайлары, еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғаудың жай – күйі туралы, өмірге және денсаулыққа төнетін қауіп туралы, сондай – ақ зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсерінен оны қорғау жөніндегі шаралар туралы шынайы ақпарат алуға;
  
• 
  ұйымның жұмыс еңбек қауіпсіздігі және еңбек қорғау жөніндегі талаптарға сәйкес келмегендіктен тоқтатылған уақытта орташа жалақысының сақталуына;
  
• 
  жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы заңсыз әрекетеріне шағым жасауға құқығы бар.
  

• 
  өндірісте болған әрбір жазатайым оқиға туралы, кәсіби аурудың (улану) белгілері туралы, сондай – ақ адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіретін жағдайлар туралы өзінің тікелей басшысына дереу хабарлауға;
  
• 
  еңбек жағдайларын өзгерте отырып басқа жұмысқа ауыстырылғанда не кәсіби ауру белгілері пайда болғанда мерзімдік медициналық тексеруден және ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өтуге;
  
• 
  жұмыс беруші қамтамасыз еткен арнаулы киімді, жеке және ұжымдық қорғану құралдарын өз мақсатында пайдалануға;
  
• 
  жұмыс беруші қаржыландырған жағдайда медициналық мекемелер берген кеңестерді орындауға;
  
• 
  еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі нормалардың, ережелер мен нұсқаулықтардың талаптарын сондай – ақ жұмыс берушінің өңдірісте жұмысты қауіпсіз жүргізу жөніндегі талаптарын сақтауға міндетгі.
  

Жұмысшылар еңбекті қорғау туралы заңдар мен басқа да нормативтік актілерде көрсетілген талаптарды бұзғаны үшін ҚР заңымен сәйкес бекітілген тәртіптік, ал тиісті жағдайларда – материалдық және қылмыстық жауапкершілікке тартылады.

Авариялық – құтқару жұмыстардың өзіне тән ерекшелігін ескере отырып, Қазақстан Республикасының 1997 жылдың 27 наурызында «Авариялық – құтқару қызметі және құтқарушылардың мәртебесі туралы» (10.01.2006ж. түзетулер мен толықтырулар енгізілді) № 87-1 Заңы қабылдаңды.

Ол табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайларды жою үшін құрылған аварияық – құтқару қызметтері мен құрылымдарының ұйымдасуы мен қызметі кезіндегі қоғамдық қатынастарды реттейді, құтқарушының мәртебесін бекітеді.

Құтқарушылардың құқықтары, міндеттері мен жауапкершіліктері заңмен бекітіледі, табиғи және техногенді ТЖ зардаптарын жоюға қатысатын құтқарушылар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтық және әлеуметтік қорғалуы саласындағы мемлекеттік саясат негізі анықталады.

Құтқару және шұғыл жұмыстарды жүргізу кезінде құтқарушылар авариялық – құтқару қызметінің мәселелері жөнінде аталған заңға және басқа да нормативтік құқықтық актілерге бағынады және тек қана авариялық – құтқару қызметі мен құрылымдарының басшыларына (өздері жұмыс істеп жүрген құрылымдардың) ғана бағынады.

Жергілікті сайланып қойылған және атқарушы органдар, жеке меншіктің барлық формасындағы ұйым басшылары мен азаматар құтқарушыларға өздерінің жұмыстарын атқару кезінде көмек көрсетуі керек. Құтқарушылардың жүмысына ешкім қандай да болмасын кедергі

жасауға құқы жоқ. ТЖ зардабын жою үшін авариялық – құтқару қызметі мен авариялық – құтқару құрылымдары тартылуы ҚР заңына сәйкес жүзеге асырылады

Еңбек келісім шартында көрсетілмеген жұмыстар мен тапсырмаларды орындауға құтқарушыларды ешкім де мәжбүрлей алмайды. Құтқарушылардың құқығы мен міндетгері туралы 2 тарау 2.1. бөлімінен қараңыз.

Авариялық – құтқару жұмыстары осы жұмыстарды жүргізетін құтқарушыларың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін қауіпті факторлардың болуымен ерекшеленеді және арнайы дайындығы мен экипировкалануын, жабдықталуын талап етеді. Құтқарушылар мәртебесінін ерекшеліктері ТЖ зардаптарын жою жөніндегі жұмыстарды жүргізуге қатысуы жөніндегі оларға жүктелген міндеттермен және осыған байланысты өмірі мен денсаулығына келетін қауіппен анықталады. Құтқарушы әр түрлі жұмыстарды, операцияларды жүргізу кезінде қауіпсіз амалдарды білуі керек. Қауіпті және зиянды факторлар әсер етуі кезінде көліктерді, құрылғьшарды, құрал – жабдықтарды, қорғаныс құралдарын дұрыс пайдалана білуі керек. Осылардың барлығы авариялық – құтқару жұмыстарын қауіпсіз ұйымдастырудың керекті нормативтік базасын анықтайды.
Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету құралдары. ТЖ зардабын жою үшін кезіңдегі құтқарушылардың жұмысы жоғарғы дәрежедегі қауіптілігімен ерекшеленеді. Құтқарушының денсаулығын, кей жағдайда өмірін сақтап қалу үшін мыналар қажет:

• 
  еңбекті қорғау жөніндегі нормативті – техникалық құжаттардың талаптарын білу мен орындау;
  
• 
  қорғаныс құралдарымен қамтылу және оларды пайдалана білу;
  
• 
  жағдайды бағалай білу және қауіп дәрежесін анықтай білу;
  
• 
  қиын – қыстау және жарақат қауіпі төнген кезде өзін дұрыс ұстай білу;
  

Еңбек қауіпсіздігін жоғарылатудың ұйымдастырушылық құралдары мыналардан тұрады:

• 
  кадрларды кәсіби түрде таңдау мен дайындау;
  
• 
  орындаушыларды барлық деңгейде кәсіби пайдалану мен орналастыру;
  
• 
  біліктілігін арттыру және білімі мен өндірістік дағдыларын жетілдіру;
  
• 
  өндіріс үрдістері мен әдістерінің қауіпсіздігін жоғарылату;
  
• 
  енбек қауіпсіздігіне жауапты тұлғалардың жұмысын ұйымдастыру мен сапасын жетілдіру;
  
• 
  жеке орындаушылар қызметіндегі функционалдық міндеттерді нақтылау, олардың жұмысын еңбекті қорғау жөніндегі қалыптар мен ережелер бойынша регламенттеу;
  
• 
  еңбекті қорғаудың жағдайын қатаң бақылау мен қадағалауды қамтамасыз ету;
  
• 
  еңбек процесінің қалыпты және қауіпсіз жүруі үшін әлеуметтік, материалдық және техникалық жағдайларын жетілдіру;
  

Еңбек қауіпсіздігін көтерудің техникалық құралдары өндірістік үрдістер мен операциялардың тиімділігін жоғарылатуға қызмет етеді. Олар адамның жұмсаған физикалық күшін жеңілдетуге, сондай – ақ еңбек жағдайының қауіпсіздігі мен жетілдірілуіне негізделеді. Қазіргі жағдайда ерекше қажетті болып табылатын, техникалық құралдарды жетілдіру кезіндегі еңбекгі қорғаудағы негізгі ережелердің бірі – қауіпсіздік техникасынан қауіпсіз техникаға ауысу міндеті болып отыр.

Еңбек қауіпсіздігін көтерудің гигиеналық құралдары адам мен еңбек процесі және қоршаған орта арасындағы жағымды қарым – қатынасты қамтамасыз ету үшін құрылған. Оларға жататындар:

• 
  қоршаған орта мен еңбек жағдайлары факторларының адам ағзасына әсер етуін зерделеу;
  
• 
  еңбек үрдісінің зиянсыз өтуі үшін физиологиялық және гигиеналық критерилерді бекіту;
  
• 
  еңбек үрдістері үшін гигинеалық нормаларды регламенттеу мен анықтау және олардың негізіңде еңбек үрдістерін санкциялау;
  
• 
  шаршауды, кәсіби және жалпы ауруларды болдырмау бойынша алдын алу шараларын дайындау;
  
• 
  еңбек жағдайлары мен өндіріс ортасының санитарлы – гигиеналық жағдайын бақылау мен үнемі қадағалауды ұйымдастыру және іс жүзінде жүзеге асыру;
  
• 
  санитарлы техникалық қондырғылар, құрылғылар мен аспаптардың, тұрмыстық ғимараттардың, санитарлық құралдар мен ЖҚҚ – ның жағдайы мен гигиеналық тиімділігін бағалау;
  
• 
  қызметкерлер құрамын санитарлы – гигиеналық қамту, зардап шегушіге алғашқы медициналық көмек көрсету жөнінде сапалы оқытуды ұйымдастыру;
  

• 
  пайдаланудағы техникалардың, технологиялардың қалтықсыздық деңгейін, өндірістік жағдайды, қорғаныс құралдарының жағдайын, еңбек қарқындылығын және т.б. анықтау;
  
• 
  өндірістік және тұрмыстық ғимараттардың жағдайы, жұмыс орындарының жабдықталуы, метеорологиялық жағдайлар, сапалы желдету, жылу мен жарық, шуыл деңгейі, діріл және басқа да факторлар;
  
• 
  өмірдің материалдық жағдайлары. Оларға жататындар: материалдық деңгей және оның өзгеруіне өндірістік қызмет ерекшелігінің әсері;
  
• 
  өндіріс саласынан тыс тұрмыс жағдайы және энергиялық шығынды қалпына келтіру мүмкіндігі.
  

жұмыстың қауіпсіз тәсілдеріне қойылатын зандық талаптары. Мерзімді медициналық бақылауды жүргізу денсаулық жағдайын бақылауды қамтамасыз етеді және ауру белгілерін дер кезінде анықтауға көмегін тигізеді.

Еңбек қауіпсіздігін көтерудің психологиялық құралдары ұжымдағы психологиялық климатты, ұжым мүшелерінің психологиялық үйлесімділігін анықтайтын барлық факторларды жинақтайды. Енбектің қалыпты және қауіпсіз жағдайын қамтамасыз етуде кадрларды кәсіби таңдау, оларды жұмыстың қауіпсіз тәсіліне оқыту мен дайындау, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану мен орналастыру, олардың өзара қарым – қатынастарының мәселелері ерекше орын алады. Толассыз өзгеріп отыратын ақпарат көлемін өңдеу және тиісті жағдайда барынша дұрыс шешім қабылдау өндірістік қызметке тән сипаттың бірі болып табылады. Осының барлығы қызмет барысындағы психологиялық үрдістердің рөлін арттырады, олар: көзқарастың шиеленісуі, жағдайды есте сақтауды, ойлауды, қабылдау мен бағалау. Еңбек психологиясының талаптарын есепке алу адамның стресстік жағдайын болдырмауға көмегін тигізеді. Бұл жағдайларда жарақат қауіпі және авариялық жағдайлардың туындау мүмкіндігі көбейіп кетеді.

Еңбек қауіпсіздігін көтерудің этикалық құралдары еңбек үрдісі және ұжым мүшелерінің ара қатынасын көрсетеді. Мұндай қарым – қатынастардың сипаты мен көрініс табуы еңбекті қорғаудың басты салаларының бірі болып табылады. Еңбекті қорғау жөніндегі ереже және нұсқаулықтардың негізінде еңбек ұжымының арасындағы қарым -қатынасты құру – басшының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Ұжымдағы қарым – қатынас формалары әр түрлі болады және ең алдымен мына жайттарға байланысты болып келеді: бағыныштылық, өзара қызмет, өзара көмек және т.б.

1. 
   Құтқарушылар еңбегін қорғаудың нормативтік негіздері
   
2. 
   Қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігіне және еңбекті қорғауға құқықтары
   
3. 
   Қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы міндеттері
   
4. 
   Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету құралдары
   

1. 
   Қорғаныс және іздеп табу құралдары – топтасуы.
   
2. 
   Класстары, құрал – жабдықтары
   

Жұмыс атқарушылардың қорғаныс құралдары пайдаланылу сипатына қарай екі түрге бөлінеді:

• 
  топтық қорғаныс құралдары;
  
• 
  жеке қорғаныс құралдары.
  

• 
  жұмыс орны мен өндірістік ғимараттардың ауалық ортасын қалпына келтіру құралдары (барометрлік қысымның шамадан тыс жоғары немесе төмен болуы және оның кенеттен өзгеруінен, ауа ылғалдығының шамадан тыс жоғары немесе төмен болуынан, ауаның шамадан тыс жоғары немесе төмен иондалуынан, ауадағы оттегі концентрациясының шамадан тыс жоғары немесе төмен болуынан, ауадағы зиянды аэрозоль концентрациясының шамадан тыс болуынан);
  
• 
  жұмыс орны мен өндірістік ғимараттардағы жарықты қалпына келтіру құралдары (жарықтың төмен болуынан, табиғи жарықтың жоқтығы немесе жетіспеушілігінен, көру мүмкіндігінің төменденуінен, ыңғайсыз немесе көз шағылыстыратын жарықтан, жарық толқынының шамадан тыс жүруінен, жарық берудің төменгі көрсеткішінен);
  
• 
  иондаушы сәулеленудің жоғарыланған деңгейінен қорғау құралдары;
  
• 
  инфроқызыл сәулеленудің жоғарыланған деңгейінен қорғау құралдары;
  
• 
  ултракүлгін сәулеленудің жоғарыланған немесе төменгі деңгейінен қорғау құралдары;
  
• 
  электормагниттік сәулеленудің жоғарыланған деңгейінен қорғау құралдары;
  
• 
  жоғарыланған магниттік және электрлік кернеуліктен қорғау құралдары;
  
• 
  лазерлік сәулеленудің жоғарыланған деңгейінен қорғау құралдары;
  
• 
  шудың, сәулеленудің жоғарыланған деңгейінен қорғау кұралдары;
  
• 
  дірілдің жоғарыланған деңгейінен қорғау құралдары (жалпы және
  

• 
  ультрадыбыстың жоғарыланған деңгейінен қорғау құралдары;
  
• 
  инфродыбыстық тербелістің жоғарыланған деңгейінен қорғау құралдары;
  
• 
  электр тоғымен зақымданудан қорғау құралдары;
  
• 
  электр қуатының жоғарыланған деңгейінен қорғау құралдары;
  
• 
  құрылғы, материал бетінің жоғарыланған немесе төмен температурасынан қорғау құралдары;
  
• 
  ауаның жоғарыланған немесе төмен температурасынан және температура өзгерісінен қорғау құралдары;
  
• 
  механикалық факторлардың әсерінен қорғау құралдары (жылжымалы машиналар мен механизмдер;
  
• 
  өндірістік құрылғылар мен құралдардың жылжымалы бөліктері;
  
• 
  қозғалмалы құралдар мен дайын заттар, материалдар;
  
• 
  конструкция бүтіндігінің бұзылуы, құлаған тау жыныстары;
  
• 
  сусымалы материалдар; дайын заттардың, құрал – жабдықтардың және құрылғылар беттеріндегі қабыршықтану, кедір – бұдырлық және жиектің өткірлігі);
  
• 
  химиялық факторлардан қорғау құралдары;
  
• 
  биологиялық факторлардан қорғау құралдары:
  

• 
  оқшаулағыш сырт киім;
  
• 
  тыныс алу мүшелерін қорғау құралдары;
  
• 
  арнайы қорғаныс киімі;
  
• 
  аяқты, қолды қорғау құралдары;
  
• 
  басты, бетті, көзді, есту мүшелерін қорғау құралдары;
  
• 
  биіктен құлаудан қорғайтын және басқа да қорғаныс құралдары;
  
• 
  теріні қорғайтын құралдар;
  
• 
  аралас қорғаныс құралдары;