ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Омыртқалылар зоологиясы»

1. 
   Плацентарлық сүтқоректілердің негізгі отрядтарына жалпы сипаттама.
   

1. 
   Олжабекова,К.Б. Омыртқалылар зоологиясы. 2 бөлім :оқулық /К.Б.Олжабеков, Б.Е.Есжанов.-Алматы:Эверо,2011.-368с.
   
2. 
   Дәуітбаева К.Ә.,т.б. Жануарлар алуан түрлілігі.1 және 2-бөлімдер.Жоғары оқу орындарына арналған оқулық.-Алматы.,2011.-712б.
   
3. 
   Божбанов, А.Ж. Экологиялық зоогеография негіздері: оқулық / А.Ж. Божбанов, М.Қ. Байбатшанов.- Алматы, 2013.- 339б.
   
4. 
   Наумов Н.П. Омыртқалылар зоологиясы. – Алматы.: “Мектеп”, 1970.
   
5. 
   Наумов Н.П., Карташев Н.Н. Зоология позвоночных. I, и II тома. – М.: Высшая школа, 1979г.
   

Отряд одиночные асцидии - Monascidiae 

1. 
   Хордалылар типтің жалпы сипаттамасы.
   
2. 
   Личинкахордалылар немесе қабықшалылар тип тармағының жалпы сипаттамасы.
   
3. 
   Личинкахордалылардың негізгі өкілдері.
   

1. 
   Кестелер:1) асцидиялардың сыртқы құрылысы; 2)ішкі құрылысы;
   

Асцидиялардың ішкі және сыртқы құрылысын зерттеу.

Сыртқы құрылысы

Ішкі құрылысы

Сурет салындар:

1) сыртқы құрылысы; 2) ішкі құрылысы.

1. 
   Асцидиялардың сыртқы және ішкі құрылысын зерттеу.
   

Личинка хордалыларды көп уақытқа дейін омыртқасыздарға, оның ішінде моллюскаларға, немесе мшанкаларға жатқызып келді. Тек қана 1866 жылы А. О. Ковалевский бұлардың эмбриональдық дамуын зерттеп, хордалыларға жататынын дәлелдеді. Асцидияның эмбриональдық дамуы ланцетниктердің эмбриональдық дамуына ұқсас. Заттарға бекініп отырьш тіршілік ететін асцидиялар, өз бетінше еркін қозғалып жүретін хордалылардан шыққандығы анықталды. Асцидиялар отырып тіршілік етуге бейімделген. Соның салдарынан көпшілік органдары дамымай қалған. Ересек формаларында хордалары жойылып кетеді.

2. 
   Асцидиялардың ішкі құрылысы.
   
3. 
   Асцидиялардың сыртқы құрылысы.
   

1. 
   Ланцетник бас сүйексіздердің өкілі.
   
2. 
   Ланцетниктің сыртқы құрылысы.
   
3. 
   Ланцетниктің ішкі құрылысы.
   
4. 
   Бас сүйексіздердің тектері.
   

1. 
   Сағаттық шыны ішіндегі немесе зерттеуге арналған сұйықтық тұрған ыдысқа салынған ланцетниктің ересек түрін зерттеу.
   
2. 
   Дайын препараттар: 1)ланцетниктің тотальды препараты;2)кеңірдек бөліміндегі көлденең кескін;3)ішек бөліміндегі көлденең кескін.
   
3. 
   Кестелер:1)ланцетниктің сыртқы құрылысы; 2)ішкі құрылысы; 3) кеңірдек бөліміндегі көлденең кескін;4)ішек бөліміндегі көлденең кескін;5)қан айналу жүйесі.
   
4. 
   Аз ұлғайтқышты микроскоптар.
   
5. 
   10 есе үлкейтіп көрсететін штативті үстел лупалары.
   

Ланцетниктің ішкі және сыртқы құрылысын зерттеу.

Сыртқы құрылысы

Денесінің көлемі мен пішіні;артқы жүзу қанаттары, құйрық; метаплевральды қатпарлар; қармалауыштары бар ауыз тесігі; аналь тесігі.

Ішкі құрылысы

Ланцетниктің тотальды препараты: хорда, ұлпалық қабат,жүйке түтігі, миомерлер, миосепталар, қармалауыштары бар парус, тесіктері бар кеңірдек, ішек, бауыр өскіні, зәр шығару бездері.

Кеңірдек бөліміндегі көлденең кескін препараты: қабаттар, миомерлер, метаплевральды қатпарлар, хорда, невроцельдері бар жүйке түтігі, кеңірдек, эндостиль, целомды дорбалар, зәр шығару бездері, бауыр өскіні, аорта тамыры.

Ішек бөліміндегі көлденең кескін препараты. Ланцетниктің ішкі құрылысын алдыңғы препаратпен салыстыру.

Қан айналу жүйесі:кеуде аортасы, желбезек артериясы, арқа аортасы, алдыңғы жіне артқы кардинальды веналар. Препарат және сурет арқылы қан айналуының схемасын қарау.

1)ішкі мүшелерінің орналасуы ;2) кеңірдек бөліміндегі көлденең кескін; 3) Ішек бөліміндегі көлденең кескін; 4) қан айналу жүйесі (үй жұмысы).

1. 
   Қандауыршаның сыртқы құрылысы.
   
2. 
   Қандауыршаның ішкі құрылысы
   

1. 
   Дөңгелек ауыздылар класына жалпы сипаттама.
   
2. 
   Дөңгелек ауыздылардың сыртқы және ішкі құрылысы.
   
3. 
   Дөңгелек ауыздылардың систематикасы мен экологиясы.
   
4. 
   Миногалардың құрылысы.
   
5. 
   Миксиналардың құрылысы
   

Екі студентке бір құрал.

1. 
   Миноганы зерттеу.
   
2. 
   Дайын препараттар: 1)дорсовентральды бағытта кесілген спиртте салынған минога;2)минога желбезекктерінің көлденең кесіндісі; 3)миноганың ішегінің көлденең кесіндісі; 4) қан айналу жүйесі;5) минога бассүйегінің препараты.
   
3. 
   Ванночка
   
4. 
   Құралдар: препаральды инелер, пинцет, қауіпсіз ұстара, түйреуіштер.
   
5. 
   4-6 есе үлкейтіп көрсететін қол лупасы;
   
6. 
   Кестелер: 1) миноганың сыртқы құрылысы;2) Ішкі мүшелерінің орналасуы;3) минога желбезекктерінің көлденең кесіндісі; 4)кеуде бөлігінің көлденең кесіндісі; 5)ас қорыту жүйесі; 6) қан айналу жүйесі;7)бас миы; 8)қаңқасы.
   

Миноганың сыртқы құрылысы мен ішкі құрылысыныңерекшеліктерін зерттеу.

Сыртқы құрылысы

Дене пішіні: жұп емес арқа жүзбеқанаттары, жалаңаш тері, ауызалды воронка, ауыз тесігі, тісшелері, жұп емес мұрны, көзі, желбезектерінің сыртқы тесіктері, аналь және зәр шығару тесігі.

Ішкі құрылысы

Ас қорыту жүйесі: тіл, кеңірдек, спиральды клапандармен ішек, бауыр.

Тыныс алу жүйесі: желбезектер қаптары, тыныс түтігі, желбезек қаптарының ішкі тесіктері.

Қан айналу жүйесі: екі камералы жүрек, олар жүрек жанындағы капсулада орналасады, венозды синус.

Бөліп шығарушы мүшелер: зәр шығару синусы.

Көбеюі: спермалар, жұмыртқалар, зәр шығару синусы.

Орталық жүйке жүйесі: бас миы (алдыңғы, орталық, аралық, мишық, сопақша ми), сүйек кемігі.

Қанқасы: байланыстырушы ұлпадағы хорда, омыртқа бастамалары, бас миының шеміршегі, сезім мүшелерінің капсуласы, ауызалды воронканың шеміршегі, бөлінбеген желбезек қаңқасы, жүрек жаны шеміршегі, жұп емес жүзбе қанаттары.

Салыңыздар:

1. 
   Миноганың сыртқы құрылысының жанынан қарағандағысы;2)ішкі мүшелерінің орналасуы;3)желбезек қанаттарының көлденең кесіндісі; 4)қан айналу жүйесінің схемасы үй жұмысы; 5)миноаганың бассүйегі (жанынан ).
   

1. 
   Миноганың сыртқы құрылысы
   
2. 
   Миноганың ішкі құрылысы
   

1. 
   Шеміршекті балықтардың жалпы сипаттамасы.
   
2. 
   Тақтажелбезектілер.
   
3. 
   Акулалар.
   
4. 
   Скаттар.
   
5. 
   Тұтас бастылар немесе химералар.
   

1. 
   Ылғал препараттар: 1) Акула (чучело); 2) ашылған акула; 3) ас қорыту жүйесі; 4) қан айналу жүйесі; 5) зәр шығару жүйесі; 6)көбею мүшелері; 7) бас миы.
   
2. 
   Кестелер: 1) акула мен скат сыртқы құрылысы; 2)ішкі құрылысының орналасуы; 3) ас қорыту жүйесі; 4) қан айналу жүйесі; 5) еркек және ұрғашыларының көбею мүшелері: 6) бас миы.
   

Акуланың ішкі және сыртқы құрылысын зерттеу.

Сыртқы құрылысы

Ас қорыту жүйесі:ауыз қуысы, тістер, кеңірдек, асқазан, аш ішек, тоқ ішек, спиральды клапан, бауыр, өт, ректальды без.

Тыныс алу мүшелері: желбезек саңылаулары, желбезек аралық қуыстар.

Қан айналу жүйесі:екікамералы жүрек жүрекше және қарынша, артериалды конус, венозды синус, кеуде аортасы, желбезек бес жұпты. Препарат және сурет арқылы қан айналуының схемасын қарау.

Зәр шығару жүйесі: бүйректері, несеп жолдары.

Көбею мүшелері: аталық,аталық жолы, жұмыртқалар, аналық жолдары.

Орталық жүйке жүйесі: бас миы (алдыңғы, орталық, аралық, мишық, сопақша ми), сүйек кемігі.

1 акуланың сыртқы көрінісі; 2 ішкі мүшелерінің орналасуын; 3 қан айналу жүйесі.

Кесте сызындар акула басының жүйке жүйесі , нөмірін , қызметін көрсету керек үй жұмысы.

Өзін-өзі тексеру үшін және зертханалық жұмыстарын қорғау сұрақтары

1. 
   Акуланың ішкі құрылысы
   
2. 
   Акуланың сыртқы құрылысы
   

Балықты кесіп ішкі ұрылысын, мүшелерінің орналасуын зерттеу, балық тұлыбтарынан (чучело) түрлерін анықтау.

1. 
   Шеміршекті- сүйекті балықтардың жалпы сипаттамасы.
   
2. 
   Сәулеқанатты балықтар.
   
3. 
   Қалақанатты балықтар.
   
4. 
   Балықтардың экологиясы.
   

Құрал – жабдықтар

1. 
   Тірі балық екі студентке біреу.
   
2. 
   Дайын препараттар: 1. Ашылған балық; 2.ас қорыту жүйесі; 3. Қан айналу жүйесі; 4.бас миы .
   
3. 
   Препаральды құралдар: скальпель,қайшы, пинцет, препаральды ине, түйреуіш.
   
4. 
   Кестелер: 1.көптүрлілігіне байланысты кестелер; 2.сүйекті балықтардың сыртқы көрінісі;3.ішкі мүшелерінің орналасуы; 4. Ас қорыту жүйесі; 5. Қан айналу жүйесі; 6. Көбею мүшелері; 7. Бас миы.
   

Алабұғаның ішкі және сыртқы құрылысын зерттеу.

Сыртқа құрылысы

Басы мен денесі бөлшектеу;желбезектері: жұп – кеуде және құрсаұ, жұп емес – арқа және құйрық, ауыз тесігі, көздерң, желбезек қақпақшалары, бөліп шығарушы және аналь тесігі, сүйекті қатпар.
Ішкі құрылысы

Ас қорыту жүйесі: ауыз қуысы, кеңірдек, асқазан,аш,тоқ.тік ішектер, пилорикалық өсінділер, өт.

Тыныс алу мүшелері: төрт жұп желбезектері.

Қан айналу жүйесі: екікамералы жүрек, аорта, құрсақ аортасы, төрт жұп желбезек артериялары.

Зәр шығару : бүйрек, несеп жолдары.

Көбеюі: аталық, жұмыотқалар, жыныс жолдары.

Орталық жүйке жүйесі: бас миы (алдыңғы, орталық, аралық, мишық, сопақша ми), сүйек кемігі.

Салыңыздар

1.ішкі мүшелердің орналасуы;2.бас миы жоғарыдан;3.қан айналу жүйесі.

1. 
   Алабұғаның ішкі құрылысы
   
2. 
   Алабұғаның сыртқы құрылысы
   

1. 
   Шеміршекті- сүйекті балықтар қанқасының жалпы сипаттамасы.
   
2. 
   Сәулеқанатты балықтардың қанқасы.
   

1. 
   Сүйекті балықтың қаңқасы
   
2. 
   Кеуде және құйрық бөлімдерінің омыртқалары.
   
3. 
   Кеуде және құрсақ жүзбе қанаттары.
   
4. 
   Бас сүйегі.
   
5. 
   Кестелер:1.сүйекті балықтың қаңқасы;2.кеуде және құйрық бөлімдерінің омыртқалары;3.бас сүйегінің құрылысы;4. Басқа бөлімдерінің қаңқасы.
   

Алабұғаның қаңқа құрылысын зерттеу.

Бас сүйегінің ми бөлімі

Шүйде бөлімі:астыңғы шүйде, үстіңгі шүйде сүйектері.

Бас сүйегінің жақтары: құлақ, сына тәрізді, көзсынатәрізді, иіс сезу жақтары, жас сүйектері.

Бас сүйегінің қақпағы: теменные, маңдай, орта обонятельная сүйектері.

Бас сүйек іші; парасфеноид, сошник.

Бастың в сцеральды бөлімі:

Үстіңгі жақ: орта және үстіңгі жақ сүйектері, небно шеміршек, сыртқы,ішкі және астыңғы қанат тәрізді сүйектер.

Астыңғы жақ: тіс, бұрыштық.

Тіласты доғасы: гиомандибуляре, симплектикумдар, гиоидтар, копула,

Желбезек доғалары

Желбезек қақпағы: қақпақ, қақпақ алды, қақпақ ортасы.

Омыртқа

Омыртқа бөлімдері: кеуде және құйрық.

Құйрық омыртқалары: астыңғы доға және астыңғы өсінді.

Басқа белдеулер

Йық белдеуі: лопатка, коракойд, клейтрук, клейтрум.

Жамбас белдеуі: жамбас сүйегі.

Кеуде желбезектері: радиалдар, желбезек сәулелері.

Құрсақ желбезектері:желбезек сәулелері,базалиилер.

Құйрық желбезектері: омыртқадағы құйрық бөлімі, желбезек сәулелері.

Арқа және аналь желбезектері: желбезек сәулелері.

Салыңыздар:

1. 
   Бас миы висцеральды қаңқамен;
   
2. 
   Кеуде және құйрық омыртқалары;
   
3. 
   Кеуде желбезектерімен йық белдеуі;
   
4. 
   Құрсақ желбезектерімен жембас белдеуі;
   

1. Сүйекті балықтардың қанкасын.

1. 
   Жалпы морфологиялық және биологиялық мінездемесі.
   
2. 
   Қосмекендiлердің систематикасы.
   
3. 
   Құйрықтылар (Саиdаtа немесе 1Urodеlе)
   
4. 
   Аяқсыздар (Ароdіа)
   
5. 
   Құйрықсыздар Апига немесе Есаиdіаtа).
   

1. 
   Бақалар екі студентке біреуден.
   
2. 
   Дайын препараттар: 1.ашылған балық, 2.ас қорыту жүйесі,3.қан айналу жүйесі,4.зәр шығару,5. Көбею мүшелері 6. Бас миы.
   
3. 
   Кестелер:1. Бақаның сыртқы көрінісі;2. Ішкі мүшелерінің орналасуы;3. Ас қорыту жүйесі;4. Тыныс алу мүшелері;5. Қан айналу жүйесі;6. Зәр шығару;7. Көбею мүшелері;8.бас миы.
   
4. 
   Препаральды құралдар: скальпель ;қайшы;пинцет,препариальды ине, түйреуіш.
   
5. 
   Ванна
   
6. 
   Резиналы затпен байланысқан шыны түтікшелер.
   

Бақаның ішкі және сыртқы құрылысын зерттеу.

Ас қорыту жүйесі: ауыз қуысы,тіс, кеңірдек, асқазан,он екі елі ішек,аш,тоқ.тік ішектер, бауыр, өт.

Тыныс алу мүшелері: көмей ,бронх, өкпе.

Қан айналу жүйесі: үшкамералы жүрек, аорта, құрсақ аортасы, екі аорта доғасының жүйесі, екі қан айналым жүйесі.

Зәр шығару : бүйрек, несеп жолдары.

Көбеюі: аталық, жұмыртқалар, жыныс жолдары,майлы денелер.

Орталық жүйке жүйесі: бас миы (алдыңғы, орталық, аралық, мишық, сопақша ми), сүйек кемігі.

Салыңыздар

1.ішкі мүшелердің орналасуы;2.бас миы жоғарыдан;3.қан айналу жүйесі.

1. Бақаның сыртқы құрылысы.

2. Бақаның ішкі құрылысы.
8. Тақырып: Қосмекенділердің қанкасы.

Сабақтың мақсаты: Бақаның қаңқа жүйесін зерттеу, суретін салу.

Зертханалық сабаққа рұқсат беру үшін сұрақтар

1. 
   Қосмекендiлердің қанқасы.
   

1. 
   Қосмекендiлердің қанқасы
   
2. 
   Кеуде және құйрық бөлімдерінің омыртқалары.
   
3. 
   Бас сүйегі.
   

Қосмекендiлердің қаңқа құрылысын зерттеу.

Бас сүйегінің ми бөлімі

Бас сүйегінің жақтары.

Бас сүйегінің қақпағы.

Омыртқа

Омыртқа бөлімдері: кеуде және құйрық.

Құйрық омыртқалары.

Басқа белдеулер

Йық белдеуі.

Жамбас белдеуі: жамбас сүйегі.

Салыңыздар:

1. 
   Бас миы висцеральды қаңқамен;
   
2. 
   Кеуде және құйрық омыртқалары;
   
3. 
   Кеуде желбезектерімен йық белдеуі;
   
4. 
   Құрсақ желбезектерімен жембас белдеуі;
   

1. Қосмекендiлердің қанкасы.

1. 
   Жалпы морфологиялық және биологиялық мінездемесі.
   
2. 
   Бауырмен жорғалаушылардың систематикасы.
   

1. 
   Кесірткелер екі студентке біреуден.
   
2. 
   Дайын препараттар: 1.ашылған кесіртке; 2. ас қорыту жүйесі, 3.қан айналу жүйесі; 4. зәр шығару; 5. көбею мүшелері; 6. бас миы.
   
3. 
   Кестелер: 1. кесірткенің сыртқы көрінісі; 2. Ішкі мүшелерінің орналасуы; 3. Ас қорыту жүйесі; 4. Тыныс алу мүшелері; 5. Қан айналу жүйесі; 6. Зәр шығару; 7. Көбею мүшелері; 8.бас миы.
   
4. 
   Препаральды құралдар: скальпель; қайшы; пинцет, препариальды ине, түйреуіш.
   
5. 
   Ванна