Петров Григорий Финляндия ақ лала гүлдер мекені

бағзы  заманнан  бері  дау  тудырып  келе  жатқан  философиялық  жəне

тарихи  бір  тақырыпты  қозғауға  рұқсат  етіңіздер.  Бұл  тақырыпты

өрбітер болсақ:

        Ұлт тарихын кімдер жасайды? Мемлекет пен адамзат өміріндегі 

ең  əуелі  оқиғалардың  басында  кімдер  болды?  Олар  белгілі  бір  ұлт 

өкілдері,  яғни,  атақты  адамдар  ма,  əлде,  əйгілі  ағышын  ойшылы 

Карлейль айтқандай, қаһармандар ма? Əлде, ұлт тарихы дегеніміз ұлт 

өкілдерінің көрсеткен қайсарлығы мен халық рухын жұмылуы арқылы 

жүзеге аса ма?

                Карлейль  бұл  пікірдің  алғашқысына  қосылған  жəне  өз  ойын

дəлелдеп берген. Ал, Лев Толстой болса, екінші пікірді қолдаған.

         Карлейль өзінің «Қаһармандар жəне тарихтағы қаһармандықтар»

атты шығармасында олардың өркениеті мен мəдениеті жайлы жазған.

Карлейльдің ойынша, ұлт жансыз пластилин тəрізді. Ол бір шебердің

қолына  түспесе,  мəңгілік  пішінсіз  жəне  қимылсыз  күйінде  қалады.

Цезарь,  Наполеон,  Ұлы  Петр,  Сократ  жəне  Хазіреті  Мұхаммед  (с.ғ.с)

сияқты  бірі  өнер  иесі,  бірі  ел  мойындаған  тұлға,  бірі  қаһарман,  енді

бірі  пайғамбар  болған  адамдардың  біреуі  жансыз  пластилинді

қолдарына  алатын  болса,  оны  өздері  қалаған  пішінге  енгізген  болар

еді.

                Шыңғыс  хан  Азияның  сайын  даласынан  миллиондаған  қол

жинады.  Қытайды,  Үндістанды,  Иранды,  Ресейді  өзінің  қол  астына

қаратты.  Петр  Амиеньский  Иерусалимді  мұсылмандардан  азат  ету

үшін бүкіл католиктік Еуропаны аяғынан тік тұрғызды. Мартин Лютер

реформа жасады. Нерондар мен Калигулалар болса, көне Римнің көзін

жойды. Бисмарк пен Хогенцоллерндердің саясаты Германияны орасан

зор күйзеліске ұшыратты.

              Түсініктеме:  Карлейльдің  ойынша,  ұлттардың,  тіпті,  бүкіл

адамзат  тарихын  жасаған  адамдардың  рухы  өр,  тəні  бекем,  зердесі

ашық,  парасаты  жоғары  болған.  Бір  сөзбен  айтқанда,  олар  –  қайтпас

қаһармандар. Арттарына өшпес із қалдырған Рамзес, Ромелюс, Лютер,

Бисмарк  сынды  т.б.  адамдар  осындай  қаһармандардың  қатарына

жатады.

        Лев Толстойдың бұл пікірге қарсы айтар уəжі бар, оның ойынша:

«Өмірде  кездесетін  маңызды  оқиғалардың  бағытын,  олардың  түр  –

сипаты мен бағасын беруші – халық».

                Енді  бірде  Томас  Карлейль  былай  дейді:  «Бұқара  халық  аяқ

астында  жатқан  қураған  сабан  секілді.  Ал,  халықтан  суырылып

шыққан  қаһармандар  болса,  құрғақ  сабанды,  (яғни,  халықты)

жандандыратын көктен түскен жасын тəрізді».

        Лев Толстой тағы бір сөзінде былай дейді: «Теңізде жүзіп келе 

жатқан өте үлкен кемеге қарасаңыз, оның алдында құдды лента тəрізді 

ирелеңдеп аққан судың ағысын көресіз. Осы су лентасы кемені сүйреп 

бара жатыр дегенге кім сенеді? Əлбетте, ағыстың ирелеңдеген кейпін 

кеменің  өзі жасап, жүзіп отырады. Демек, шын мəніндегі қуат көзі – 

кеменің өзі. Ал су ағысы болса, соның нəтижесі».

        Л.Толстой: «Бір ұлтты сілкіндіретін жетелеуші күш болса, қалың

жұртшылық  өздігімен  əрекет  етеді.  Ол  өз  пікірін  қолдайтын,  өзін

түсінетін адамды таңдап, өз қалаулысының артынан еретін болады».

        «Соғыс жəне бейбітшілік» романының авторы Лев Толстой Томас

Карлейльдің  қаһарман  мен  найзағайды  салыстыруына  келіскен  болса,

былай деген болар еді:

                «Иə,  ойшыл  адам  қаһарман  бола  алады.  Бірақ,  бұқара  халық 

күнтартқыш  та  (лупа),  сабан  да  емес.  Себебі,  найзағайды  туғызатын 

халықтың  өзі.  Қуат  көзін  бойына  сіңірген  бұлттар  жиналса  ғана

найзағай туады. Бұлтта қуат көзі болмаса, ешқашан ешбір найзағайдың

пайда  болуы  мүмкін  емес.  Ал  кейбір  бұлттар  ылғал  бу  халінде

жиналады.  Халық  та  сол  сияқты.  Егер,  ұлттың  жаратылысында

қаһармандық  қасиеттер  болса  ғана,  найзағай  сынды  жарқылдаған

тұлғалар  туғызады.  Халық,  керісінше,  əлсіз,  тексіз  болса,  буға

айналып, жоқ болатын бұлттар тəрізді із – түссіз жойылып кетеді».

       Бір қарағанда, бұл екі теория бір – біріне қарама – қайшы сияқты. 

«Карлейльдің  пікірі  дұрыс  па,  əлде  Толстой  дұрыс  айта  ма?»  Бұл

екеуінің  арасында,  қайшылық  көрінгенімен,  екеуі  бір  –  бірін

толықтырады.  Карлейль  де,  Толстой  да  дұрыс  айтады.  Олар  екеуі  –

ақшаның екі жүзі, бір шындықтың екі жартысы тəрізді.

              Қаһарман  рухты  адам  халықты  оятып,  жалындатады.  Бірақ, 

жалынды туғызатын ұшқынды халықтың өзінен алады.

                Мысалы,  бір  күнтартқышты  (лупа)  алып  қарайық. 

Күнтартқыштың  белгілі  бір  кеңістікке  таралған  күн  сəулелерін  бір 

нүктеге  тоғыстыратын  қасиеті  бар.  Мыңдаған  сəуленің  бір  нүктеге 

тоғысуынан  жалтылдаған  бір  нүкте  пайда  болады.  Бұл  нүкте  отын, 

шөп,  сабан,  қағаз  сияқты  құрғақ  заттарды  лаулатып,  жандырып,  тас 

пен əйнекті тіпті, темірді де қыздыра алады.

        Ұлтқа бас болатын əрбір тұлға бір күнтартқыш тəрізді. Ол бойын 

өзін туған ұлттың күші мен жақсы қасиеттерін жинайды. Сол арқылы, 

миллиондаған  адамның  рухын  тұтатады.  Алайда,  ауа  райы  бұлтты

болып, 

күн 

сəулесінен 

мақрұм 

болып 

қалған 

жағдайда,

күнтартқыштың  темірді  қыздырмақ  түгілі,  қардың  түйірін  ерітуге

шамасы келмейді.

         Швецарияның танымал ірімшігі биік тауларда жайылып, шүйгін 

шөппен  қоректенген  сиырлардың  ғана  сүтінен  жасалады.  Сүттей 

ұйыған тыныш заманда, ауызбіршілігі жарасқан елде өскен адамдар да 

осы  тəрізді.  Олар  қауызын  жаңа  жарған  «ұлт  гүлінің»  хош  иісіндей 

ерекшеленіп тұрады.

                    Наполеон  бейбітшілікті  жақтайтын  ескі  Қытайда  емес, 

Францияда     туып – өскен. Дарвиннің балалық шағы Англияда өткен. 

Ол  өзінің  «Өмір  сүру  таласы»  деп  аталатын  туындысын  жарыққа 

шығарды.

        Германияны Бірінші Дүниежүзілік соғысқа енгізген II Вильгельм

емес.  Бірақ,  неміс  халқының  соғысқұмар  зұлымдық  рухы  Бисмарк,

Вильгелм,  Хинденбург  жəне  Рухбаштардың  сөз  қолданыстарында

көрініс  тапқан.  Көне  Римді  жоқ  қылған  Нерондар,  Каракалалар  жəне

Комодтар  емес.  Барлық  нəрседе  сөзі  өтімді  Испания  Лояланы,

Германия  болса  Крупты  тəрбиеледі.  Əрбір  ұлт  бірде  ел  басқаруға

лайық  рухы  мықты  адамдар  тарапынан  басқарылса,  енді  бірде,

керісінше, əлсіз рухты, жігерсіз адамдардың басқаруымен күн кешеді.

Бұл екі басшының қайсысының ел тізгінін ұстайтындығы – халықтың

рухани деңгейіне байланысты болмақ.

                  Ұлт  бойында  жақсы  қасиеттер  бар  ма,  жоқ  па?  Əлде  мұндай 

қасиеттерді  бойына  енді  сіңіріп  жатыр  ма?  Ұлттың  ақыл  –  ойы, 

қалауы,  ар  –  ожданы  кемелденіп  жатыр  ма,  жоқ  əлде  шіріп,  уланып 

жатыр  ма?  Көмескі  бір  өмірдің  көлеңкесінде  төменге  құлдырап  бара 

ма?

                Бұл  сұрақтар  əрбір  ұлттың  жеке  тұлғасының  өмір  сүру  мен

олардың  еңбекқорлығына  меңзейді.  Біз  өз  елімізде  не  бітіріп  жүрміз?

Ұлтымыздың тағдырындағы елеулі өзгерістерде рөліміз қаншалықты?

        Осыған байланысты төмендегі мысалға назар аударайық:

Оңтүстік  аймақта  теңізді  мекен  еткен  ерекше  микроорганизмдер  бар

көрінеді.  Олар  өз  денелерінен  əрдайым  сұйықтық  бөліп  шығарып,

өздері көзге көрінбейді. Бұл сұйықтық бір жерде жиналып, уақыт өте

келе,  маржанға  айналады.  Осылайша  бірнеше  кіші  маржан  аралдары

пайда  болады  екен.  Бұл  маржан  аралдары  адамдардың  игілігіне  де

пайдалы.  Керісінше,  дəл  осы  оңтүстік  өлкелерде  адам  өміріне  қауіп

туғызатын ұсақ құмырсқалар да бар. Олар өздері мекен еткен жердегі

үйлердің қабырғалары мен үй жиһаздарын кеміріп тастайды. Адамдар

бұл құмырсқалардан құтылу үшін басқа жерге қоныс аударуға мəжбүр

болады.

          Енді бір сəт мемлекетіміздің жағдайын ойлап көрейік: «Біздің

жасап жатқан қызметіміз мемлекетімізді құрту үшін бе əлде, оны құру

үшін  бе?».  Яғни,  мемлекет  болашағы  үшін  маржанбыз  ба  əлде

құмырсқамыз ба?

          Мемлекеттің болашағы мен бақыты, ұлттың қасиеті мен намысы 

халықтың    қалауымен  ұштасқанда  ғана,  жарқын  келешекке  қадам

басары  сөзсіз.  Екі  миллион  тұрғыны  бар  Финляндия  мемлекетінің

табиғаты  суық,  қысы  қатал.  Ауа  райы  көбінесе  тұманды  болады.

Көктемде де кейде мұз қатады. Тамыз айынан бастап, қара суық түседі.

Топырағы да құнарсыз. Жерінің басым көпшілігін гранит тастар алып

жатыр. Жер асты қазба байлықтары да жоқтың қасы.

                  Құрылыс  жұмыстары  өте  ауыр  шарттарда  жүзеге  асады.  Бұл 

жердің халқы ешқашан өз мағынасында тəуелсіз болған емес. Көбінесе 

көрші мемелкеттердің боданы болған.

                  Финдер  өздерін  Суом,  ал  мемлекеттерін  Суоми,  яғни,  «Батпақ 

дала» деп атайды.

 

 

 

 

жүктеу/скачать 0.56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: