Пікір жазғандар: филология ғылымдарының докторы, профессор Г. Е. Надирова
жүктеу/скачать 2 Mb. Pdf көрінісі
|
| Авакова Р.А. Фразеосемантика
34 Тіл мен мифтің байланысының беріктігі соншалық, бір қарағанда олар- ды ажырату тіпті мүмкін емес болып көрінеді. Егер лингвистикалық ойлау бар болса, ол мифологиялық ойлаумен, таныммен әбден сіңіскен – дейді Э. Кассирер 11 . Кейбір ғалымдар миф туралы зерттеулердің бастамасын тіл білімінен, соның ішінде семантикадан алу қажеттігін айтады. Тіл табиғатында мифологиялық ойлаудың көрініс табатын және оны сақтайтын қандай да бір механизм (құдіретті күш) бар, осы күш сол ойлауды қайта жаңғырта да алады деген пікірлер де кездеседі (Ф.И. Буслаев, А.А. Потебня, А.Н. Весе- ловский және т.б.). Кейінгі кездері тілдің коммуникативтік қызметіне шек келтіретін пікірлер де кездесіп жүр. Бұл көзқарастар негізінде тілдің коммуникатив- тік еместігін дәлелдеу мақсатында, тілдің пайда болуының мифологиялық негізін дәлелдейді [А.М. Лобок, 1997; 164 б.]. Әрине, бұл болжамның да өзіндік логикасы жоқ емес. Тілде қарым-қатынас құралы ретінде пайда бола қалатын-дай қарапайымдылық жоқ, ол өте күрделі жүйе. Сондықтан да кей тұста тілдің пайда болуының тек мифологиялық болжамы ғана тіл құдіретінің жұмбақтары мен сырларына жауап бере алатындай көрінеді. Тіл феноменін түсінуге оның ғажайып фантастикалық күрделілігін, қатынас құралын қиындатпаса жеңілдете алмайтын тілдің мәдени тұрғыдан боялған терең мағынасын ашуда тілдің пайда болуының мифологиялық бол- жамы ғана жауап бере алады. Мифологиялық болжам тіл феноменінің сан қырларын түсіндіруге жол аша алады. Мәселен, әр түрлі мәдени мұраларға ие халық үшін тіл өз туған, ұлттық мәдениетін дәріптеуші, оны өзге, жат мәдениеттен қорғаушы, сонымен қатар мәдениетті өз ішіне сақтаушы, басқа халықтың, жат ұлттың түсініп, кіруіне жол бермеуші құрал болып та- былады. Мәдени мұралардың көріністері қоғамда, халық арасында ата-ба- ба мұрасы ретінде қолданылатын тіл бүгінгі таңда коммуникативтік қызмет атқаратыны сөзсіз, бірақ өзінің шығу арнасы тұрғысынан утилитарлы- коммуникативтік, яғни тек қана қарым-қатынасқа қажет жасалым ретінде қалыптасқанына көз жеткізу қиын. Кез келген сөз ертедегі адамзат үшін ерекше мифологиялық құпияға ие болған, оның мағынасы мифтік түсініктер мен сырларға толы, адам үшін киелі болған. Ата-бабалар үшін сөздің киелі мағынасын білу, оның құпиясын ашу аса қажет болған. Өркениеттің дамуымен бұл құпия сырлар жиынтығы ұмытылуы түсінікті де, бірақ баба мұрасы болып табылатын тіл мәдени ошақтарда міндетті түрде сақталады, қажет кезінде оны ұрпақтары қайта жаңғырта алады. Талай ғасыр куәсі болған әдет-ғұрыптарымыз бен салт-санамыздың 1 Э. Кассирер сілтемесі Т.А. Цивьянның «Лингвистические основы балканской модели мира» 35 Фразеология: әдістері және ұлттық психологиялық табиғаты 35 бүгінгі таңдағы жаңаша орын алуы осыған куә. Мәселен, жаңа жүре бастаған баланың аяғына жіп байлап кестіретін дәстүр тұсау кесер деп аталады. Бұл ырым тез жүріп кетсін, тез ер жетсін деген тілекпен жа- салады. Оған арнайы ала жіп дайындалады. Ал жіптің өзінде киелі мағына бар, яғни ешкімнің ала жібін аттамасын, «Тұсау кесер» жыры да сақталған: Қаз-қаз балам, қаз балам, Қадам бассаң, мәз болам. Тағы, тағы баса ғой, Тақымыңды жаз, балам. Қаз баса ғой, қарағым, Құтты болсын қадамың! Тұсауыңды кесейін Күрмеуіңді шешейін. Тұсау кесер ұғымының қазіргі жаңарған, қайта жаңғырған мағынасы «презентация» ұғымындағы мағына. Бүгін Қазақстанның бас орда- сы – Астана қаласында Евразия университетінің жаңа ғимаратының тұсаукесері болды. Мысалдан көріп тұрғанымыздай, тіл өз бойына мағлұматтарды сақтап қана қоймай, керек кезінде қайтадан жаңғырта алатын мифологиялық ойлаудың қандай да бір механизмі сақталған бо- луы керек. Осыған орай, қазақ тіліндегі ұлттық мәдени маңызы бар деректерге талдау жасай келіп ғалым Г. Смағұлова былай дейді: «Егер тілде фразео- логизмдер сақталмай, бізге жетпеген болса, қазақтардың рухани өмір сфе- расы қалай анықталып, қандай мәдени өмірге сүйеніп, пікір айтылар еді. жүктеу/скачать 2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|