Почвоведение и агрохимия
жүктеу/скачать 4.83 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Деградация и охрана почв Почвоведение и агрохимия, №4, 2020
| Деградация и охрана почв
Почвоведение и агрохимия, №4, 2020 Көрсетілген өзгерістер сіңіру қабілетіне және 0-30 см қабатында оңаи гидролизденетін азоттың құрамына сәи кесінше, әр кг топырақ үшін 30,8 ден 22,4 мг деи ін және 100 г топырақ үшін 4,29-дан 3,78 мЭк-қа деи ін төмендеді. Жаи ылымдардың деградация дәрежесі жеңіл еритін тұздардың және топырақ рН-ның мөлшеріне әсер етпеді. Кесте 2 - Қарағанды облысы, Балқаш ауданы, Гүлшат ауылының деградацияланған жаи ылымдарының топырақ индикаторларының көрсеткіштері Көрсеткіштер Тереңдігі, см Деградация дәрежесі IV-дәреже өте тозған III –дәреже күшті II –дәреже орташа I -дәреже әлсіз(фон) Қарашірік қабатының қуаттылығы (А+В 1 ), см 17 37 39 40 Қарашірік мөлшері, % 0-10 10-20 20-30 0,70 0,69 0,36 1,24 0,44 0,36 1,24 0,58 0,47 1,78 0,98 0,31 Сіңірілген негіздер жинағы (100г топырақтағы мг-экв) және Na мөлшері (% жиынтығы) 0-10 10-20 20-30 4,01; 3,5 4,17; 4,4 3,12; 4,5 4,12; 4,0 4,18; 4,4 3,11; 4,7 4,17; 4,1 4,58; 4,7 3,14; 5,1 4,34; 4,8 4,89; 4,9 3,63; 5,6 Физикалық балшық пен шаңның мөлшері (%) 0-10 10-20 20-30 4,1; 4,6 4,2; 5,1 4,1; 6,3 4,6; 5,8 4,2; 7,7 4,1; 8,0 5,3; 7,2 4,1; 8,1 4,1; 8,8 6,0; 8,0 4,0; 8,6 4,1; 9,7 Жеңіл еритін тұздардың мөлшері (%) 0-10 10-20 20-30 0,03 0,03 0,04 0,03 0,04 0,05 0,03 0,04 0,05 0,04 0,04 0,04 Су суспензиясының рН 0-10 10-20 20-30 8,3 8,6 8,8 8,3 8,7 8,9 8,4 8,8 8,9 8,5 8,8 8,9 Жылжымалы қоректік элементтердің мөлшері (кг топырақтағы мг) N гидр. 0-10 10-20 20-30 19,6 22,4 25,2 25,2 28,0 30,8 33,6 28,0 25,2 33,6 30,8 28,0 P 2 O 5 0-10 10-20 20-30 48 13 5 27 13 8 10 5 5 20 5 5 Қарағанды облысы, Балқаш ауданы, Гүлшат ауылындағы учаскенің деградацияланған жаи ылымындағы биологиялық көрсеткіштерді зертте- генде, деградацияның әлсіз дәрежесі бар учаскедегі өсімдіктермен топырақ- тың біркелкі жабыны 65-70 % құраи ды, ал өте күшті деградация да (IV-дәреже, тозған) деңгеи і 25 % (кесте 3). Сонымен қатар, деградацияға ұшыраған жаи ы- лымдардың өнімділігі орташа деграда- цияда 12,0 ц/га-дан, күшті деграда- цияда 9,9 ц/га және өте тозған деграда- цияда 1,35 ц/га төмендеуі баи қалады. Әлсіз (фон) деградация жағдаи ында бұл көрсеткіш жаи ылым массасының 43 Деградация и охрана почв Почвоведение и агрохимия, №4, 2020 14,9 ц/га құрады. Өсімдіктердің түрлік құрамы – тақырланған жерде бір жылдық ащышөптен бастап, әлсіз деградация дәрежесіндегі жусан- теріскен-дәнді дақылдарға деи ін өзгереді. Кесте 3 - Қарағанды облысы, Балқаш ауданы, Гүлшат ауылының деградацияланған жаи ылымдарының биологиялық индикаторларының көрсеткіштері Көрсеткіштер Деградация дәрежесі IV-дәреже өте тозған III –дәреже күшті II –дәреже орташа I -дәреже әлсіз (фон) Топырақтың біркелкі жабыны, % 25 % 35 % 40 % 65-70 % Өсімдіктер қауымдас- тығының атауы біржылдық- ащы шөпті- мортықты - көбен құи рық пен адраспан жусанды– ебелекті- қияқөлең адраспанмен жусанды – бетегелі- терескен қияқөлеңмен жусанды - терескенді- қияқөлеңі бар астық тұқымдастар Түрлік құрамы, доминант- тары мортық, ебелек, бозсораң, көбенқұи рық, көкпек, таспашөп, тілікгүл жусан, ебелек, қияқөлең, бозсораң, тасбұи ырғын, адраспан, көбенқұи рық жусан, бетеге, теріскен, қияқөлең, таспашөп, жыланқияқ, көбенқұи рық, қызғалтақ жусан, көкпек, қияқөлең, бетеге, изен, теріскен, еркекшөп Ботаника-лық құрамы, % адраспан – 30 % ебелек – 20 % мортық – 30 % жусан-60 %, ебелек-25 %, бозсораң – 10 %, қияқөлең– 5 % жусан- 40 %, бетеге-30 %, теріскен – 25 %, қияқөлең– 5 % жусан-40 %, теріскен-30 %, бетеге-20 %, еркекшөп-5 %, Улы және желінбеи тін түрлер адыраспан, көбенқұи рық адыраспан, көбенқұи рық көбенқұи рық - Жаи ылым азығының өнімділігі, ц/га 1,35 9,9 12,0 14,9 Мал жаюдың болуы өте қатты қатты орташа әлсіз Деградация дәрежесі бои ынша жаи ылымдар дың фотосурет- тері Сынақ учаскелері бои ынша жиналған жер жағдаи ы туралы мәлі- меттер негізінде, топырақ-өсімдік жа- мылғысының деградациясының карто- графиялық сызбалары құрастырылды (сурет 3). Гүлшат зерттеу нүктесінің контурларының шекараларының коор- динаттары: өте күшті деградацияда (тозған) контурдың басталуы N46 0 26'38,4; E074 0 21’15,9; күшті деградацияда - N46 0 38'14,4; E074 0 21’46,3; орташа деградацияда - N46 0 38'25.5; E074 0 22'10.6 және әлсіз деградацияда - N46 0 38'55,64; E074 0 22’21,6. 44 Деградация и охрана почв Почвоведение и агрохимия, №4, 2020 Әр контурға (деградация дәре- жесі) Landsat 8 мәліметіне сәи кес, 2019 жылдың мамыр-қыркүи ек аи лары ара- лығында вегетациялық кезең үшін NDVI вегетациялық индексінің мәнде- рінің графигі алынды (сурет 4). Сурет 4 - Landsat 8 ғарыштық түсірілімдер негізінде 1-нүктенің NDVI вегетациялық индексінің мәні, 2019 жылдың мамыр-қыркүи ек аи лары үшін Гүлшат полигоны NDVI вегета- циялық индексінің ең төмен мәнде- рімен сипатталады. Әлсіз деградациясы бар контурда мамыр-маусым -0.093 ке- зеңіндегі NDVI вегетациялық индек- сінің мәні бар, бұл өсімдік жамылғы- сының төмен көрсеткіштері. NDVI веге- тациялық индексінің көрсеткіштері күшті және өте күшті деградацияланған жаи ылым контурларында 0,062-ден 0,068-ге деи ін өзгеріп отырады, бұл шамалар ашық топырақтың шамала- рына жақын. Мамырдан қыркүи екке деи ін NDVI вегетациялық индексінің одан әрі төмендеуі баи қалады. Яғни, деградация қарқыны артып келеді. Әлсіз және орташа деградациясы бар жаи ылымдардың контурлары күшті және өте күшті деградацияланған жа- и ылымдар санатына ауысуы бақыланады. Сонымен, жер бетіндегі және ғарыштық мәліметтер негізінде Гүлшат полигоны топырақ - өсімдік жамылғы- сының деградациясына өте сезімтал. Деградациялық процестердің басталу қарқыны вегетациялық процесте жоға- рылаи ды. Өнімділіктің күрт төмендеуі 14,9 ц/га әлсіз деградацияланған кон- турдан, 1,35 ц/га өте күшті деграда- цияланған контурға деи ін баи қалады. Зерттеу кезінде ВИ NDVI мәні 0,22-0,29 аралығында болды. Тамыздың үшінші онкүндігінде биомассаның төмендеуі баи қалды. Контурлардың әлсіз деградацияланған санаттан күшті деградацияланған санатқа ауысуы баи қалады. ВИ NDVI талдауларына сүи ене отырып, Жаңғызтөбе полигоны әр түрлі дәрежедегі деградацияға ұшы- рағандығын атап өтуге болады. Шөлеи т және құрғақ даланың зерттелген аи мағындағы өсімдіктердің индикатор- ларының талдауы төменде келтірілген: 1) Жаи ылымның тозуының аи - қын белгілері жоқ. Тозған учаске- лердегі (деградацияның IV дәрежесі) деградацияның III сатысындағы инди- каторлармен (күшті деградация) бірдеи . 2) Шөлеи т және құрғақ дала аи мақтарының зерттелген жаи ылым- дық учаскелері деградациясының бар- лық жағдаи ларында анықталғаны: - жаи ылымдық өсімдіктердің модификациясы (нашарлау бағытына |