Белгісіздікті және тәуекелді есебке алу

Белгісіздікті және тәуекелді есебке алу.

Белгісіздік пен тәуекелдің келесі түрлерін ескеру қажет:

1. 
   Экономикалық заңдылық, ағымдағы экономикалық жағдай, инвестиция жасау жағдайлары.
   
2. 
   Сыртқыэкономикалық тәуекел.
   
3. 
   Саяси жағдай тұрақсыздығы, қолайсыз әлеуметтік-саяси өзгерістер.
   
4. 
   Бағалардың валюталық курстарының өзгеруі, нарық конъюнктурасының өзгеруі.
   
5. 
   Табиғи-климаттық факторлар.
   
6. 
   Өндірістік-технологиялық тәуекел.
   

Егер тәуекел ықтималдлығы белгілі болса, инвестициялардан болатын жалпы нәтиже математикалық күтім формуласы бойынша анықталады:

Э_i – іске асырудың i-й шарты бойынша интегральды нәтиже.

p_i – i-й шарттың іске асу ықтималдылығы.

Жобаны таңдау белгілері: мақсаты, сыртқы және экологиялық белгілер, жобаны іске асыратын инвестордың белгілері, ғылыми-техникалық белгілер, коммерциялық белгілер, өндірістік белгілер, нарық белгілері, аймақтық ерекшеліктерді есебке алатын белгілер.

Қаржы көздері: жеке жинақтар, акционерлі капитал, пайлық салымдар, ұзақмерзімді несие, инвестициялар, бюджеттік ақша.

Қаржы жоспары кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және ликвидтілігін қамтамасыз ету үшін қолданылады. Қаржы жоспарының үш түрі бар: оперативті (1 жылға дейін), ағымдағы (1 жыл), перспективті

Қаржы жоспарына келесі құжаттар жатады:

1. 
   Табыстар мен шығындар жоспары (кәсіпорын пайдалылығын көрсетеді);
   
2. 
   Несиелік жоспар (қарызды қолдануды сипаттайды);
   
3. 
   Ақша ағындарының жоспары (ликвидтілікті қамтамасыз етеді);
   
4. 
   Кәсіпорын балансы (кәсіпорынның қаржы жағдайын сипаттайды).
   

Кәсіпорын активтері ликвидті (айналым қаржы) және ликвидті емес (негізгі капитал) болып бөлінеді.

Баланс бойынша келесі көрсеткіштер анықталады:

1. 
   айналым қаржының ликвидтілігі – кәсіпорынның қажет уақытта қарыз қайтаруға қабілетін көрсетеді.
   
   1. 
      Абсолютты ликвидтілік коэффициенті:
      

2. 
   Ликвидтілік коэффициенті:
   

3. 
   Ағымдағы ликвидтілік коэффициенті:
   

2. 
   Автономия коэффициенті – кәсіпорынның қаржылы дербестігін сипаттайды.
   

3. 
   Қарызды және өзіндік капиталдың ара-қатыс коэффициенті
   

4. 
   Капитал рентабельділігі:
   

Лизинг пен жал арасындағы айырмашылықтар:

1. 
   Лизингте толық амортизация төленеді.
   
2. 
   Лизинг өнімді өткізудің бір түрі ретінде қолданады.
   
3. 
   Лизинг мерзімі келісімде тіркеледі және одан бас тартуға болмайды (жалдан бас тартуға болады).
   

1. 
   Оперативты лизинг: келісім мерзімі амортизация мерзімінен әлдеқайда кем (жалға ұқсас).
   
2. 
   Қаржы лизингы: Келісім мерзімі амортизация мерзіміне жақын немесе тең болады. Оның түрлері:
   

Артықшылықтар:

1. 
   Лизинг 100% несие беруді көздейді және төлемдерді қолма-қол төлеуді талап етпейді.
   
2. 
   Жалға алушы жабдықты жаңартуға мүмкіндік алады.
   
3. 
   Есепте мүлік лизинг беруші балансында болады.
   
4. 
   Лизинг кепілдемені талап етпейді, өйткені кепілдеме ретінде жабдықтың өзі болады.
   
5. 
   Барлық дамыған елдердің мемлекеттік саясаты лизингтік операцияларды кеңейтуге және дамытуға бағытталған.
   

1. 
   Лизинг берушінің үлкен қаржы шығындары.
   
2. 
   ҒТП байланысты жабдық ескірсе және бұл жағдай келісімде көрсетілмесе, төлемдерді амортизация мерзімінің аяғына дейін жасай беру қажет.
   
3. 
   Лизингтің жалпы құны несие құнынан, көбінесе жоғары болады.
   
4. 
   Лизингтік операцияларды жүргізудің күрделілігі.
   

Негізгі қағидалары: Мүмкіндіктер бойынша төлеу; Артықшылық үшін төлеу; Есептеудің қарапайымдылығы және қол жетерлігі.

Функциялар:

фискальды; қайта бөлу; ынталандырушы.

Салықтар түрлері:

тура; жанама; жалпы; арнайы. пропорционалды; прогрессивті.

Жаңа объектілер салу, ұлғайту, техникалық қайта құру және техникалық қайта қаруландыру, жөндеу және жабдықтарды жаңартуды материалдық өндірістің маңызды саласы - күрделі құрылыс орындайды. Күрделі құрылысты жүзеге асыру үшін күрделі салымдар қажет. Күрделі салым жаңадан өндірістік және өндірістік емес негізгі қор жасауға немесе бұрынғыларын қазіргі уақытқа сай қайта құруға жұмсалған шығындардың жиынтығы. Күрделі құрылыс процесі күрделі жұмыстар - құрылыс және монтаждан тұрады. Құрылыс жұмыстарына жаңа объектілер салу, ұлғайту, қайта құру жатады. Монтаждық жұмыстарға жабдықты орнату, жинау, жұмыс қалпына келтіру жатады.

Күрделі және ағымдағы салымдар болады. Күрделі салымдар өндірістік қор құнын ауыстырады, ал ағымдағы ауыстырмайды. Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда бұл салымдар жаңа жабдықтар алуға және істеп тұрған жабдықты жаңартуға, жаңа технологиялық процестерді енгізуге, өндірістік емес негізгі қор жасауға қолданылады. Күрделі салымға негізгі қор құнынан басқа:

-құрылыс-монтаж жұмыстары

-құрылыспен байланысты,зерттеу және жобалық жұмыстар

-инфрақұрылым жасау және қоршаған ортаны қорғау

-негізгі қорлардың жойылуының жоғалтулары және айналым қаржыларын арттыру шығындары жатады. Қуаттың өсу формасы бойынша күрделі салымдар бөлінеді:

1)жаңа құрылыс-өндірістік қуат әлі енгізілмеген жаңа ауданда кәсіпорын және ғимарат құрылысы

2)кеңейту және қайта құру-қуатты енгізгеннен соң өзгерген жоба бойынша кәсіпорында құрылысты жалғастыру

3)техникалық қаруландыру-кәсіпорында машиналар мен жабдықтарды,көлік құралдарын,өлшеу приборларын және құрылғыларды жаңасына және қазіргісіне ауыстыру.

Күрделі салымдарды келесі түрлерге бөледі:

1)ескі күрделі салымдар - істеп тұрған негізгі қорлар құны

2)жаңа күрделі салымдар - тасымалдауды,монтажды есепке алғандағы жаңа жабдық құны, істеп тұрған негізгі қорларды жаңарту шығындары, жобалау шығындары,құрылысқа және айналым қаржыларын өзгертуге жұмсалған шығындар.

Күрделі салымды қаржыландыру көздері: кәсіпорынның өз қаржысы, инвестиция. Кәсіпорынның өз қаржысы - НӨҚ толығымен қалпына келтіруге арналған амортизациялық қор есебінен, кәсіпорын пайдасынан, артық өндірістік қорларды сатудан түскен ақшадан, бағалы қағазды сатудан құралады..

2. Таза келтірілген құн көрсеткіші. Дисконттау көрсеткішін анықтау жолдары.Инвестициялық жобаның қаржы жоспары

Күрделі салымды салыстырмалы және абсолютті тиімділік көрсеткіштерімен есептейді. Салыстырмалы тиімділік көрсеткіші - шаруашылық және техникалық шешімдердің әр түрлі мүмкін варианттары ішінен ең тиімді вариантты таңдауға қолданылады. Салыстырмалы тиімділіктің көрсеткіштері келтірілген шығындар формуласы болып табылады:

С+Ен*К®min

К+Тн*С® min

С-Жылдық өнім шығарудың өзіндік құны

Ен-экономикалық тиімділіктің нормативті коэффициенті

К-шара бойынша күрделі шығындар

Тн-күрделі салымның нормативті ақтау мерзімі.

Салыстырмалы тиімділік негізінде анықталған ең тиімді вариант бірнеше мүмкін вариант ішінен-келтірілген шығындардың минимумы бойынша таңдалады. Варианттар барлық параметрлері бойынша салыстыруға келетін болуы қажет. Барлық варианттарда өнім шығарудың бірдей көлемі алынуы тиіс.

Күрделі салымдардың абсолютті тиімділігі шығындардың бір теңгесіне қанша пайда алатынымызды көрсетеді:

Е=П/К

П-күрделі қаржылардың әсерінен жылдық пайданың өсуі

Абсолютті экономикалық тиімділікті жоспар,жоба және есеп ақпараттарынан алынған көрсеткіштер көмегімен есептейді.

Күрделі қаржыны пайдалану тиімділігін көрсететін көрсеткішке күрделі қаржыны ақтау мерзімі жатады. Бұл күрделі қаржының абсолютті экономикалық тиімділігіне кері шама.

Тн=К/п
Бақылау сұрақтары

1. 
   Инвестициялар түсінігі, түрлері
   
2. 
   Инвестициялардың экономикалық тиімділігін анықтау әдістері.
   
3. 
   Инвестициялық жобаның қаржы жоспары.
   

Берілген тақырыпты зерттеу әдістерін, курс мәселелерін пайдалана отырып студенттерді негізгі ұғымдармен таныстыру.

1. 
   Ауыл шаруашылығында кәсіпкерлікті (бизнесті) жасау үшін қажетті экономикалық шарттар
   
2. 
   Ауыл шаруашылығында кәсіпкерлікті (бизнесті) жасау үшін қажетті әлеуметтік шарттар
   
3. 
   Ауыл шаруашылығында кәсіпкерлікті (бизнесті) жасау үшін қажетті құқықтық шарттар
   

1. 
   Ауыл шаруашылығындағы бизнесті құру үшін қажет экономикалық, әлеуметтік және құқықтық шарттар
   
2. 
   ҚР ауыл шаруашылығына байланысты заңдар мен заңнамалар
   

1. 
   Аграрлық экономика (Лекциялар курсы): оқу құралы / С.Қ.Тойкин, С.Қ.Құрманбаев, Н.Ғ.Нұрекенов, ж.б.- Семей: [Тенгри], 2008.- 251б.
   
2. 
   Ертазин, Х. Агробизнес: оқу құралы / Х. Ертазин.- Астана: Фолиант, 2013.- 213 б.
   
3. 
   Тойкин С.Х. Ауыл шаруашылығының экономикасы және менеджмент:оқу құралы-Семей.2014
   
4. 
   Сұлтанов, Ө. Қазақтың экономика ғылымы және Алаш қайраткерлері: ғылыми басылым / Ө. Сұлтанов; Шәкәрім атын. Семей мемл.ун-ті.- Семей: Интеллект, 2013.- 256б.
   
5. 
   Экономика сельского хозяйства: учеб. пособие / Под ред. В.В.Кузнецова.- Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 346 с.- (Учебники и учебные пособия).
   
6. 
   Сельская экономика: учебник / Под ред. С.В.Киселева.- М.: ИНФРА-М, 2008.- 572б.
   
7. 
   Сейдахметов, А.С. Экономическая оценка сельскохозяйственного потенциала агробизнеса: учебник / А.С. Сейдахметов; И.Н. Куква, К.К. Нургалиева.- Алматы: Экономика, 2006.- 255б.
   

Студенттерге ауыл шаруашылығы өндірісінің агроөнеркәсіп кешенінің негізгі сферасы ретінде оның жайын, құрамын және келешекте даму болашақтары жөнінде түсінік беру.

Сабақтың құрылымы

1. 
   Салалардың ұғымы және оның ауыл шаруашылығындағы орны
   
2. 
   Қазіргі заман экономикасында ауыл шаруашылығының сала ретіндегі ерекшеліктері
   
3. 
   Ауыл шаруашылығы – агроөнеркәсіп кешенінің басты саласы
   
4. 
   Қазақстанның ауыл шаруашылығы экономикасының ерекшеліктері
   

1. 
   Халық шаруашылығы саласы деген не?
   
2. 
   Халық шаруашылығын салалық дифференциялау неден туындады?
   
3. 
   Бір саланы екіншісінен қандай сандық көрсеткіштер бөледі?
   
4. 
   Ауыл шаруашылығы өндірісінің негізгі ерекшеліктері қандай?
   
5. 
   Елдің азық түлік қауіпсіздігіне қандай шараларды жүзеге асырумен жетісуге болады?
   
6. 
   Дифференциалды рента дегеніміз не?
   

А) Көптеген шаруаларды мамандық алмаған жұмысшы атқара алмайды

Ә) Мамандану еңбек өнімділігінің өсуіне кедергі жасайды

Б) Мамандану ысырапшылыққа тосқауыл бола алады

В) Мамандандыру дегеніміз еңбекті қоғамдағы бөлу

Г) Мамандандырылған кәсіпорында өнімнің бір немесе сәйкес бірнеше түрін өндіруге қажетті барлық жағдай жасалады.

А) Жалпы шығарылған және өткізілген өнім құрамы

Ә) Жалпы шығарылған және тауарлық өнім құрамы

Б) Тауарлық және сатылған өнім құрамы

В) Мамандандыру еселігі (коэффициенті), жалпы шығарылған өнім құрамы

Г) Мамандандыру еселігі (коэффициенті), тауарлық өнім құрамы

А) 0,48 не одан кем

Ә) 0,35 не одан кем

Б) 0,36-0,48

В) 0,48-0,61

Г) 0,62-ден артық болса

А) 0,4 не одан кем

Ә) 0,35 не одан кем бола

Б) 0,36-0,48

В) 0,48-0,61

Г) 0,62-ден артық болса

А) Тауарлық өнім құрамы

Ә) Жұмысшылар құрамы

Б) Негізгі қорлар құрамы

В) Қаржы құрамы

Г) Мамандандыру еселігі

А) Мамандандыру

Ә) Шоғырландыру

Б) Қарқындату

В) Орналастыру

Г) Сәйкестендіру

А) Қосымша, қосалқы өндірістер негізгі өнім өндіруге кедергі болмай, зиянын тигізбейді.

Ә) Қосымша, қосалқы өнімдер өндіру өндіріс қуатын толықтай игеруге арналған

Б) Қосымша, қосалқы өнімдерін өндіру негізгі өндірістің қалдығын іске асырып, табыс табуға мүмкіндік береді

В) Қосымша, қосалқы өнімдер кәсіпорынның қаржы жағдайын нашарлатады.

Г) Аталғанның бәрі дұрыс

А) Ірі өндірісте шағынға қарағанда қорларды тиімді қолданады

Ә) Ірі өндірісте шығарылған өнімнің өзіндік құны шағынға қарағанда төмен

Б) Ірі өндіріс шағынға қарағанда нарықтағы өзгерістерге бейім, жылдам бағытын өзгерте алады

В) Ірі өндірісте алдыңғы қатарлы технология қолданылады

Г) Аталған тұжырымдардың бәрі де дұрыс

А) Кәсіпорынның мамандану деңгейі

Ә) Тауар сұранысы

Б) Жол жағдайы

В) Технологиялық байланысты қамтамасыз ету

Г) Арзан жұмысшы күші

А) Шоғырландыру

Ә) Мамандандыру

Б) Интенсивті

В) Экстенсивті

Г) Сәйкестендіру

А) Қор қайырымы

Ә) Салымдар көлемі

Б) Еңбек өнімділігі

В) Пайда көлемі

Г) Өндіріс тиімділігі

А) Өнім бірлігіне кеткен шығын

Ә) Қормен қамтамасыз ету көлемі

Б) Салымдар

В) Өзіндік құн

Г) Бәрі де жатады

Студенттерге халық шаруашылығы салаларын орналастырудың алғышарттары мен қажеттілігін түсіндіру, мамандандыру мен шоғырландырудың маңызын ұғындыру, салалардың осы бағыттағы даму болашағын айқындау.

Сабақтың құрылымы

1. 
   Территорияны орналастырудың ұғымы және қағидалары
   

2. 
   Ауыл шаруашылығын орналастыруды экономикалық бағалау
   

3. 
   Ауыл шаруашылығын мамандандыру және шоғырландыру
   

1. 
   Ауыл шаруашылығы өндірісін орналастыру деген не, және ол қандай жағдайларда байланысты?
   
2. 
   Қазақстан Республикасының территориясында неше экономикалық аудандар құрылды?
   
3. 
   Екінші топқа қандай экономикалық аудандар кіреді және олар басқа топтардан несімен ерекшеленеді?
   
4. 
   Салаларды орналастыруды экономикалық жағынан бағалау үшін
   
5. 
   қандай негізгі көрсеткіштер пайдаланылады?
   
6. 
   Ауыл шаруашылығы өндірісін мамандандырудың мәні неде және оның қандай түрлерін білесіздер?
   
7. 
   Заттық мамандандыру деген не?
   
8. 
   Мамандандырудың экономикалық тиімділігіне қандай факторлар әсер етеді?
   
9. 
   Шоғырландыруға анықтама беріңіз?
   
10. 
    Шоғырландыру туралы шешім қабылдарда қандай көрсеткіш негізгі болып табылады?
    

А) Шоғырландыру

Ә) Жоспарлау

Б) Болжау

В) Есепке алу

Г) Экономика

А) Кәсіпорын тиімділігін арттыру

Ә) Қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету

Б) Өндірісті дамыту

В) Бар мүмкіндіктерді толық игеру

Г) Болашақ жағдайды дәл болжау

А) 3

Б) 6

Г) 10
4. Кәсіпорынның жылдық жоспары қандай екі бөлімнен тұрады.

А) Өнім өңдіру және қаржы жағдайы

Ә) Бәсекені зерттеу мен басқару құрылымын анықтау

Б) Маркетинг жүргізу мен өндірісті ұйымдастыру

В) Қаржы бөлімі мен техникалық жағдай

Г) Бағдарлама мен болжам
5. Жоспарлауда қолданылатын көрсеткіштердің өлшем бірлігіне қарай қандай түрлері бар?

А) Табиғи және сандық

Ә) Табиғи және құндық

Б) Құндық және сапалық

В) Сапалық пен сандық

Г) Табиғи мен сапалық

А) Табиғи және сандық

Ә) Табиғи және құндық

Б) Құндық және сапалық

В) Сапалық пен сандық

Г) Табиғи мен сапалық

А) Тепе-теңдік

Ә) Болжау

Б) Үлгілеу

В) Байланыс мүдделілігі

Г) Бөлшектеу

А) Кәсіпорынның мамандану деңгейі

Ә) Тауар сұранысы

Б) Жол жағдайы

В) Технологиялық байланысты қамтамасыз ету

Г) Арзан жұмысшы күші

А) Жалпы шығарылған және өткізілген өнім құрамы

Ә) Жалпы шығарылған және тауарлық өнім құрамы

Б) Тауарлық және сатылған өнім құрамы

В) Мамандандыру еселігі (коэффициенті), жалпы шығарылған өнім құрамы

Г) Мамандандыру еселігі (коэффициенті), тауарлық өнім құрамы

10. Берілген әдісте экстраполяция, тәжірибе жүргізу тәсілдері қолданылады.

А) Үлгілеу

Ә) Тепе-теңдік

Б) Болжау

В) Жіктеу сызығы

Г) Байланыс мүдделілігі

А) Үлгілеу

Ә) Тепе-теңдік

Б) Болжау

В) Жіктеу сызығы

Г) Байланыс мүдделілігі

А) Шоғырландыру

Ә) Мамандандыру

Б) Интенсивті

В) Экстенсивті

Г) Сәйкестендіру