ПОӘК 042. 18-24 10/03 2013 18. 09. 2013ж. №1-ші басылым

Иттер мен мысықтардан қанды құлақ, мойын, сан веналарынан алады. Жануарларды толық қансыздандырғанда олардағы қанның мөлшері салмақтарының 5-8 %-ын құрайтынын ескеру керек.

Ұсақ жануарлардың өлекселерін сояр алдында зарарсыздандыратын ертіндіге салып алады. Ондағы мақсат: тоғышарларды өлтіру және жүнін ылғалдау. Үлкендеу жануарлардың жүнін сулы тампон арқылы ылғалдауға болады. Содан кейін терісін сыпырады немесе бөлшектейді. Өлексені шірімей тұрғанда, өле салысымен сойған жөн.

Жануарларды сою үшін қаңылтырмен қапталған, сұйықтың ағуына жағдай жасалған столдар пайдаланылады. Егеуқұйрық, тышқан, теңіз шошқаларын түбінде балауызы бар шыны банкада сойған қолайлы.

Бактериялық зерттеу үшін союды зарарсыздандырылған инструменттермен жүргізеді. Қоректік орта, Пастер пипеткасы, металл шпатель, жұғынды шынысы, спиртовка, сіріңке, мақта, ступка, пестик, банка, консервация сұйығы т.б. керекті заттар алдын ала дайындалып койылады. Жануарларды сою белгілі тәртіп бойынша жүргізіледі.

Аршылған жүрек пен өкпелерден қоректік ортаға себу жасалады, шыныларға жұғын істейді, қажет болғанда пастер пипеткасына қан жинап оны дәнекерлеп тастайды. Содан кейін іш жақты сойып ондағы ағзалардан да сондай әрекеттер істеледі. Бактериологиялық зерттеуге тіндерден кесінділер алынып, олар 30 %-ды зарарсыздандырылған глицерин ертіндісіне орналастырылады. Тексерудің аяғында басқа да ағзалардан гистологиялық т.б. зерттеулер үшін материалдар алынады.

Зерттеу нәтижелері толық хаттамаға жазылады. Зерттеуге қолданылған өлексе және оның бөлшектері пешке жағылады. Өе қауіпті індетті аурумен ауырған жануарларды сойғанда аса сақтық керек.

1. 
   Арнайы лабораториялық техникаларды қолдану арқылы биология саласында жүргізілетін зерттеулердің негізгі бағыттары қандай?
   
2. 
   Автоклав (булы стерилизатор) дегеніміз не және не үшін қолданылады?
   
3. 
   Биостенд, АНКУМ-І жабдықтары не үшін қолданылады?
   
4. 
   Ферментерлер, «New Brunswick» (көп дикалы құрал) туралы не білесіз және олар не үшін қолданылады?
   
5. 
   Қоректік ортаға сипаттама беріңіз.
   
6. 
   Консистенциясына байланысты қоректік орталар қандай топтарға бөлінеді?
   
7. 
   Құрамындағы ингредиенттеріне қарай қоректік орталар қандай топтарға бөлінеді?
   
8. 
   Қолданылуына қарай қандай қоректік оталарды білесіз?
   
9. 
   Гистологиялық зерттеулерді жүргізу үшін қолданылатын аппаратуралар мен жабдықтардың негізгі түрлерін атап беріңіз.
   
10. 
    Микротом дегеніміз не, қандай түрлері бар және не үшін қолданылады?
    
11. 
    Гомогенизаторлар туралы не білесіз, олар не үшін қолданылады?
    
12. 
    Сілкілейтін және араластыратын аппараттардың негізгі типтерін атаңыз, олар не үшін қолданылады?
    
13. 
    Гематология туралы не білесіз?
    
14. 
    Гематология саласында қолданылатын приборларды атаңыз.
    
15. 
    Автоматты анализаторлардың негізгі өкілдерін атаңыз.
    
16. 
    Кондуктометрлік цитометр қандай мақсатта қолданылады?
    
17. 
    Физико-химиялық анализдің әдістері туралы не білесіз?
    
18. 
    Анализаторлар дегеніміз не?
    
19. 
    Абсорбциометрлер дегеніміз не, оларға қандай приборлар жатады?
    
20. 
    Нефелометрлер және турбидиметрлер туралы не білесіз?
    
21. 
    Фотометрикалық приборлардың өкілдерін атап беріңіз.
    
22. 
    Лазерлер туралы не білесіз, олар не үшін қолданылады?
    
23. 
    Фотоэлектроколориметрлердің типтерін атаңыз.
    
24. 
    Стабилизаторлар не үшін қолданылады?
    
25. 
    Жалынды фотометрлер туралы не білесіз? Олардың жұмыс істеу принципін айтып беріңіз.
    
26. 
    Қандай жарық сүзгіштерін білесіз?
    
27. 
    Спектрометрлер туралы не білесіз және олар не үшін қолданылады?
    
28. 
    Атомно-абсорбциондық спектрофотометрлер туралы не білесіз? Олардың жұмыс істеу принципін айтып беріңіз.
    
29. 
    Люминометрикалық анализаторлар (флюориметрлер) қандай мақсатта қолданылады?
    
30. 
    Люминесценция дегеніміз не, қандай түрлерін білесіз?
    
31. 
    Рефрактометрлер туралы не білесіз, олардың қандай түрлері бар және не үшін қолданылады?
    
32. 
    Поляриметрлер туралы не білесіз, олар не үшін қолданылады?
    
33. 
    Сұйықгазды хроматографтар туралы не білесіз, олардың жұмыс істеу принципі қандай және олар не үшін қолданылады?
    

1. 
   Химиялық реактивтер дегеніміз не және оларды не үшін қолданады?
   
2. 
   Химиялық реактивтер ветеринария саласында қандай мақсаттарда пайдаланылады?
   
3. 
   Аналитикалық химиялық реактивтердің қандай типтік топтарын білесіз?
   
4. 
   Химиялық реактивтердің барлық жіктелуін айтып беріңіз.
   
5. 
   Химиялық реактивтерде белгіленген изотоптар не үшін пайдаланылады?
   
6. 
   Лабораторияда жұмыс істейтін адамдар нені білулері керек?
   
7. 
   Химиялық реактивтер қандай класс-топтарына бөлінеді?
   
8. 
   Көбірек, аз және сирек пайдаланылатын реактивтер деген ұғымды қалай түсінесіз?
   
9. 
   Реактивтерді үнемдеу не үшін керек және қалай іске асырылады?
   
10. 
    Реактивтермен жұмыс істеу және оларды пайдалану ретін айтып беріңіз?
    
11. 
    Лабораторияда пайдаланылатын улы, күшті әсері және басқа да химиялық заттарды сақтау, есептеу және шығындау мәселелері қалай шешіледі?
    
12. 
    Ертінділер дегеніміз не және ерігіштік дегенді қалай түсінесіз?
    
13. 
    Сұйықтардың өзара ерігіштігінің қандай қиюластығын білесіз?
    
14. 
    Еріткіштің ерекшелігіне және концентрациясын дәл көрсетуіне қарай қандай ертінділер болады және оларды қалай ажыратады?
    
15. 
    Ертінділерді концентрацияларына қарай қалай атайды?
    
16. 
    Молярлық және миллимоль дегеніміз не?
    
17. 
    Ертінділердің қалыптылығы дегенді қалай түсінесіз?
    
18. 
    Заттың грамм-эквивалентіне сипаттама беріңіз.
    
19. 
    Ертінділердің титрі және молярлығының негізі неде?
    
20. 
    Жуықтап дайындалған ертінді дегеніміз қандай ертінді?
    
21. 
    Дәлдікпен дайындалған ертінді дегеніміз қандай ертінді және оны қалай дайындайды?
    
22. 
    Эмпирийлік ертінділерге түсініктеме беріңіз.
    
23. 
    Фиксаналдар және олардың қолданылуы.
    
24. 
    Титрлеудің қандай ерекшеліктерін білесіз?
    
25. 
    Индикаторлар дегеніміз не және олар не үшін қолданылады?
    
26. 
    Сусыз ертінділер дегеніміз қандай ертінділер?
    
27. 
    Органикалық еріткіштердің судан айырмашылығы неде?
    
28. 
    Ертінділерді дайындаудағы негізгі ережелерді айтып беріңіз.
    
29. 
    Бояғыштар дегеніміз не және лабораториялық тәжірибеде оларды не үшін пайдаланады?
    
30. 
    Жалпы химиялық жіктелуі бойынша бояғыш заттардың топтарын айтып беріңіз.
    
31. 
    Химиялық жіктелуіндегі қай топтың бояғыш заттары жақсы бояйды?
    
32. 
    Органикалық қосылыстардың класстарына қатысты бояғыш заттардың негізгі өкілдерін атап беріңіз.
    
33. 
    Нитро бояғыш заттар не үшін қолданылады?
    
34. 
    Азобояғыш заттар не үшін қолданылады?
    
35. 
    Каротиноидты бояғыш заттар не үшін қолданылады?
    
36. 
    Микроорганизмдерді не үшін бояйды?
    
37. 
    Интохимиялық реакция дегеніміз не?
    
38. 
    Көбірек қолданылатын бояғыш заттарды атап беріңіз.
    

1. 
   Лабораториялық жануарлар дегеніміз не ?
   
2. 
   Лабораториялық жануарлар не үшін қолданылады ?
   
3. 
   Лабораториялық жануарларды қолдану мақсатына қарай айтып беріңіз.
   
4. 
   Омыртқалы жануарлар туралы не білесіз ?
   
5. 
   Омыртқасыз жануарлар туралы айтып беріңіз.
   
6. 
   Омыртқасыз жануарлардың ішінде кең қолднылатын өкіліне сипаттама беріңіз.
   
7. 
   Лабораториялық жануарлардың генетикалық негіздері туралы не білесіз?
   
8. 
   Сызықты және сызықсыз бағытта алынатын жануарлар туралы не білесіз ?
   
9. 
   Лабораториялық жануарлар қандай ауруларға және сыртқы ортаның қандай факторларына өте сезімтал ?
   
10. 
    Инбридинг дегеніміз не ? Оның ролі қандай ?
    
11. 
    Лабораториялық жануарларды іріктеп алуда қандай принциптер бар ?
    
12. 
    Лабораториялық жануарлар үшін сапалы азықтандырудың маңызы.
    
13. 
    Капрофагия дегеніміз не және оның қандай маңызы бар ?
    
14. 
    Виварийлер және олардың түрлері туралы айтып беріңіз.
    
15. 
    Питомниктер дегеніміз, не үшін қолданылады ?
    
16. 
    Клиникалық бөлме туралы айтып беріңіз.
    
17. 
    Лабораториялық жануарларға қандай төсеніш материалдары қолданылады ?
    
18. 
    Лабораториялық жануарларды не үшін және қалай белгілейді ?
    
19. 
    Тірі организмге материалдарды жіберу әдістерін айтып беріңіз.
    
20. 
    Лабораториялық жануарлардан қанды қалай алады ?
    
21. 
    Лабораториялық жануарлардың өлекселерін сою туралы айтып беріңіз.
    
22. 
    Тәжірибеден кейін жануарларды қалай өлтіреді ?
    
23. 
    Пайдаланылған жануарлардың өлекселерін қалай зарарсызданырады және қалай жояды ?
    
24. 
    Қандай құжаттар жүргізу керек ?
    

1. 
   Конвенциальды және гнотобиотикалық жануарлар туралы не білесіз?
   
2. 
   Лабораториялық жануарлардың қандай ауруларын білесіз ?
   
3. 
   Індетті ауруларының жіктелуін айтып беріңіз.
   
4. 
   Қандай вирусты ауруларды білесіз ?
   
5. 
   Бактериальды ауруларды айтып беріңіз.
   
6. 
   лабораториялық жануарлардың микоз ауруларының себептерін айтыңыз.
   
7. 
   Тоғышарлар тудыратын аурулардың классификациясы қандай ?
   
8. 
   Қарапайымдылар тудыратын аурулар туралы айтып беріңіз.
   
9. 
   Құрт ауруларының себептері қандай ?
   
10. 
    Арахноздар туралы не білесіз ?
    
11. 
    Лабораториялық жануарлардың жұқпалы емес аурулары қандай ?
    
12. 
    Лабораториялық жануарлардың жиі ауыратын ауруларына тоқталыңыз.
    
13. 
    Індетті және тоғышарлар тудыратын ауруларды емдеу және алдын алу шаралары туралы не білесіз ?
    
14. 
    Лабораториялық жануарлардың ішінде індетті ауру туа қалғанда қолданылатын іс-шаралар қандай ?
    
15. 
    Суықтан, азық құнарсыздығынан пайда болатын аурулардың алдын алу шаралары қандай ?
    
16. 
    Генетикалық негіздегі ауруларды болдырмау шаралары қандай ?
    

БҰҰ деректері бойынша тек қана соңғы 40 жылдың ішінде 72 жаңа аурулар пайда болған. Ескі індеттер өз түрлерін басқаша өзгертуде. Микробтардың өзгергіштігі сондай, олар кейде «тізгіндеуге» келмей кетеді. Мысал ретінде батысниль вирусын, Венесуэль жылқы энцефалитін, ВИЧ мутациясын, А типті пневмонияны, құс тұмауын, менингиттің жаңа түрін келтіруге болады.

Тағы бір ескеретін жағдай, қазіргі вирус қоздырғыштары малдарға, жәндіктерге, тіпті адамдарға қарағанда сыртқы ортаның өзгерістеріне өте жылдам бейімделгіш.

Міне осындай жағдайлар лабораториялық істі сапалы зерттеулер жүргізу үшін қосымша пән ретінде оқып-үйренуді қажет етеді. Ол ауруға диагноз қою, ауру қоздырғыштарын бір-бірінен ажырату, емдеу және сақтандыру шараларын ұйымдастыру үшін қажет.

Жапон ғалымдары жаңа туған тышқандардың организміндегі метаболизмдердің ерекшеліктерін зерттей келе, олардың шу мен кіндік арқылы қоректенулері тоқтағанда және әлі ана сүтін қабылдамаған ең бірінші кезеңдегі бірнеше сағат ішінде қатты ашыққандықтан өз торшаларын жоятынын анықтаған. Бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін созылатын ондай құбылыс организмді әлсіретеді, резистенттілігін төмендетеді. Мұндай құбылыс барлық сүтқоректілерде, оның ішінде адамда да жүреді. Оны аутофагия дейді.

Лабораториялық істі меңгеру, әсіресе жас ғалымдар үшін олардың дұрыс бағыт алып, дұрыс шешім қабылдауларына көп көмегінің тиері сөзсіз.

1. 
   Антонов В.И. и др. Лабораторные исследования в ветеринарии: биохимические и микологические. Справочник. М., «Агропромиздат», 1991, с. 287.
   
2. 
   Буров А.Д. Лабораторные животные. М., изд. «Сельхоз литературы, журналов и плакатов», 1963, с. 385-414.
   
3. 
   Воскресенский П.И. Техника лабораторных работ. М., изд. «Химия», 1967, с. 552.
   
4. 
   Гинзбург О.Ф., Петров А.А. Лабораторные работы по органической химии. М., «Высшая школа», 1974, с. 286.
   
5. 
   Дымко Е.Ф. и др. Руководство по биохимическим, токсикологическим и микологическим исследованиям тканей, органов, кормов, воды и др. материалов. (Для биохимических и токсикологических отделов ветеринарных лабораторий). Алматы, «Кайнар», 1980, с. 496.
   
6. 
   Дымко Е.Ф., Кожебеков З.К. Клиническая биохимия в ветеринарии. Алматы, «Кайнар», 1986, с. 148.
   
7. 
   Золотинцкий М.Д. Лабораторный практикум по охране труда. М., «Высшая школа», 1979, с. 215.
   
8. 
   Ильясов Б.К. Иммунологическая реактивность организма лабораторных животных и молодняка КРС, привитых ассоционированной вакциной против болезни. Алматы. «Кайнар», 1977, с. 195.
   
9. 
   Калугин Ю.А. Кормление кроликов. М., «Агропромиздат», 1985, с. 120.
   
10. 
    Кырыкбайулы С. И. и др. Лабораторное дело. Учебное пособие. Алматы. 2005, с.270.
    
11. 
    Орлов Ф.М. и др. Ветеринарная лабораторная практика. Т.2. М., изд. «сельхоз. Литературы, журналов и плакатов», 1963, с. 432.
    
12. 
    Познанин Л.П. и др. Зоология позвоночных. М., «Высшая школа», 1971, с. 152.
    
13. 
    Полянский Ю.И. и др. Зоология беспозвоночных. Учебник. М., «Высшая школа», 1981, с. 600.
    

14. 
    
    
15. 
    Уткин Л.Г. Кролиководство: Справочник. М., «Агропромиздат», 1987, с. 206.