Птушкі—памочнікі чалавека

Самы дарагі і блізкі чалавеку памочнік—гэта шпак. Куды-б ні пайшоў селянін увясну на работу, усюды за ім ляціць шпак. І ў полі, і ў дарозе, і ў садзе—усюды шпак памагае чалавеку змагацца і нішчыць чарвякоў і казюлек. Ён разграбае сьвежа-ўзораную зямлю і дастае нязьлічонае мноства чарвякоў, з якіх потым вышлі-б казюлькі. Кожнае дрэўца ў садзе шпак пільна абгледзіць і вышукае там усякага чарвяка.

Вельмі карысная для чалавека другая птушка—лазараўка. Калі прыглядзецца, як лазараўкі кормяць сваіх дзяцей, дык пабачыш, што кожная пара іх бацькоў прыносіць у гняздо да трыццаці штук вусеню ў гадзіну.

На вераб’я кажуць, што ён злодзей. Праўда, верабей крадзе многа канапель і іншага насеньня, але карысьці робіць чалавеку куды болей, як шкоды. Кажуць, што ў Амэрыцы, у штаце Мэн, загадалі перабіць усіх вераб’ёў за іх быццам-бы крадзеж. Бедныя вераб’і амаль ня ўсе зьвяліся. На другі год усе дрэвы апанаваў такі страшэнны вусень, што не асталося ніводнага лісточка. Усё зьеў вусень, і дрэвы пасохлі. З таго часу людзі закаяліся біць вераб’ёў.

А колькі мошак зьядае наша шчабятуха-ластаўка! Цалюткі дзень лётае яна і спраўна ловіць камароў, аваднёў і ўсялякіх мошак.

Шмат якія птушкі кормяцца зернятамі і ягадамі, але зьядаюць яны мала, а за гэта прыносяць многа карысьці, абараняючы нашыя сады, агароды, поле ад чарвы і машкары.

Мурашнікі сустракаюцца найбольш па краёх лесу і насыпаюцца ў тым месцы, дзе сьвеціць сонца. Месцы для будовы мурашкі выбіраюць сухія і наносяць свае кучы каля хвой, ялін, бярэзін, часта каля пня. Мурашнік робіцца так, што дае прыпынак і схованку мурашкам і ад сьцюжы, і ад сьпякоты, і ад дажджу. Раскапайце на цікавасьць мурашнік пасьля самага вялікага дажджу, і вы ўбачыце, што ён прамок на паўпальца, ня болей, а ў сярэдзіне ён зусім сухі.

Назаўтра рана, чуць толькі ўзыдзе сонца, пойдзем ізноў к мурашніку ды пацікуем, што там робіцца. Па версе ўжо поўзае некалькі мурашак. З-пад маленькіх шалашыкаў пад дзьверцамі выпаўзае яшчэ некалькі, і пачынаецца работа. Самая першая работа мурашак—адчыніць дзьверы. Слупкі, саломкі, кавалачкі лісьця дастаюцца ды складаюцца пад дзьверцамі, каб на выпадак патрэбы можна было ізноў зачыніць шырока адчынены ўход. І кожны летні дзень ідзе такая работа, апрача хіба дажджлівых дзён: у непагоду дзьверы мурашніка шчыльна зачыняюцца. Калі зранку неба хмарнае, то мурашкі робяць у дзьверцах маленькія дзірачкі, і як толькі пачне падаць дождж, яны жывенька зачыняюць іх наглуха.

Страшны і разам цікавы від мае пожар лесу!

Шум агню чуцен за вярсту. Агонь абхоплівае малады хвойнік да самага верху, а пад маладымі хвоямі многа сухіх калючак і лому. Агонь узьбягае па камлі, пераходзіць на гальлё, а вецер далёка адносіць сухую кару разам з агнём, ад чаго пожар яшчэ скарэй разрастаецца. Цэлая сьцяна агню ў сажань увышкі разьлівалася па краёх і няслася ўсё далей і далей. Кусты ялоўца трашчаць, як толькі надходзіць к ім агонь, на момант даюць белы слуп дыму і разам абхопліваюцца агнём ды прападаюць у полымі, каторае яркімі стужкамі разьліваецца ў адну мінуту над хвойнікам. Тоўстыя, аброслыя мохам старыя хвоі, уверсе смаляныя, з выдзеўбленымі дзятламі дзіркамі, гараць, як сьвечкі. Іншыя зусім перагараюць на палавіне, і вяршына з глухім шумам апускаецца наніз у самы агонь ды прападае ў полымі.

Жар нястрывалы—трудна ўстоіць за тры сажні ад агню. Людзі з лапатамі і граблямі прыйшлі з суседніх вёсак тушыць пожар. Стаўшы здалёк ад агню, пачалі яны адграбаць мох і калючкі, каб ня даць матэрыялу агню. Капалі зямлю і кідалі пясок на агонь. На ахвяру яму пакідалі цэлыя маргі лесу, бо за гарачынёю трудна было рабіць блізка ад агню. У вадным месцы пожар падступаў к старому бору. Людзі кінуліся туды і дружнаю работаю адваявалі бор. Агонь рыхтавалі скіраваць туды, дзе ён меней мог знайсьці сабе корму. Пожар памалу ўсё меншаў і меншаў. Яго дарога ўсё вузілася. Белы дым спакайней слаўся па лесе і тонкімі языкамі ўздымаўся над лесам. Скора бура агню была зусім затушана. Толькі вялізарнае вогнішча дымілася тысячамі маленькіх дымкоў, ды дзе-ні-дзе вынікаў агоньчык сярод абгарэлае палянкі, разьдзьмуханы ветрам. Нудна пазіралі дрэвы з абсмаленымі камлюкамі!

На зямлі ёсьць суша, на каторай стаяць будынкі, растуць дрэвы, засяваюцца нівы, пасецца статак і інш. Пасьля, на зямлі ёсьць вада, каторая напаўняе ўглыбленьні ў сушы. Напоўніць вада ўглубленьне ў сушы і выйдзе возера або мора, калі ўглыбленьне вельмі вялікае. Шмат вады цячэ па рытвах, прамытых у зямлі, і тады гэта вада называецца рэчкаю. Ёсьць вада і пад зямлёю, і калі яна сама прабіваецца наверх, то называецца тады крыніцаю. Часам дастаюць людзі ваду з-пад зямлі, капаючы калодзежы.

Апроч сушы і вады, на зямлі ёсьць яшчэ паветра. Паветра мы ня бачым, але яно абкружае нас з усіх бакоў. Калі мы пабяжым, паветра ўдарае нам у твар, і тады мы яго чуем. Калі падае паперынка, паветра падтрымлівае яе і не дае хутка зваліцца на зямлю.

На зямлі жыве многа ўсякіх стварэньняў, і растуць розныя расьліны. Адны стварэньні кормяцца расьлінамі, другія—мясам слабейшых стварэньняў. Чалавек есьць і мяса, і расьліны, хоць бяз мяса мог-бы жыць.

Шумлівая рэчка, цёмны лес, поле, луг і гурт старасьвецкіх дубоў, дзе асталяваўся бусел з сям’ёй, выглядалі весела, а падчас і шчасьліва, і гэтым самым як-бы падцьвярджалі, што тут і сапраўды ня кепска. Але бывалі і такія выпадкі, што ўсе тутэйшыя жыхары крыху сумавалі, крыху гаравалі,—бяз гэтага не абыходзіцца ў жыцьці. І хто ведае, быць можа, чым часьцей даведваюцца да нас нягоды, тым глыбей пачуваньне цаны жыцьця, тым ясьней яго сьветлыя мамэнты.

Але самым шчасьлівым жыхаром быў тут, ведама, камень—так злажылі і згадзіліся его суседзі: рэчка, лес і другія. І, праўда, як ні моцныя дубы, а ўсё-ж такі іх матлашылі і сушылі вятры, іх паліла сонца, на іх меціліся цяжарныя хмары з залатымі стрэламі пякучых маланак, а ў час навальніцы на іх каранёх тапталіся людзі. Таксама рэчка знывала ад сушы ў сваіх берагох пад косамі гарачага сонца і агаляла сваё пяшчанае жоўтае дно. Яе чыстае лона ня раз заносілася сьмецьцем, гразёю і розным брудам няпрошаных гасьцей-ручаёў, што вынікалі з ласкі навальніцы. Пра лес і казаць няма чаго. Ой, колькі раз даводзіцца яму, старому, перадрыжэць усімі жылкамі за долю сваіх сынкоў, як увойдзе сюды з бліскучаю сякерай на плячох бязьлітасны чалавек! Бывалі цяжкія часы і для бусла. Не патрапіш у пару вярнуцца з выраю, намерзьнешся досыць, стоячы на гнязьдзе, і духі табе падцягне, бо дзе знойдзеш пажытак у такую сьцюжу?

А каменю што? Кажуць-жа: моцны, як камень, цьвёрды, як камень, трывалы, як камень, і маўклівы, як камень. Дык што яму дзеецца тут? Ляжыць сабе, як пан, у мяккім доле. Ні дождж, ні жар для яго ня страшныя. Блісьне сонца, дзьмухане вецер—і сухі камень, і цёпла яму. І выбраў-жа, шэльма,—спалі яго сьнег!—і месца прыўдалае! Тут і рэчка табе відаць, і лёс, і белыя хмаркі-гускі, што плаваюць па бязьмежным прасторы сініх нябёсаў. А колькі жыцьця навокал яго! Чорнабровыя плісачкі любяць крыху падурэць каля каменя, а то проста сядуць на самы яго верх ды пачнуць такія гамонкі, што толькі і можна пачуць іх увясну. Лясная жаўранка прылятае сюды начаваць, і пэўна, гэта каменю пяе яна такія прыгожыя песьні, што душа млее. Што-ж, шанцуе яму і толькі! Кожнаму свая доля...

Так казалі суседзі шчасьлівага каменя, а ў сэрцы ўсё-ж не завідвалі яму. Аднаго толькі не маглі сьцяміць тутэйшыя жыхары: камень ніводным слаўцом ня выявіў свае радасьці, што ня мала ўсіх тут зьдзіўляла.

Т. Гушча.
12. Навальніца.
Над вялікім, даўно ўжо пакінутым і заглохшым садам зьбіралася навальніца. Цяжкія хмары паўзьлі па шэрым небе і, выцягваючы свае лапы, падпаўзалі бліжэй да сонца, каб згасіць яго. Чорныя цені, што паляглі на зямлі ад хмар, наводзілі на ўсё жывое страх.

Спужаўся і задрыжаў сад, бо прачуваў, што можа стацца, калі навальніца пачне крышыць бяз літасьці худзенькія дрэўцы, між каторымі толькі стары дуб стаяў сьмела і адважна, паглядаючы вясёла ў вочы цёмным хмарам.

Што значыць яму навальніца? Ці раз бывала, што віхры парываліся схіліць яго да зямлі, але ўсё дарма: ён мала дбаў і толькі сьмяяўся над непагодай.

Дый так, чаго, здаецца, было пужацца, калі ён пад зямлёй крэпка ўмацаваў сваё карэньне, даючы яму вольна расьці і ўшыркі, і ўдоўжкі, а над зямлёй высока дзяржаў векавую зялёную карону.

Добра ведаў стары дуб, што ўвесь сад ня меў вока на яго за тое, што карэньне забірала ад іх пажыву з зямлі, а вечная засень глушыла маладыя ўсходы. Ды такое бяды: ён меў толькі адну думку, каб як-небудзь зьніштожыць ненавісных суседзяў сваіх, а на іх месцы выгадаваць дубовы гай.

Цярпліва пераносілі крыўды засохлыя дрэўцы і час-ад-часу выміралі праз ласку дуба, жадаючы ў адплату і яму пагібелі, а той толькі рос і радаваўся, звысока гледзячы, як канчалі жыцьцё тоненькія лазінкі і алешынкі. І ніхто з іх ня ведаў, якая доля чакае таго дуба.

Тымчасам пад зямлёй, дзе крэпка сплялося яго карэньне, жыло шмат маленькіх злосьнікаў, каторыя дзень і ноч вялі пільную працу. Хоць гэта і марудная была праца, але пэўная, і праз іх ласку дуб даўно ўжо пачаў траціць сілу ў карэньні.

І настаў дзень, калі на падмогу працы схаваных маленькіх чарвячкоў наляцела шалёная навальніца, як-бы зрабіўшы з імі хаўрус дзеля згубы таго, хто так горда глядзеў у неба і ня схінаў прад ёй свае галавы.

Хмары, як няпрытомныя, паўзьлі ўсё бліжэй к сонцу; халодны вецер гнаў з дарог пыл і, скруціўшы ў слуп, растрасаў з боку ў бок; брызнуў густы дождж, і стрэліў пярун. Глянуўшы на сілу навальніцы, страпянуўся дуб і, выпрастаўшы шырокія грудзі, прыгатаваўся сустрэць націск, як калісь бывала; тымчасам хмары ўжо папаўзьлі на сонца, загасілі яго і сунуліся ў цемнаце далей. Задрыжалі тоненькія дрэўцы, прыляглі к зямлі ды чакалі сьмерці. Задрыжаў і дуб, і пад дзікім націскам ветру пачала хіліцца яго зялёная карона.

— Глядзі, суседка!—шаптаў арэшнік, прытуліўшыся к сасьне:—глядзі! Такі дуб хінецца, цяжка і яму прышлося...

Але не дакончыў арэшнік, не пачула яго сасна: ударыла маланка, задыміўся і зваліўся апалены дуб і бяз ліку пахаваў пад сабою маленькіх дрэўцаў.

Навальніца, як цёмная вялізная птушка, уцякала далей. Дождж сьціхаў, і дзе-ні-дзе з-за хмар паказвалася яснае неба. Шмат палягчэла тым дрэўцам, што асталіся ў старане. З прывычкі яшчэ пудліва паглядалі яны на дуб, што распластаны ляжаў у садзе, але ніхто цяпер ня гінуў ад вечнае засені, і ўсім стала прасторна.

Пачарнелы пень старога дуба дзіка глядзеў у высь і адзначаў месца, дзе жыла векавая сіла.

Т. Гушча.
13. Першае гора.
Першае гора сустрэла Цішку, як яму было толькі шэсьць гадкоў. Аддалі замуж яго дарагую сястру Касю. Любіў хлопчык сваю сястру, а цяпер вот пайшла яна ў чужую хату. Доўга Цішка маркоціўся па сястрыцы і часта хадзіў да яе. Урэшце яму так цяжка стала без сястры, што і жыцьцё ня міла. “Вазьмі мяне, Кася, за сынка!” кажа ён раз сястры. Кася засьмяялася ды пытае: “А мамы табе шкода ня будзе?” Бяда хлопчыку: маці шкода! Заплакаў Цішка, але такі паставіў на сваім: забраў свае цацкі, кашулькі, нават і ката Рудзьку хацеў забраць, але малая Марылька не дала, ды пайшоў.

Прыйшоў да Касі. Селі вячэраць. Зноў яму маркотна стала: захацелася паглядзець, як там, дома. І яны, мусіць, вячэраюць. Выйшаў Цішка з хаты, падбег пад акно да сваіх, а ўсе за сталом сядзяць: скраю—бацька, каля яго— матка, а пры мацеры—Марыля, і кот Рудзька на лаўцы сядзіць. А з Марылькаю заўсёды Цішка сядзеў. Раптам яму зрабілася так шкода ўсіх, што ён кінуўся пад акном ды моцна заплакаў. Выбегла маці ды ўнесла яго ў хату: “Чаго ты, чаго ты, дурненькі?” пыталася маці. “Калі-ж я ўжо ня ваш, а мне там маркотна”, плакаў Цішка, а маці сьмяялася і цалавала Цішку.

Самай вышэйшай уладай у нас на Беларусі зьяўляецца Ўсебеларускі Зьезд Саветаў Рабочых і Сялянскіх Дэпутатаў, а яго выканаўчы орган—Цэнтральны Выканаўчы Камітэт. Толькі Ўсебеларускаму Зьезду Саветаў і Цэнтральнаму Выканаўчаму Камітэту належыць права выданьня законаў, якія зьяўляюцца абавязковымі для ўсіх грамадзян Беларусі. Нагляд за выпаўненьнем законаў і тлумачэньне іх робіцца паасобнымі камісарыятамі: Народным Камісарыятам Унутраных Спраў, Народным Камісарыятам Земляробства, Народным Камісарыятам Асьветы і іншымі. Кіраўнікі народных камісарыятаў—народныя камісары—злучаюцца ў Раду, альбо Савет Народных Камісараў, які наглядае за выпаўненьнем законаў усёй рэспублікі і разьвязвае ўсе больш важныя справы, якія перадаюцца яму Цэнтральным Выканаўчым Камітэтам.

Беларуская Савецкая Соцыялістычная Рэспубліка знаходзіцца ў братэрскіх зносінах з другімі такімі-ж Савецкімі рэспублікамі—Расіяй, Украінай і інш.—і разам з імі ўтварае Саюз Савецкіх Соцыялістычных Рэспублік. Галоўным горадам Саюзу Савецкіх Соцыялістычных Рэспублік зьяўляецца Масква, а Беларускай Савецкай Соцыялістычнай Рэспублікі—Менск.
Скарачэньні.
(Я. Кол.)—Якуб Колас.

(Я. Куп.)—Янка Купала.

(М. Багд.)—Максім Багдановіч

(М. Кудз.)—М. Кудзелька.

(Ц. Гарт.)—Ц. Гартны.

(Ст. Ул.)—Стары Ўлас.

(Д.-Мар.)—Д.-Марцінкевіч.

(А. Гар.)—А. Гарун.

(Я. Луч.)—Я. Лучына.
Зьмест.
Прадмова

I. Прынцыпы беларускага правапісу

II. Як ставіць навучаньне правапісу

III. Увага да гэтага падручніка

IV. Да другога выданьня

V. Да выданьня чацьвертага, нанава пераробленага і дапоўненага

VI. Да выданьня шостага, папраўленага і дапоўненага

VII. Да выданьня восьмага

ЧАСЬЦЬ ПЕРШАЯ.

Правапіс літар і гукаў.

§ 1. Правіла 1. Вялікія літары

§ 2. Правіла 2. Перанос слоў

§ 3. Правіла 3. Мяккі знак і апостроф. Нескладовае у (ў) у слове перад галоснымі

§ 4. Літары “ў”, “й” і прыдыханьне

Правіла 4. Літары й і ў спачатку і ў сярэдзіне слова

Правіла 5. А. Гукі у ці ў?

Б. Гукі і ці й?

Зычныя цьвёрдыя: 1) жж, 2) шш, 3) чч

Б. 1) Гукі ы, 2) й пры злучэньні прыназоўнікаў з другімі словамі

3) Беспасярэднае злучэньне прыназоўнікаў

4) Складаныя прыназоўнікі

Прыназоўнікі: уз, раз, вы, пера, су, пра

Правіла 21. 1) Літары д на канцы прыназоўнікаў: ад, над, пад, прад; літара б у прыназоўніку аб;

2) Літары з ці с у прыназэўніках: з, бвз (бяз), уз, раз, цераз

Б. Калі не пішацца асобна?

Б. Калі ні пішацца зьлітна?

1. а) Назоўны склон адзіночнага ліку.

2) Канчаткі ніякага роду: о-ё, е, а-я

2. а) Родны склон адзіночнага ліку

1) Канчаткі: оў-ёў, аў-яў

2) Родны склон з чыстай асновай (без канчатку)

3) Канчаткі: ей, ай-яй

1) А. Родны склон ніякага роду

2) Канчаткі аў-яў

Б. Іменьнікі жаночага роду.

3. Месны склон адзіночнага ліку

Правіла 28. Канчаткі: 1) е-э, 2) і-ы, 3) у

Зьмякчэньне гартаннай асновы: г-з, к-ц, х-с.

б) множнага ліку ыя

3. Вінавальны склон адзіночн. ліку жан. роду

б) у месным склоне не пад націскам ай-яй, а пад націскам ой

2) Родн., давальн., творнага і месн. склонаў жаноч. роду ае (ай)—яе (яй), ай-яй, аю (ай)—яю (яй)

2) 2-ой: ейшы, ая-ае (эйшы, ая-ае)

3) 3-яй: з прыстаўкай най ці з словамі: за ўсіх, ад усіх, самы

Няправільныя ступені прыраўнаньня

2) роднага, творнага і меснага склонаў мужч. і ніяк. роду

3) жаночага роду

4) Прыстаўкі не, ні ў неазначальных і адмоўных займеньніках. Калі не, ні пішуцца асобна?

1) Калі націск прыходзіцца на канчатак, то 2-я асоба множнага ліку ў I-м спражэньні канчаецца на аце-яце, у II-м—ыце-іце

3) Як адрозьніць II-е спражэньне ад I-га? Канчаткі неазначальнай формы: 1) іць-ыць, 2) ець-эць, 3) яць-аць

1) Зьмены дзеяпрыметнікаў паводле роду, ліку і склону

а) Даўнейшыя (учы-ючы, ачы-ячы, мы). б) Сучасныя (ны, ты, лы). в) Склонавыя канчаткі дзеяпрыметнікаў

2) Канчаткі дзеяпрыслоўяў: учы-ючы, ачы-ячы

Канчаткі дзеясловаў

Правіла 43. 3-яй асобы множн. ліку I-га спражэньня уць-юць, II-га—аць-яць.

Правіла 44. Адзіночнага ліку цяперашняга і будучага часу 1) 2-й асобы I-га спражэньня еш-аш, II-га—іш—ыш

2) 3-яй асобы I-га спраж. е-а, II-га—іць-ыць

1) I-й асобы I-га спражэньня ем-ам, II-га—ім-ым

2) 2-ой асобы а) не пад націскам у I-м спражэньні еце-аце, у II-ім—іце-ыце; б) пад націскам: II-га спражэньня—іце-ыце, I-га—яце-аце

Правіла 46. Дзеясловы з зваротным займеньнікам ся

1) Спражэньне такіх дзеясловаў

2) Канчаткі цца, ца

Правіла 47. Формы загаднага ладу

1) ь (мяккі знак) у 2-й асобе адзіночнага і множнага ліку

2) зьмена канчаткаў 2-й асобы адзін. ліку і-ы на е-э, 1-ай і 2-ой асобы множн. ліку

§ 17. Правапіс прыслоўяў

Правіла 48. А) Прыслоўі пішуцца зьлітна:

1) Калі словы без прыназоўніка ня ўжываюцца, 2) з прыназоўнікамі, 3) калі бывае націск на прыназоўніку, 4) з адмоўнымі дапаможнікамі не (ня), ні

5) Як адрозьніць прыслоўе ад іменьнікаў з прыназоўнікамі? увесну, увосень, удзень, дадому... ці у весну, у восень, у дзень, да дому?

6) Формы прыслоўяў: па-беларуску, па-расійску, па-дзявочы

7) Злучэньне прыслоўяў рыскамі: раз-по-раз, перш-на-перш, чуць-чуць. Прыслоўе “таксама”

2) Як адрозьніць складаныя злучнікі: нашто, зашто, затым, затое, штоб ад займеньнікаў з прыназоўнікамі ці дапаможнікамі?

3) Ужываньне дапаможнікаў: б-бы, ж-жа, то, небудзь з папярэднімі словамі з злучком (было-б, рад-бы, мой-жа...)

4) Як пісаць, калі сходзяцца два дапаможнікі ра-зам? Калі пісаць б, ж—бы, жа?

5) Дапаможнік “няўжо”

§ 19. Правапіс складаных слоў.

Правіла 50. 1) Злучальныя гукі: пад націскам о-е, не пад націскам а-я

2) Як пісаць кожную часьць складанага слова, калі націск прыходзіцца на другую часьць?

Словы з “поў” ці “палу”

3) Аканьне ў другой часьці складанага слова, калі націск падае на першую часьць, або на злучальны гук

4) Аканьне ў складаным слове, калі ў тэй ці другой часьці адбыліся гукавыя зьмены

5) Ужываньне злучка паміж часьцей складанага слова, калі яно зложана з цэлых слоў (Дунай-рака)

6) З злучком пішуцца: а) падвойныя фаміліі, б) складаныя прыметнікі, в) два дзеясловы (пацяклі-паплылі), г) складаныя прыназоўнікі (бач. прав. 20, Б, 4) і д) складаныя дапаможнікі (ха-ха-ха!)

§ 20. Правапіс чужаземных слоў.

Правіла 51. 1) Чужаземныя словы, вядомыя шырокім народным масам

2) Інтэрнацыянальныя словы, што ўжываюцца ў кніжнай мове

а) простыя зычныя заместа падвойных; б) чужаземнае l—беларускае ль; в) чужаземнае l пасьля зубных, зацьвярдзелых зычных і іншых; г) чужаземны гук ф; д) чужаземны гук th (θ); е) чужаземныя гукі l і г (лацін. g); ж) ia, ie, io (лацінск. літары); з) дыфтонг au (лацінск. літары); і) мяккі знак (ь) і апостроф у чужаземных словах; к) чужаземныя і беларускія ўласныя іменьні; л) вульгарызованыя формы чужаземных слоў; м) злучэньні: бю, ню, гю ў чужаземных словах

1. На прадвесьне. Янка Купала

2. Воўчае жыцьцё

3. Летні дзень

4. Як выдумляюцца страхі

5. Жыта. Якуб Колас

7. Лета

9. Горы

11. Прышла вясна. Стары Ўлас

12. Прырода гатуецца да сну

13. Аратаю. А. Галіна

14. Верны прыяцель

15. Восень. А. Гарун

16. Мурашкі

17. Жніво. Я. Колас

18. Восень

19. Прылёт птушак

20. Навальніца

21. Вожык

22. Маладыя ліскі

23. Рысь

1) пасьля пералічэньня, 2) на месцы прапушчанага дзеяслова-сувязі і 3) у сказе, што служыць адказам на пытаньне

II. Злучок ставіцца:

1) калі два словы складаюць адзін назоў; 2) у падвойных фаміліях, 3) у складаных прыметніках, 4) пры паўтарэньні слоў і 5) пры злучэньні дапаможнікаў

I. Коска.

2) два падобныя члены зьвязаны злучнікамі: і, ды, да, або, ці;

3) коска перад злучнікамі: але, ды, да;

4) коска пры паўтарэньні злучнікаў;

5) коска перад адным злучнікам (і, ды)

Памацняльны дапаможнік і

II. Двукроп’е, працяжнік і кропка з коскай у зьлітым сказе

Правіла 8. Калі ставяцца: А) двукроп’е, Б) працяжнік

і В) кропка з коскай?

1. Коска. 2. Двукроп’е. 3. Працяжнік і злучок. 4. Двукосьсе. 5. Дужкі. 6. Клічнік і пытальнік. 7. Трохкроп’е. 8. Кропка з коскай. 9. Пункт (кропка)

1. Доля батрачкі. Я. Колас

2. Беларускаму люду. Я. Колас

3. На Палесьсі. Тарас Гушча

4. Нашыя гасьцінцы. Тарас Гушча

5. Скрыпач і ваўкі. К. Каганец

6. Мядзьведзь

7. Птушкі—памочнікі чалавека

8. Мурашкі і іх будова

9. Лясны пожар

10. Зямля, на каторой мы жывём

11. Камень. Т. Гушча

12. Навальніца. Т. Гушча

13. Першае гора

14. Наша дзяржава

Скарачэньні

БЕЛАРУСКАЕ ДЗЯРЖАЎНАЕ ВЫДАВЕЦТВА

МЕНСК
БІБЛІОТЭКА ШКОЛЬНІКА.

Асанг А.—Чорная хваля. Стар. 104. Цана 35 кап.

Баханоўская Е.—Хрыстофор Колюмб. Пераклад з расій-скае мовы. Менск, 1928 г. Стар. 40. Цана 15 кап.

Біанкі Віталі.—Лясныя хаткі. Прыгоды маладое ластаўкі. Менск, 1928 г. Стар. 20. Цана 15 кап.

Біянкі В.—Мышанё Пік. Менск, 1929 г. Стар. 48. Цана 20 к.

Баршава М.—“Лявонка на вёсцы”. Для дзяцей сярэдняга ўзросту. Пераклад з расійскай мовы. Менск, 1928 г. Стар. 27. Цана 20 кап.

Вір Язэп.—“Маленькі балагол”. Апавяданьні для дзяцей. Менск, 1928 г. Стар. 48. Цана 25 кап.

Даніэль М.—Лейба “Бэрлінчык”. Менск, 1920 г. Стар. 32. Цана 12 кап.

Драздоў А.—Унук комунара. Аповесьць. Менск, 1929 г. Стар. 200. Цана 75 кап.

Дарафееў Н. і Палікарпаў М.—“Пагаспадарску”. Апавяданьні. Менск, 1928 г. Стар. 32. Цана 15 кап.

Жыткоў Б.—Пра малпачку. Апавяданьне пра жыцьцё прыручанай малпачкі. Менск, 1928 г. Стар. 28. Цана 15 к.

“Зусім чужая ў дзікіх”. Менск, 1928 г. Старонак. 16. Цана 10 кап.

Замойскі П.—“Ліст Ільлічу”. З малюнкамі. Менск, 1927 г. Стар. 21. Цана 20 кап.

КНІЖКІ ПРАДАЮЦЦА ВА ЎСІХ КНІГАРНЯХ БЕЛДЗЯРЖВЫДАВЕЦТВА.

БЕЛАРУСКАЕ ДЗЯРЖАЎНАЕ ВЫДАВЕЦТВА

МЕНСК
Ларына Л.—Чырвоныя шапачкі. Зборнік апавяданьняў. Менск, 1929 г. Стар. 72. Цана 25 кап.

Лебядзенка А.—На канцавосьсе па паветры. Менск, 1928 г. Стар. 100. Цана 45 кап.

Літвінаў П.—“Электрыфікацыя”. Менск, 1928 г. Стар. 79. Цана 30 кап.

Морыс Г.—Школа адвагі. Менск, 1928 г. Стар. 44. Цана 8 к.

Мінаеў М.—“Лятуны”. Апавяданьне аб палёце двух хлопчыкаў на аэропляне. Менск, 1928 г. Стар. 46. Цана 44 к.

Пра сланя.—Менск, 1928 г. Стар. 32. Цана 15 кап.

Палікарпаў М.—“Зьмітрыкова студня”. Апавяданьне. Менск, 1928 г. Стар. 16. Цана 12 кап.

Робэртс Ч.—Паляўнічы “Чырвонай Скалы”. З малюнкамі. Менск, 1928 г. Стар. 24. Цана 15 кап.

Саловава А.—Пра сома вусатага. Менск, 1928 г. Стар. 28. Цана 15 кап.

Сапожнікаў А.—Яська ды Міхаська. (З мал. у тэксьце). Менск, 1928 г. Стар. 40. Цана 15 кап.

Сямёнаў Сяргей.—“Макарка”. Апавяданьне з фабрычнага жыцьця падлеткаў да Кастрычнікавай рэволюцыі. Менск, 1928 г. Стар. 24. Цана 12 кап.

Фортунатаў Б.—Як жукі ў футболь гуляюць. Менск, 1929 г. Стар. 20. Цана 25 кап.

Фарафонтава Т.—“Апавяд. прыгоннай бабулі”. Менск, 1928 г. Стар. 28. Цана 20 к.

Чырыкаў Е.—Бедны хлопчык. Менск, 1928 г. Стар. 26. Цана 15 кап.

КНІЖКІ ПРАДАЮЦЦА ВА ЎСІХ КНІГАРНЯХ БЕЛДЗЯРЖВЫДАВЕЦТВА.

БЕЛАРУСКАЕ ДЗЯРЖАЎНАЕ ВЫДАВЕЦТВА

МЕНСК
СЭРЫЯ “МАЛАДЫ ПРЫРОДАЗНАЎЦА”.

“Вайна ў лясным балоце”. Зборнік нязвычайных апавяданьняў з жыцьця пацукоў. Менск, 1928 г. Стар. 78. Цана 25 кап.

“Лепш сьмерць, чым няволя”.—Зборнік. Менск, 1928 г. Стар. 80. Цана 25 к.

“Лісіца-хітрыца”. Зборнік апавяданьняў з жыцьця лісоў. Пад рэд. Ів. Цьвікевіча. Менск, 1929 год. Старонак 84. Цана 30 кап.

“На валасок ад сьмерці”. Зборнік нязвычайных апавяданьняў з жыцьця дзікіх і асвоеных мядзьведзяў. Менск, 1928 г. Стар. 80. Цана 35 кап.

“Оранг-збаўца”.—Зборнік апавяданьняў з жыцьця малпаў. Пад рэд. Ів. Цьвікевіча. Менск, 1928 г. Стар. 126. Цана 35 кап.

“Між жыцьцём і сьмерцю”. Зборнік нязвычайных апавяданьняў. Кніжка першая. Менск, 1929 г. Стар. 64. Цана 45 кап.

Плавільшчыкаў Н.—Каз. Апавяданьне старога гуся. Менск, 1928 г. Стар. 104. Цана 25 кап.

Робэртс Ч.—Зьвярыныя малечы. Менск, 1928 г. Стар. 150. Цана 55 кап.

“Тры львы”.—Нязвычайныя апавяданьні з жыцьця дзікіх і прыручаных львоў. Пад рэд. Ів. Цьвікевіча. Менск, 1928 г. Стар. 60. Цана 25 кап.