"Проект очистных сооружений сточных вод фабрики первичной обработки шерсти (пош) поселка Текес "

Екі сатылы аэробты ЖЛС тазалау ВНИИ ВодГео –да шығарылған, бірінші тұңдырғыштан кейін сарқын су аэробты – араластырғышқа бірінші сатылы – екінші тұңдырғышқа түседі, одан екінші сатылы аэротенкке – үшінші тұңдырғышқа келеді.

Лас судың құрамының есебі бойынша, тазалау дәрежесінің тлабына сай және технико экономиялық көрсеткіштер келесідей жүйені ұсынады:

• 
  ЖЛС тазалау үшін, құрамында СПАВ бар, екі сатылы жүйе аэротенктерімен ең рентабельді;
  
• 
  Сабын – содалы сарқын суларға екі сатылы метатенктерде анаэробты – аэробты процестердің қолдануы лайықты.
  

Мүмкіндігінше шектік концентрация (МШК) анионбелсенді СПАВ су қойма суларында 0,5мг/л тұрады, ионогенсіз

0,11-0,05мг/л. СПАВ –тың МШК-і биологиялық тазалауға келіп түсетін, нормативті құжаттарға сай: анионбелсенділер үшін -20мг/л, ионогенсіз -50мг/л.

Жоғары биологиялық белсенділіктің күшіне сай СПАВ ЖЛС сарқын суларын ашық суқоймаларға тастау көрсеткіштері бойынша тазалау мүмкін емес. Мысалға, берілгені бойынша анионды СПАВ-тардың биохимиялық қышқылдануы және суқома суларында ыдырауы: теориялық және ыдырау уақыты концентрациясына 0,5мг/л 36 және одан көп тәулікке дейін сульфонол НП-3 қышқылдануына оттегіні қолдану 17,8% құрайды, НП – 1-ге бұл берілгндер сәйкесінше 2,5% және 75 тәлікті құрайды. ДС-РАС сульфонолы үшін 9,4 % және 227тәліктен жоғары.

Физико-химиялық Лурье және Антипованың ұсынған әдісі ерекше орын алады, НП-1 сульфонолын жұғанға пайдаланатын ЖАӨ ЖЛС – та сынау өтті. ЖЛС өңдеуінің технологиялық сызығы екі құрастырушыларға бөлінген. 1және2 баркаларынан лас су талшық ұстағыщ, майұстағыштан өткеннен кейін жиналатын резервурына келген. 3-ші және 4-ші баркаларынан сарқын су сол жерге жиналған , содан бірінші, екінші тұңдырғыштарынан және биотоғаннан өткен. Тұңдырғыштың арасынан араластырғыш арқылы коагулянт, алюминий сульфаты және әк сүті еңгізіледі. НП-1 сульфонолының ақырғы концентрациясы 240-тан720 мг/л-ге дейін өзгеріп отырған, таза сұйық 43-80мг/л құрап отырған, тазалау әсері 75-90% .

Сарқын судың құрамында май келесі өңдеуден кейін 800-2000мг/л-ден 0-ге дейін төмендеген.Екі сағатты тұңдырудан кейін өлшенген заттың саны 200мг/л-дің шамасында болады. Жүргізілген зерттеулер көрсеткендей сарқын суға қосылатын кальций алюминаттың саны қайта есептегенде НП-1 сульфонол ақырғы құрамы 240-720 мг/л болғанда аллюминий саны 80-100мг/л-ден аспауы тиіс. Кальций алюминаттың үлкен қоспасының саны сарқын сұйығынын тазалау сапасын жақсартпады.

Сарқын суынан ПАВ-тың кетіру дәрежесінің өзгеруі (75-90%) сарқын су құрамында майдың болуымен түсіндіріледі. Зертханалық берілгеннің негізінен ұсынылған тәсілдің авторлары «сльфонол-май» арақатынасы сарқын суда 0,5-тен төмен болмауы тиіс.

Физико-чимиялық тазалау тәсілінің, соның ішінде коагуляция дәстүрлі биологиялық тазалау тәсілдерінен артықшылығы бар.

- Артықшықтарының ішінде:

- Тазалау ұзақтығының қысқаруы;

- Тазалау ғимараттарының ауданының азаюі;

- Қиынқышқылданатын қоспаларының лас судан толық кетірілуі;

- pH мөлшерінің аз өзгеруі;

- тұңбаның аз шіруі, тазалау ғимараттарынан сасық иістің кетуі;

- улы заттар әсеріне тазалау процессінің берілмеуі.

Органикалық заттарды қышқылдандыру бәріне мәлім тәсілі, сасық иісті кетіру, су татымын озон және хлор арқылы кетіреді. Бірақ Ресей, Украинада өткен ғылыми зерттеулерден кейін әртүрлі заттарға қышқылдардың әрекеті, озон сияқты күшті қышқылдың қолдануы сенімді санитарлы су тазалау тәсілі ретінде қарастурыға болмайды. Қышқылдардың органиклық заттарға қолдануы соңғылары олармен қатынасқа түсіп, басқа қосылыстар құрады. Қышқылды жеткілікті бермеген кезде ейбір заттар суға дәм, түс және жаман иіс береді. Қышқылдандыру әдісінің тағы бір жағымсыз жағы лас судың деңгейімен және түрінің тек дәл арақатынасымен қышқылдандырудың қолдануын қиынға соғады.

Жүнді алғашқы өңдеу фабрикасы ― ТОО Куат ЛТД― Алматы олысы Раиымбек ауданының орталығынан Текес ауылы 90 км – де орналасқан Кеген ауылы Нарынқолдан км, ал Алматы қаласынан 320 км арақашықтықа орналасқан.

Фабриканың өңдіріс корпусы ғимарат және үймереттерді жабдықтауды, өңдіріс процессінің инфроқұрылыс объектісі қамтамасыз етеді.

Жуу сызығы бөлек ғимаратта орнласқан оның өлшемі 112*24 м, бөлмелері жылытылған, канализациямен және өңдірістің сұйық қалдықтарының ағынымен жабдықталған. Ғимараттың бұл бөлігінде жуылған жүннің прессі, зертхана, қалдықтардың май компоненттерінен өңдеу учаскесі, электромеханикалық шеберханасы орналасқан. Петропвл механикалық зауытында SP-1 жуғыш машнесінің сызбалары бойынша шығарылған, 1994 жылы құрастырылған және өңдіріске жіберілген. Кальцицленген сода және сульфанат ерітінділері 6 баркаларда (сыйымдылықта) жуғыш бағыт жүн жуғыш үздіксіз өңдіріс процесін құрастырады, әр баркада жоғарғы сығу біліктері орнатылған, бағыттың соңында тасымалдағыш түрлі бу кептіргіші орнатылған. Бағыттың өнімділігі 300кг/сағ жуылған жүн. Бұл бөлмеде 100 тонна жуылған жүн өнімінің қоймасы және престеу учаскелері бар.

Жүн дайындау кезені маусым – қыркүйек жыл сайын өтеді. 50-70 кг – дық түкпен жүн арнайы учаскіге келіп түседі, ол жерде кейін салмағы өлшеніп, сапасы бағаланады. Кейін қабылданған жүн сыныптау учаскесінде қолмен іріктеледі және алдын ала ірі заттардан тазаланады. Ал соңында МАРШ-1сілкілеме машнесінен өтеді.

Сілкеме машнесі жүннің үлкен кесектерінен кішірек және тығыздығы аздарға бөледі, жуғыш ерітіндінің талшықтарға жақсы еуіне жағдай жасайды, жүннің бар массасына біркелкі жууын қамтамасыз етеді. Машненің жұмыс органдарының гарнитураларына соққыларынан қопсытылған жүн жұлымдары қағылады. Жүннен әлсіз байланған қоқымдар алынып тасталады. Алдын ала дайындықтан кейін жүн жуғышқа түседі.

Жүн жуу SP-1 агрегатында өтеді. Бірінші жүн жуғыш баркаларға біркелкі тарататын жуылмаған жүн автокоректендіргішіне түседі.

Жолай өнімдер (майтерісі және т.б) ары өңделу үшін сепараторланып және қоймаланады. Жуылған жүн сығу біліктерінен өтеді, кептіру камерасынан өтіп, сол жерде жатады. Дайын өнім қоймасына келіп түседі. Дайын өнім қоймасында жүн партия бойынша қалыптасады, нәтижелі келісімдері, түсіру тапсырыстары бойынша байламдарға пресстеледі және таңбаланады.

Шамамен 22% жуылған жүн пима- киіз өнімдері үшін жұмсалады, соның ішінде киіз- 20 т, пима – 130 мың дана, қазақ үй – 500 жинақ. Бұл өнім шығару түрі өңдірісті лас суды шығармайды.

Фабрикада сабын қайнату учаскесі орнатылған. Сабын шығару үшін техникалық майды, майаулағыштан өзінің қалдықтарын(май және майтерісі) және әртүрлі қоспалар: сілті (2-3%), натрий көмірқышқылын (10%), калий көмірқышқылын (4-5%) пайдаланады. Бейтараптандыру химиялық реакцияларынан және май спиртінің (C₁₇H₃₅COOH) шайылынуынан қышқыл май тұздары пайда болады, олар сабынның негізгі құрамы болады. Қалдықтарды қолдану саны 30 т –ны құрайды.

Щикізаттың негізгі жабдықтаушылары қой өсіретін Алматы аудандары, Жамбыл және Шығыс Қазақстан облыстары болып келеді. Фабрика өңдіріс қажеттіліктері үшін жартылайқаттыжүнді және қаттыжүнді тұқымды қойларынан таза табиғи жүнді даярлайды, шамамен жылына 2000 т-ға дейін.

50% жуылған таза жүн Ресей, Қытай және Батыс Еуропаға өткізіледі.

Жуылған жүннің өңдірісі кезінде өнім шығару 51-52% талшық құрайды, қалғаны қайта пайдаланадыжәне өңдіріс қалдығы болып қалады.
1.3.1 Су шаруашылық жағдайының сипаттамасы

Кәсіпорынды сумен қамтамасыз ету үшін үстіңгі су бұлақтарынан су іріктеледі және канализациялы сарқын суларды ашық су қоймаларға тасталмайды.

Cу мен қамыту бұлағы территориясында өз скважинасы. Су тазалау ғимаратының айналасында темірбет тақталарынан жасалған санитарлы күзет аймағы жасалған. Үймеретте хлорлау құрылымы құрастырылған, хлор ерітіндісін беру сорғышымен арын құбырына ағызылады. Скважина тереңдігі 150 м. Скважина ішіндегі жылдамдық 4,2 л/сек; рұқсат етілген көлем табысы13000 м³/жыл. ЭЦВ6-60-45 сорғышымен скважинадағы су сиымдылығы25 м және 12 м биіктігі бар арындысу мұнарасына беріледі, санитарлы құралдарынан өтіп, өңдіріс және жұмысшылардың сушаруашылық қажеттіліктеріне бөлінеді.

Жер асты горизонт суы тұщы, минералдау 0,1-0,3 мг/дм³.

Скважинадан келетін судың химиялық талдауы:

pH -7.5;

Хлоридтер -90 мг-экв/л;

Сульфаттар -260 мг-экв/л;

Фтор -1,0 мг/л;

Жалпы кермектілік -6,5 мг-экв/л;

Нитриттар -0,03 мг/л;

Нитраттар -0,1 мг/л;

Қалдық аллюминий -тұң;

Темір - 0,05 мг/л;

Скважина тереңдігі -150 м.

Өңдіріс лас суының құрылуы көбінде жүн жуғышта болады. Өңдіріс ғимараты өңдіріс-шаруашылық су құбырымен және құбыр жүйелерімен, науа және тхенологиялық құрылымдарынан, санитарлы құралдардан сарқын суларды әкету (сурет 2). Ішкі су өткізу диаметрі 15-50 мм болат құбырынан жасалған және тығын – реттегіш арматурасымен жабдықталған.

Лас судың ағындысы жуғыш ванналарынан қиылысы 1,5*1,0м ағынды каналға тасталады, ол алты жуғыш ванналарының астында орналасқан.

Ағынды каналдан қиылысы 0,5*1,0 м екі науамен лас сыртқы канализация жүйесіне әкетіледі. Науа ұзындығының үш нүктесінде диаметрі 6 мм металлды шыбық ретінде жүнұстағыш орналасқан, шыбық арасының тесік : 1-шісінде -2 см су ағынының нүктеге; 1 см- 2-сінде; 0,5 см -3-ісінде. Жүнұстағыштың тістері ластану шамасы бойынша тазаланады. Өңдіріс корпусынан канализация шығысында майға екі тұңдырғыш орнтылған. Тұңдырғыштағы май күн сайын тазаланады.

Санитарлы құралдардан шаруашылық – тұрмыс лас ағынды канализация су құбырынан сорғыш бекетінің қабылдау камерасына әкелінеді. Бекет «ГНОМ» өнімділігі 16м³/сағ сорғышымен жабдықталған, арынды су құбырымен ласты ұзындығы 800 м фабриканың тазалау ғимараттарына жеткізіледі. Жауын – шашын сулары ғимарат шатырларынан және үймереттерден алаң көлбеуінің ашық жүйесімен жаңбыр ағының канализация жүйесіне, кейін жер бедеріне апарылады.

ЖАӨ фабрикасының өңдіріс корпусының ішкі коммуникация жүйесі 4- ші суретте берілген. Тазалау ғимараттары фабрикадан 800 м арақашықтықта орнласқан, 1200 м ауылдан, 1500 м Текес өзенінен. Тазалау ғимараттарына малдың және бөтен адамдардың кіруі мүмкін емес және сарқын сумен ешбір қатыстары жоқ. Тазалау ғимараттарына : үйлестіру- қабылдау камерасы; көлдеңен тұңдырғыш – 1; шөгінді алаңдары-2; тоған – жинағыш -2; реагент шаруашылығы.

Өңдіріс лас сулары жүн жуудан пайда болады. Сиымдылығы әр түрлі 6 ваннада жүнді жуады. Бірінші ваннада жүн суланады және дестелердің көмегімен келесі ванналардан өтеді. Алғашқы бірінші (1-4) ванналарда жүн арнайы жуғыш құралдармен жуылады, қалған екі (5-6) соңғы жүнді жуып шаю өтеді.

Сурет 1.1- сумен жабдықтаудың ішкі торлар және өңдіріс корпусының су әкету схемасы

Сарқын суларды тазалаудың негізгі процестері, канализация сорғыш бекетінің қабылдау камерасынан басталады. Күкірт қышқылды алюминий шоғырланған ерітіндісін 50-70 мг/л есебінен лас суға беріледі. Осы мөлшер 5-6% 50-60 мг минутына коагулянт ерітіндісін еңгізуімен жеткізіледі. Қабылдау камерасынан ласты сору арқылы сорғыштың жұмыс доңғалағының күрекшелері арқылы, судың реагенттермен толық араласуын қамтамасыз етеді.

Қабылдау камерасында заттың теріс зарядталған бөлшегінің алюминидің оң зарядталған иондар арасында әрекеттесу реакциясы өтеді. Реагент шаруашылығы коагулянтты дымқыл түрде сақтау үшін қолданады.

Тұңдырғышта жапалақ пайда болу және коагулянған қоспаның тұну процестері өтіп жатады.

Жуғыш ванналарынан ластың алынуы жұмыс күннің аяғында болуы ластың әсерлі тұнуына ықпалын туғызады: тасталған судың бар көлемі тұңдырғышта қозғалыссыз жағдайында болады және тұну бірыңғай қою жапалақ бұлтының түрінде болады. Коагулянт мөлшерінің аз болуы, броундық қозғалысының күшейте түсуінің есебінде ластың жоғарғы температурасы кезінде (36-400С) жапалақ пайда болуын тездетеді. Тұңбаның тұңдырғыштан алынуы периодты түрде 2-3 рет шығыс құбырының, гидростатикалық арынның су діңгегі арқылы шығарылады. Тұңба пульпа түрінде тұңба алаңдарына

тасталады, өлшемдрі 2*3 м және тереңдігі 1,0 м екі картадан тұрады. Шикі тұңба 98% ылғалдылығымен карталада кептіріледі, кейін құрғақ тұңба алаңдардан алынып, оттық қазандарында көмірмен бірге жанып кетеді.

Таза лас судың ақырғы тазалануы биотоғандарда өтеді (құрғақ қалдық бойынша 15 мг/л –ге дейін), тазалау ғимараттарынан бедері бойынша саны 3 тоған, жерде орналасқан. Әр тоғанның сиымдылығы 7-8 мың м³ құрайды.

Сүзілетін ормен тұңба алаңдары жасанды негіздемесі болады. Дренажды су дренажды құдықта жиналады және тоған – жинағышқа тартып шығарылады.

Су әкетудің жұмыс істеуші жүйесі тазалау ғимараттарының кешенімен, ластың ашық қоймаларға түсуін болдырмайды. Тоғанның көлемі фабрика лас суының бір жылдық шығынын жинауға мүмкіндік береді. Жер асты сулары ластан, сазбалшық түбінің және тоған құламасының сүзуқарсыласының экран құрылғысы арқылы қорғалады.

Келешекте тоғандардан кейінгі тазаланған өңдіріс суларын, су сүйгіш тұқымы ағаштарды суаруға қолдануды ұйғарылады, олардың кейбіреулері қазақ үйлерді даярлауға жұмсалады. 4 және 5-ші кестелерде өңдіріс лас суларының және тазалау ғимараттардың лайықты мінездемелері келтірілген.

Сарқын сулар мінездемесі құрғақ қалдықтың санының көптігінің (шамамен 3 г/л ) және органикалық заттармен ОБҚ=350 мг/л бойынша. Құрғақ қалдықтардан құтылу үшін су коагуляцияланып тұнады, органикалық заттар хлормен қышқылданады. Тұңбаның тұнуы көлдеңен тұңдырғыштарда өтеді, ол жерде құрғақ қалдықтармен бірге тұңбаға органика және жуғыш заттардың бөлігі де түседі. Тұңдырғыштардан кейін лас құрғақ қалдық 50-100 мг /л және ОБҚ -25 мг/л көрсеткіштері бойынша екі тоған –жинағышқа сиымдылықтары 7-8 мың м³, әр қайсысы тазалауға және таза ластарды сақтауға арналған. Тұңдырғыштардан кейінгі толық кепкен тұңба, оттық қазандықтарында жанады.

Кесте 4 - ЖАӨ фабрикаларының өңдірістік лас сулардың мінездемесі

* - бір жұмыс күнде 2 рет тастау. Сорғыш өнімділігі 16м³/сағ,

**- жергілікті тазалау ғимараттарына тастау.

Кесте 5 - Тазалау ғимараттардың мінездемесі

2 НҰСҚАУ БОЙЫНША ҒИМАРАТТАРДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЕСЕБІ

ЖАӨ фабрикасының лас сулары жүн жуған кезде пайда болады, жүн ласының бар компоненттері және жуғыш құралды құрайды. Өңделетін жүннің сапасымен түріне байланысты, оның ластанған шамасына, жуу технологиясынан сарқын су құрамы ауысады. Бірақ осы судың құрамында әр дайым : май жүні, спирт, май қышқылдары, амин қышқылдары (жүн каротинінің сілті гидролиз өнімдері болады) және жуғыш заттар, механикалық қоспалар кіреді.