Психиатрияға кіріспе тармақ психиатрияның жалпы мәселелері тарау

~ 218 ~ 
басқаруға кӛнбеушілік және т.б. Акцентуация жағдайында акцентирленудің 
әртҥрлі типінің белгілерінен тҧратын аралас варианттары жиі кездеседі. 
Акцентирленген тҧлға патологиялық кҥйдегі адамдарға жатпайды, 
психопатиямен салыстырғанда ӛмірге жеңіл бейімделеді, және олардың 
бейімделуі тҧрақты, бірақ қолайсыз жағдайларда оларда да декомпенсация 
жағдайы, сонымен бірге патологиялық кҥй дамуы мҥмкін. Патологиялық 
даму кезінде акцентуацияның жеке типтері және оның даму сипаты арасында 
корреляция бар. 
Этиология және патогенезі 
Психопатияның патогенезі мен этиологиясын зерттеу оларды 
суреттеу кезеңінен басталды. Зерттеуде екі негізгі бағыт анықталды. 
Психопатия бір жағынан, тҧлғаның конституциональды типімен 
байланысты, ал екінші жағынан - психопатия дамуындағы әртҥрлі 
сыртқы факторлар әсерінің мәнін анықтау арқылы қарастырылды. 
Психопатияға тҧлғаның конституциональды қасиеттерінің кӛрінісі 
ретінде кӛзқарас олардың тҧқым қуалаушылықпен байланыстылығына 
негізделді. Мҧндай концепцияның пайда болуына ХХ ғ. басындағы 
тҧлғаның конституциональды ерекшеліктері жӛніндегі ілімнің дамуы, жеке 
конституциональды типтер мен эндогенді психикалық аурулардың 
арасындағы байланысты табуға, конституция типін тҧлғаның психикалық 
қорымен байланыстыруға бағытталған талпыныстар септік етті. Дегенмен 
мҧндай концепция психопатия дамуының тікелей механизмдерін 
айқындамады, ал адамның психикалық ерекшеліктерінің оның дене бітімімен 
байланыстылығы жӛніндегі пікір қолдау таппады. 
Психопатияны зерттеуде сыртқа орта факторларын бағалау екі бағытта 
жҥргізілді. Батыс мамандары Фрейд теориясын ҧстанды, олар сыртқы 
факторларды 
тҧлғаның 
санаға 
бағынбайтын, 
санадан 
тыс 
конфликттерінің 
кҥшеюі 
ҥшін 
сылтау,
ал 
психопатияның 
психопатологиялық кӛріністері - тҧлғаның қорғаныс механизмі және 
адаптация тәсілі деп қарастырды. Бҧл механизм жҥріс-тҧрыстың 
криминальды формаларын тҥсіндіруде де қолданылады. Криминальды 
жҥріс-тҧрыспен тҧлғалар олармен психопатияның антисоциальды тҥрі
деп аталады. Психопатияның антисоциальды формасын жеке қарау 
элементарлы әдістемелік және ғылыми талапқа сәйкес келмейді. Жҥріс-
тҧрыстың жеке аспектіне сҥйеніп арнайы форманы бӛлу мҥмкін емес, 
ӛйткені 
антисоциальды 
жҥріс-тҧрыс 
кӛптеген 
себептерге 
байланысты болуы мҥмкін. 
Психопатияның мәнін зерттеуде отандық психиатрлар аралас 
ғылымның соңғы жетістіктеріне, әсіресе нейрофизиология іліміне 
сҥйенді. Адам жҥріс-тҧрысының нейрофизиологиялық негізін және оны 
зерттеу жолдарын тҥсіну ҥшін
Павлов И.П. ілімі және оның 
оқушыларының зерттеулері жаңа перспективалар ашты.
Тҧлғаның 

~ 219 ~ 
дисгормониялы, психопатиялық қалыптасуын ОЖЖ-нің даму ақауларымен 
байланырды. Бірқатар зерттеулер пренатальды кезеңде әсер ететін 
кӛптеген экзогенді факторлар жиі, бертін келе психопатиялық тҧлға 
қалыптасуына алып келетіндігін кӛрсетті. Психопатиялық кӛріністермен 
қатар ОЖЖ зақымдануының айқын белгілерімен жағдайлар, 
органикалық психопатия деп аталады. 
Тҧлғаның қалыптасуына барлық жағдайда тҧқым қуалаушылық және 
басқа да факторлар әсер етеді. Оларға ең алдымен психологиялық, 
және де әртҥрлі постнатальдық қияндылықтарды жатқызуға болады. 
Тҧлғаның дисгармониялы дамуы факторлар жиынтығының
әсерімен 
анықталады. Мҧндай комплексті әсердің эффекті кӛпжақты болуы 
мҥмкін. Бҧл әр фактордың патогенділік дәрежесіне, тҧлғаның қандай-да бір 
дисгармониялық сипатының тҥзілуіндегі олардың әсерінің мәніне 
байланысты. Арнайы зерттеулер ОЖЖ-нің пре - және постнатальды 
деффектілерімен тҧлғалардағы жҥріс-тҧрыстың патологиялық формалары 
жиі, ол адамдар жайсыз психологиялық жағдайда тәрбиеленгенде 
дамитындығын кӛрсетті. Сонымен қатар баланың психологиялық климаты 
жайлы жанҧяда дамуы дефект компенсациясына ықпал етті. Зерттеулермен 
толық емес жанҧя, жанҧядағы ауыр конфликтті ситуация жағдайында 
тәрбиеленгендер арасында салыстырмалы тҥрде психопатиямен адамдардың 
пайызы жоғары екендігі кӛрсетілді. Бала мінезінің ерекшеліктері 
қалыптасуы 
ҥшін
ата-анасының 
баласымен 
тікелей 
ӛзара 
қатынастарының маңызы зор. Баланы шамадан тыс қорғаштау 
психастениялық белгілердің дамуына, «жанҧя кумирі» типі бойынша 
тәрбиелеу истериялық белгілердің дамуына септігін тигізеді. Баланың 
қызығушылықтары мен қажеттіліктерін елемеу, эмоциональды жылылық 
танытпау, «Золушка» типі бойынша тәрбиелеу астениялық белгілердің, 
аффективті қозғыштықтың және т.б. тҥзілуіне алып келеді. Осындай 
токсико-органикалық, генетикалық, психологиялық факторлардың тҧлға 
дамуына әсер етуі оның психологиялық қасиеттерінің бірінің 
гипертрофиясын, ал екіншілерінің тежелуін туындатуы мҥмкін, 
нәтижесінде дисгармониялы тҧлға қалыптасады. Психопатия тҥзілуінде 
осы аталған факторлардың қатыстылық дәрежесін анықтау жиі қиындық 
тудырады. 
Жайсыз 
психологиялық 
факторлардың 
(жанҧяішілік 
қатынастар) басым әсерін ескере отырып шеткі, жҥре пайда болған 
психопатиялар; тҥзілуінде негізгі рӛлді тҧқым қуалаушылық алатын - 
ядролық, 
конституциональды 
(О.В.Кербиков) 
- 
психопатиялар 
ажыратылды. 
Психопатияның 
нейрофизиологиялық 
негізін 
тҥсіндіруде 
И.П.Павловтың жоғарғы жҥйке қызметінің типтері және бейнелік және 
абстрактылы ойлауға байланысты бірінші және екінші сигналдық 
жҥйенің ҥйлесімді қызметі жӛніндегі еңбегі маңызды орын алады. Осы 
мәліметтерге сҥйеніп психопатияның жеке формаларына тҥсініктеме 
берілді: психастениялық және истериялық. Психастениялық тҥрі екінші 

~ 220 ~ 
сигналдық жҥйе басымдығымен жоғарғы жҥйке қызметінің жағдайы 
қыртыс асты аймағының белсенділігінің және бірінші сигналдық жҥйенің 
салыстырмалы әлсіздігімен сипатталады. ОЖЖ-нің структуралық-
функциональды 
қҧрылымы 
қызметінің 
мҧндай 
арақатынасы 
абстрактылы ойлау басымдылығына, шынайылықпен байланыстың 
әлсіреуіне, ӛз әрекеттеріне сенімсіздікке әкеп соқтырады. 
Истерия кезінде қыртыс асты және бірінші сигналды жҥйенің басым 
болуы айқын эмоциональдылықты және қоршаған ортаны, шынайылықты 
қабылдаудың 
бейнелі 
сипатын 
байқатады. 
Жоғары 
аффективті 
қызуқандылық психопатияның истериялық формасымен адамдардың 
ойлау және жҥріс-тҧрысында кӛрініс береді. 
Психопатияны зерттеудің басқа жолдары Батыста, әсіресе АҚШ пен 
Англияда - психодинамикалық. Фрейдизмнің методологиялық позициясы 
бойынша қҧрылған осы концепцияға сәйкес психопатиялық мінез-қҧлық 
дамудың 
ерте сатыларына фиксацияланумен байланысты. Бҧл 
механизмдердің тҥзілуі жанҧяда бала мен ата-анасының ерекше ара-
қатынасының нәтижесінде пайда болады. Фиксацияны, комплекстер мен 
қорғаныстық психологиялық механизмдерді тудыратын генетикалық 
факторлар бар, олар психопатологиялық кӛрініс тҥрінде немесе 
криминальдық жҥріс-тҧрыс ретінде кӛрінеді. 
Дегенмен осы болжамдар ғылыми аргументациясыз ой шомытатын 
психологиялық жол арқылы айқындалады. Бҧл жағдайда тҧлғаның 
патологиялық тҥзілуінің негізгі кӛзі болып табылатын жанҧя әлеуметтік 
жағдайдан тыс және жанҧяның психикалық климатына жалпы әлеуметтік 
ықпалды ескермей жеке қарастырылады. 

жүктеу/скачать 5.77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: