Р. Қ. Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. Қ. Бектұрғанова, В. А. Донбаева, К. У. Тоғызбаев, Л. А. Байбосынова
МЕТРОЛОГИЯ САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ
жүктеу/скачать 2.41 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Халықаралық салмақ пен өлшемнің бюросы (ХСӨБ)
- Халықаралық салмақ пен өлшемнің комитеті (ХСМК)
| МЕТРОЛОГИЯ САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ Метрология бойынша халықаралық ұйымдар Өнім сапасын сынау және бақылау, зертханаларды метро- логиялық аккредиттеу ұлттық өлшеу жүйелеріне негізделген. Өнім бағасының сәйкестігі стандарт талаптарына әртүрлі өлшемдерді өлшеу мен анықталады, өнімнің сипаттамасынаң оның сыртқы параметрлеріне сақтау, транспорттық және қолдану көрсетілді. Сертификаттық сынау кезінде, өнім сәйкестігінің міндетті талаптарын бекітеді, өлшем тәжірибесі мен әдістері нәтиженің сәйкестілігімен анықталады, яғни ол сертификатты мойындаумен байланысты болады. Метрология халықаралық сауданың қызуғышылығын қамтамасыз етеді, егер өлшеудің бірлігі сақталған болса өнімнің сертификаты мен сынау нәтижесінің сәйкестендірілуі - қажетті шарт. Бұл метрология бойынша халықаралық ұйым саласында маңызды болып табылады, осыған байланысты көптеген әлем елдерінде физикалық өлшемдердің халықаралық бірліктер жүйесі қабылданған сәйкестік терминологиясы әрекет етеді, өлшеу әдістерінің метрологиялық сипаттамасының әдіс тәсілдері бойынша ұсыныстар қабылданған. Халықаралық метрологиялық ұйым халықаралық электротехника мүшелерімен және стандарттау бойынша ха- лықаралық ұйыммен байланыста жұмыс істейді, ол өлшем бірлігінің халықарлық таралуына сәйкес келеді. Ең ірі метрологиялық халықаралық ұйымдар - салмақ және шама бойынша халықаралық ұйым (СШХҰ) және заңнамалық метрология бойынша халықаралық ұйым (ЗМХҰ). 1875 жылы 17 ел (соның ішінде Ресейде бар) Метрикалық конвенцияға қол қойды, оның мақсаты - ұлттық өлшем бірлік- тер жүйесінің унификациясы және масса мен ұзындықтың бі- рыңғай эталондарын бекіту. Осы конвенцияның негізінде үкіметаралық өлшем мен салмақ бойынша халықаралық ұйым құрылды. Ұйымның іскерлік тілі француз тілі. Ұйымды құру мүшелерінің арасында Петербург ғылым академиясы бар. Әлем мемлекетінің 50-дейі осы ұйым мүшесінің құрамында бар. Конвенцияға сәйкес Халықаралық салмақ пен өлшемнің бюросы (ХСӨБ) құрылды (бірінші халықаралық ғылыми зерттеу зертханасы) онда халықаралық эталондарды сақталады және қолдайды: метр мен килограммның түрлерін, шағылуды иондайтын бірліктер, электрлік кедергі және т.б. ХСӨБ Францияда орналасқан, оның салаларын Халықаралық салмақ пен өлшемнің комитеті (ХСМК) басқарады. ХСМК-ның негізгі тәжірибелік міндетті-ұлттық эталондардың әртүрлі өлшем бірліктерінің халықаралық эталондармен сәйкестенуі. Негізінен ХСМК кем дегенде 100 мемлекеттің метрологиялық ұйым саласын қамтамасыз етеді. Бұл ұйымның ғылыми бағыттағы жұмысы - өлшемнің метрикалық жүйесін жүзеге асыру. ХСМК әрқашанда халықара- лық эталондарды жүзеге асырады, өлшемнің нақты әдістері- нің жаңа әдіс тәсілдерін қабылдайды және құрастырады, өл- шем бірліктерінің негізгілерін құрайды және ескі концепцияла- рын жаңартып отырады, мүше мемлекеттердің метрология- лық бақылауларын тексереді. ХСМК-ның ғылыми бағдарламасы және тәжірибелік саласы өлшем және шама бойынша басқару конференциясын - бірліктерді бекіту сұрақтары бойынша халықаралық ұйым, оларды шығару әдістері мен анықтамасын бекітеді. Оның жұмысына Конвенцияға қосылған барлық елдер қатысады. Басқару конференциясы төрт жылда бір рет өткізіледі, біріншісі 1898 жылы болды. СШХҰ аралық жұмыс конференциясын Халықаралық салмақ пен өлшемнің комитеті конференциясында таңдап алынған басқарады. Комитеттің құрамына әлемнің ірі физиктері мен метрологтары кіреді, барлығы 18 мүше. Кезінде Ресей елінің комитет мүшесін Д. И. Менделеев басқарған. Халықаралық салмақ пен өлшем комитетінің құрамында сегіз кеңес беруші комитет жұмыс істейді, олар басқару конференциясы үшін материалдар мен шешімдер дайындайды. Комитет атта- ры СШХҰ саласының диапозонына эсер етеді: Электр бойынша комитет, термометр бойынша, метрды анықтау, секундты анықтау, бірлік пен масса бойынша, иондалған шағылу үшін фотометрия мен эталон. Комитеттері СШХҰ мемлекет мүшелері өздері- нің ірі ғылыми институттары мен комитеттерінде, яғни Ресей- Жалпыресейлік метрология бойынша ғылыми зерттеу институты және жалпыресейлік физика-техникалық ғылыми зерттеу институты және өлшеудің радиотехникалық әдісі ұсынылған. СШХҰ ғылыми құрастырылуының үлкен тәжиребелік мағынасы бар. Халықаралық бірліктер жүйесі СИ (1960 жыл) қабылдануы, секундтың жаңа анықтамасы (1967 жылы) және жиіліктің жаңа стандарттарының құрылуы жеткілікті болып табылады. Соңғысы жиілік пен уақыттың ұлттық эталондарын нақтылығын 100-1000 бірнеше есеге көтеруге мүмкіндік берді, бұл өз кезегінде ғарыштық ұшу нақтылығын қамтамасыз етуде көрінді, сондай-ақ кейбір нақты ғылыми сынауларда қолданылды. Қазақстан СШХҰ қатысушысы ретінде уақыт шкаласының TAI уақыт атомының халықаралық шкаласымен бірігуімен қолдануға бастады, бекітілуінде США, ФРГ, Канаданың, ұдайы байланыстың желісі, жұмыс эталоны және батыс еуропа мемлекеттерінің жиіліктің өндірістік атомдық стандарты бірігуі мен қолдануды бастады. Қазақстанға бұл тапсырылған нақтылықты жиілік пен уақыттың мемлекеттік эталонын және олардың аз шығынмен берілу жүйесін қолдауға мүмкіндік береді. Метрдің жаңа анықтамасына көшу 1983 жылы он жылдық дайындыққа әкелді, осы уақытта мемлекеттің мамандар қатары ондаған миллион долларға тең көлемді құрастыруды жасап шығарды. Бірақ әрбір елдің шығыны жалпы шығынның 30% құрады. СШХҰ жұмысына қатысуда маңызды салдары өлшемнің жаңа бірліктеріне немесе бірліктің жаңа эталондарына біркелкі өтуі болып табылады. Бұл өлшем мен сынау нәтижесінің өзара мойындауының негізін құрады, халықаралық сауда да техникалық қиындықтарды жоюға, технологиялармен, ғылыми техникалық ақпаратпен алмасуға рұқсат етеді. жүктеу/скачать 2.41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|