Мақсат Жобалау кезеңдері

В современном быстро меняющемся мире, реагируя на изменения общества, меняется и система образования, в том числе и педагогического. Востребованность учителя-профессионала и личности, педагогически подготовленной и психологически готовой к творческому подходу к обучению, воспитанию и развитию школьников, выдвигает в разряд весьма актуальных проблему, повышения профессиональной педагогической культуры и, прежде всего, профессионально компетентности учителя.

Современный этап развития отечестного образования высветил ряд проблем и в подготовке будущих учителей. Многие студенты-практиканты на себе почуствовали потребность на столько «функциональной грамотности» специалиста, которая несомненно важна и нужна, сколько в сформированности совокупности «творчески значимых личностных качеств», преобразующих необходимые знания опыт педагогической деятельности в индивидуально – творческий стиль и мастерство учителя. Однако система подготовки специалистов в области образования ориентирована, в основном, на профессиональное становление, и лишь декларитивно подверждает необходимость творческого саморазвития студента – педагога. На лицо обостряющееся противоречие между объективной необходимостью современного учителя в самосовершествовании и реальными возможностями его подготовки.

В связи с этим актуализируется проблема развития профессиональной компетентности будущих художников – педагогов как составляющей их профессионально-личностного становления. Объектом нашего исследования является процесс изучения специальных дисциплин студентов художественно-графических факультетов.

Предметом исследования является развитие профессиональной компетентности будущего учителя изобразительного искусства в процессе изучение специальных дисциплин.

Цель исследования – разработка, теоретическое обоснование и экспериментальная проверка комплекса организационно-педагогических условий эффективности развития профессиональной компетентности будушего учителя изобразительного искусства в процессе изучения специальных дисциплин.

В основу нашего исследования была положена гипотеза, согласно которой развитие профессиональной компетентности будущего учителя изобразительного искусства в процессе изучения специальных дисциплин в вузе будет носить инновационный характер и обеспечивать достижение целей профессионально-педагогического образования студентов, если реализуется культурологическая модель развития профессиональной компетентности и выполняется следующий комплекс организационно-педагогических условий:

- широкие внедрение инновационных приемов изучения специальных дисциплин в учебный процесс на факультете;

- обеспечение соответствия содержания образовательной деятельности художественно-графического факультета вуза уровню профессиональных притязаний студентов;

- обеспечение продуктивного и контекстного характера всех видов учебно-познавательной деятельности студентов;

- подчинение учебно-методического потенциала факультета развитию интеллектуальных и творческих способностей будущих учителей изобразительного искусства.

В соответствии с целью и гипотезой исследования нами были поставлены и решались следующие задачи:

1. выевление особенностей процесса профессионального образования студентов художественно-графического факультета;

2. выделение компонентов профессиональной компетентности букдущего учителя изобразительного искусства;

3. разработка культурологической модели развития профессиональной компетентности будущего изобразительного искусства;

4. определение комплекса условий эффективности развития профессиональной компетентности будущего изобразительного искуства;

5. проверка эффективности культурологической модели развития профессиональной компетентности и разработка методических рекомендаций по развитию профессиональной компетентности будущего учителя изобразительного искусства.

Известный росиийский ученый К.В. Шапошников понимают категорию «профессиональная компетентность» как готовность и способность специалиста принимать эффективные решения при осуществлении профессиональной деятельности /1/. Профессиональная компетентность «в целом характеризуется совокупностью интегрированных знаний, умений и опыта, а также личностных качеств, позволяющих человеку эффективно проектировать и осуществлять профессиональную деятельность во взаимодействии с окружающим миром»

/1, с. 13/. К.В. Шапошников и А.Н. Дорофеев считают, что в основу показателей субъектной профессиональной компетентности могут быть положены характеристики актуальной и потенциальной деятельности специалиста /там же/.

Рассматривая профессиональное компетенции, большинство исследователей /2; 3 и др./ выделяют: 1) простые базовые компетенции (формируемые на основе знаний, умений, способностей, легко фиксируемые, проявляющиеся в определенных видах деятельности) и 2) ключевые компетенции - чрызвычайно сложные для учета и измерения, проявляющиеся во всех деятельности, во всех отношениях личности с миром, отражающие духовной мир личности и смыслы ее деятельности. В некоторых исследованиях есть другие квалификации: 1) стандартные – те, без которых невозможно нормальное функцинирование личности или организации 2) ключевые – обеспечивают их конкурентоспособность на социально-экономическом рынке, выгодно отличая от аналогичных представителей, 3) ведущие – это «сотворение» будущего, проявляющееся в инновационности, креативности, динамичности и диалогичности (кооперативности, децентрации, поликультурности) /3/.

Требования к профессионально-личностным компетенциям, которые должны быть сформированы у современных специалистов в различных областях, особенно в связи с вступлением в Болонский процесс, широко анализируются в настоящее время на различных уровнях. Подписание Болонской декларации вызвало к жизни новые инструменты и инициативы, содействующие реализации целей формирования общеевропейского пространства высшего образования. Создана сеть информационных центров, обеспечивающая граждан стран-участниц Болонского процесса компетентной информацией о возможностях и требованиях по признанию дипломов и отдельных курсов обучения в зарубежных вузах, разрабатывается система перезачета кредитов, обеспечивающая сопоставимость объема изученного материала, разрабатывается шаблон приложения к диплому, содержащий развернутые данные о полученной квалификации. Описание содержания квалификаций по уровням требует компетентностного подхода. Выделенные умения и компетенции основываются на различных классификациях. Важно определить тенденцию: уточнение содержания компетенций, которые признаны важнейшими для будущих учителей изобразительного искусства.
Литература:

1. Шапошников К.В. Контекстный подход в профессиональной компетентности будущих лингвистов-переводчиков. Автореферат дис. ... канд. пед. наук. – Йошкар-Ола 2006. - 26 с.

2. Зимняя И.А. Ключевые компетентности как результативно-целевая основа компетентностного подхода в образовании. Авторская версия. – М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов. – 2004.

3. Исаева Т.Е. Классификация профессионально-личностных компетенций вузовского преподавателя. В сб.: Труды международной научно-практической Интернет-конференции «Преподаватель высшей школы в ХХІ веке». Сб.4 – Ростов-н/Д: Рост. гос. университет путей сообщения, с 15-21.

Дамыған елдердегі білім беру жүйесінде ерекше маңызды болып табылатын мәселелердің бірі – оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды пайдалану болып табылады.

Қазіргі таңда елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құруға еніп, көкейкесті мәселе ретінде күн тәртібінен түспей отырғандығы мәлім. Ақпарат мемлекеттің даму деңгейін анықтайтын стратегиялық қорға айналып, ақпараттық мәдениетті қалыптастыру, яғни мәлімет өңдеу мен оны тасымалдау ісін атқару өркениетті дамудың қажетті шарты болып табылады.

Қазіргі кездегі қоғам индустриялдық кезеңнен кейінгі дамудың ақпараттық кезеңіне аяқ басты. Ақпараттандыру жағдайында оқушылар меңгеруге тиісті білім, білік, дағдының көлемі күннен-күнге артып, мазмұны өзгеріп отыр. Оның басты сипаттарына – ақпараттық технологияларды кеңінен пайдалану адамдардың көптеген қызмет түрлерін компьютерлендіру, коммуникациялардың бірыңғай халықаралық жүйелерін жасау істері жатады. Соңғы кезде біздің қоғамда болып жатқан ауқымды өзгерістер білім саласында да біраз өзгерістердің туындауына себепші болып отыр. Қазақстанда жаңа білім беру жүйесі қалыптасуда.

Білім жүйесіндегі инновациялық өзгерістерге де президентіміз Н.Ә. Назарбаев назар аударып, ол республикалық мұғалімдер съзінде:»ХХ ғасырдың екінші жартысында белгілі болған нәрсе – ХХІ ғасырда алдыңғы саптағы елдер қатарына өз жастарының интеллектуалды және рухани ахуалын барынша дамыта алатын мектептер мен жоғары оқу орындарының ең тиімді жүйесін жасаған ел ғана көтеріле алады», - деген болатын. /1/.

Қазіргі кезеңде білім жүйесінің барлық салаларын нақты түрде ақпараттандырудың кешенді жоспары жасалуда. Информатикадан мемлекеттік білім стандартында көрсетілгендей бүгінгі таңда оқу мақсатын тек компьютерлік сауаттылық шеңберінде ғана анықтау жеткіліксіз. Қазір «Интернет» желісіне ену қажеттілігі туындап отыр. Біздің елімізде барлық мектептер компьютерлендіріп жатыр.

Бағдарламалар оқыту бағдарламалары деп аталады, себебі олардың ерекшеліктері оқыту мінездемесінде (түсініктемесімен, ережелерімен, тапсырманы орындау үлгілерімен және т.б.) құрастырылған.

Адам мәдениетінің компоненті қазіргі дүние танудың ең бастысы екені түсінікті. Әрбір мәдениетті және тәрбиелі адамның өмір сүріп отырған қоғамда өзін қоршаған ортаның қалай құрылғаны туралы ең болмаса жалпылама түсінігі болуы керек. Табиғатты сүю үшін ондағы болып жатқан құбылыстарды, қандай заңдылықтарға байланысты өзгерістер болып отырғанын білу қажет.

Адамның жас шағында жетілдірмеген ойлау қабілеті сол қалпында қалып қоятыны белгілі, сондықтан қазіргі ақпараттық қоғамдағы өмірге балаларды дайындау үшін олардың тек ойлау қабілетін, анализ бен синтез жасау мүмкіндіктерін ғана дамытып қоймай, оқыту процесінің ең маңызды бөлігі – ақпараттық мәдениет элементтерін бойларына сіңіріп, ұғындыру керек. Ақпараттық заманда өмір сүретін адам бастауыш мектептің өзінде-ақ, өзін-өзі шектей білетін негізгі нормалар мен ережелерді игеруі тиіс.

Осыған орай бастауыш сыныпта «Ақпараттық мәдениет негіздері» пәнін енгізу мынадай мақсаттарды көздейді:

- сезімді ынталандыру;

- білім, білік дағдыларын дамытуға қызығушылығын арттыру;

- жауапкершілігі мен міндеттері қалыптастыру;

- есеп пен талдау жасау дағдыларын үйрету;

- логикалық және ақпараттық ойлау қабілеттерін дамыту.

Сезімді ынталандыру – деген білім беруге жағдай жасау, сабақ кезінде мадақтау және көтермелеп отыру, оқытуда ойын түрлерін тиімді пайдалану, алға қойған мақсатын жүйелеу болып табылады.

Ақпараттық технология – қазіргі компьютерлік техника негізінде ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар жиыны.

Коммуникация – ақпаратты тасымалдап жеткізу құралдарын қамтитын жалпы ұғым.

Жаңа коммуникациялық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты – оқушылардың оқу материалдарын толық меңгеруі үшін оқу материалдарының практикалық жағынан тиімді ұсынылуына мүмкіндік беру. Бұл мақсаттарға жетужолында электрондық оқулықтар, тексеру программалары, оқыту программалары сияқты программалық өнімдер қызмет етеді.

Білім саласында компьютер оқушы үшін оқу құралы, ал мұғалім үшін жұмысшы болып табылады. Оның қолданылуы нәтижелі болуы үшін бағдарламалық құралдар толық түрде мұғалімнің және оқушының алдында қойған мақсатына жетуін және шығару жолдарын қамтамасыз ету керек.

Бүгінде біз орта білім беруді одан әрі ақпараттандырудың екінші кезеңіне көштік, ол мазмұндық тұрғыда болады және компьютерлік сауаттылықтан жеке тұлғаның ақпараттық мәдениетінің іргелі операциялық негіздеріне ауысуды білдіреді, мұнда әрбір оқушы ақпаратқа, қазіргі ақпараттық технологияларға назар салып қана қоймай, оны тиімді қолдана білуі, Интернет ғаламдық ақпарат желісін пайдалана алуы тиіс.

Алайда, білім беру жүйесінде білімдік және ақпараттық технологияларды іс жүзінде үйлестіре қолдануда кемшіліктер кездеседі. Оның үстіне ақпараттық технологияның тез жаңаруы мәселені қиындата түседі. Жағдайды жақсарту үшін білім беру технологиялары мен ақпараттық қарым-қатынастық технологияларды кіріктіру қажет, сонда педагог өзі білетін, жақсы меңгерген, бейімделген техникалық құралдарды сабақта тиімді қолданады.

Қазіргі технологияларды білім жүйесіне енгізгенде, оқыту материалдарының педагогикалық мазмұндылығы мен әркімнің өзінің үйренуіне жағдай жасаудың маңызы зор. Оқыту ісінің тиімділігі мен сапасы көбінесе өздігінен оқып үйрену процесін ұйымдастыру мен пайдаланатын материалдардың сапасына тәуелді болады.

Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстар мен заңдылықтарды табуға игеріп, нәтижесінде - өздерінің кәсіби потенциалдарының қалыптасуына жол ашуы керек.

Электронды оқулықтар - автоматтандырылған оқыту жүйесін, өзіне дидактикалық, әдіснамалық және ақпараттық – анықтамаларды, оқу тәртьібіндегі мәліметтерді алуға және білімді бақылады қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.

Қолданыстағы мультимедиа көпбейнелі әртүрлі ақпараттарды, сөзді жән әуенді өнімдерді қолданады. Мультимедио оқып үйренушінің назарын тоқтатпай, өзіне аударып оқу сапасын арттырады.

Қазіргі техникалық құралдар мен компьютердің көмегімен көрініс тапқан оқу ұралын жасауда, компбютерде әртүрлі ойындар көрсетуге рұқсат етілген.

- оқу курстары мазмұнының мәзірін келісіммен қолма-қол өзгертуге болады;

- қиын тапсырманың өзгерту мүмкіндіктері қамтамасыз етіледі;

- оқушыға жеке қарқынмен жұмыс жасауға рұқсат етіледі;

Қазіргі компьютерлік жүйені ұйымдастыруда білімді бақылаудың ең көп таралғаны тестілеу жүйесі.

Ғаламдық компьютерлік жүйесі – Интернет.

Базадағы тізбек технологиясында оқу ақпараттарының мүлде жаңа түрі:

- оқулығы пайда болды. Internet - оқулықтың қолдану аймағы үлкен: өзіндік жұмыс жүйесі дистанциялық білім беру бірдей интерфейспен қамтамасыз етуде, ол тек бір курсқа ғана оқу құралы емес, әр уақытта дамытушы, оқып жетілдіруші және анықтама ортасы болып табылады.

Internet - оқулығы сол сапамен, компьютерлік оқулық, қосымша мүмкіндігі практикалық таралымы тасымалсыз – оқу материалының қолданылу аясының, бір нұсқасы Internet жүйесі және оқушы – пайдаланушы, алғашқы рет өзі үшін, өз қабілетімен браузер арқылы кіруге болады.

Бұл интернетті электронды оқулықпен салыстырғанда оның маңызды артықшылығы мен нақтылығы:

- оқулықтың оқушыға жету жолы қысқартылады;

- оқулықтың мазмұнын оперативті түрде жаңалау мүмкіндігін алады;

- оқулықты даярлауда шығындар қысқартылуда.

Интернет жүйесіндегі оқулықтан керекті қосымша материалдардың кез-келгенін алу мүмкіндігінің пайда болуы.

2006 жылдан бері Қазақстанда дистанциялық оқыту жүйесі өңделуде. Дистанциялық оқыту жүйесі күндізгі және сырттай оқыту түрлерін ауыстырмай, керісінше толықтырады.

ДОЖ – бұл модульдік оқыту технологиясының ең ыңғайлы түрі, ол тұтынушыға және қазіргі ақпараттық және байланыс желісі технологиясының экономикалық тиімділігін және бағытын көрсетеді.

Дистанциялық оқытуда – оқыту технологиясы оқытушы мен оқушының аралық қашықтары жанында емес әртүрлі орында болуында. Дистанциялық оқытудың түсінігі оқыту түрінде қолданатын, мұғалім және оқушының бір-бірімен аралық қашықтарына және оқыту процессінің ерекше түрдегі тәсілдерін және әрекеттік нысанын енгізу.

Қазіргі сапада оқыту тәсілінің дистанциялық оқытуда қолданатыны: кейс технологиясы, тд – теледидар және жүйелеп оқыту технологиялары.

Кейс технологиясы – негізгі тестілеу оқу-әдіснамалық материалдардың жинақтама жиынтығын және оқушының өзіндік оқып біліп, жұмыс жасауға жіберу (оқытушы маманның кеңесімен - өңірлік орталығы консультантпен).

Тд технологиясы - эфирлік, кабельдік және теледидарлық жүйелеу негіздері арқылы технологияны пайдалануда.

Технология жүйесі – Интернеттік жүйелеу негіздері арқылы оқушыға оқу-әдіснамалық материалдармен және өзара оқытушы және оқушының қарым-қатынасында инртерактивті технологияны пайдалануда.

Дистанциялық оқытуда - типологияның әртүрлі белгілерімен өткізуге болады: оқыту мақсатымен; оқыту – тәртібімен; пәндік ерекшеліктерімен; оқушының дайындық деңгейімен; оқушының жасымен хабардар болу; пайдаланатын технологияның базасымен және т.б.

Бірден - бір ілгерілеудің ең жаңа пайдалы жағы - интернативтілігі.

Жаңа нысанның, жаңа дүниемен қалайда өзара әрекеттесудегі жан-жақты даму түрі. Интерактивті технологиялар. Кешенді шешім: мұғалімдерді оқытып үйрету, интерактивті тақталарды, проекторларды, тестілеу жүйелерін, бағдарламаны қамтамасыз ету.

Жаңа ғасырда – ақпараттық іс-әрекет барысын тек қана тышқан ғана емес, клавиатура және монитор басқарады. Сіздің алдыңызда интерактивті тақталарды және тестілеу жүйелерін ашатын, жаңа құрылысты толық технологиялар жасалған.

Интерактивті тақта проектормен қатар демонстрациялауда, компьютердің тышқанның орнын алмастырады және слайдтар мен компьютерлік анимация жасауда, жұмыс тақтасында және жай кәдімгідей табиғи бормен қолданып жұмыс жасайды.

Интерактивтік interaction – терминін ағылшын тілінен аударғанда «өзара әрекеттестік» деген ұғымды білдіреді. Интерактивті түсінігі информатика, коммуникация және өнеркәсіпті әрлендіру аймағында қолданады. Объекті аралық өзара әрекеттесудегі нысанның ерекшелігін суреттейді.

Бұл интерактивті тақтаның (ИТ) – құрылысында дәріс беруші немесе баяндамашы екі түрлі құрал-сайманды біріктіріп: кәдімгі маркерлі тақта мен экранда ақпараттың кескінін бейнелейді.

Интерактивті тақтаны меңгеруде арнайы машықты немесе білімді қажет етпейді. Интерактивті тақта жұмыс бастамай тұрғанда, кез-келген дерек көзіне компьютерге және проекторға қосқанда, экранда проекциялық кескіндер пайда болады, сонда сіз тікелей тақтаның жоғары жағынан жұмыс жасай аласыз.

Баяндамашы компьютердің тышқанымен жоғарыдан төмен қарай қозғалысының әсерінен, толық игеруіне болады. Ол не жасай алады? Тақтада слайдты, көріністі, сурет салуды, әртүрлі сызбалар сызуға, таңба салуға, кәдімгі тақтадағы сияқты нақты сызықтарды жасауға, компьютерлік файл түрінде сақтап, кейінге редакциялауға, принтордан басып шығаруға, факспен жан-жаққа, электрондық почтамен жіберуге болады.

Интерактивті тақтада жазу арнайы электрлі қалам ұшпен және саусақпен жүргізеді. Баяндамашы қолына арнайы маркерді алып, экранда: керекті орыдарды айналдырып сызуға, сурет салуға, жазылған мәтіндерді толықтыруға немесе дәлдеп түзетуде, кескіндермен жұмыс жасайды.

Сенсорлық ұйымдастыруда ұсталуға қатысты және тарататын үйлесімді электрондық дыбыстық белгіні, қолдың жазатын имылы тойтарыс береді. Тақта лотпен маркердің үш түрлі түстерімен және өшіргішпен жабдықталған. Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігін жоғары деп есептеуге боалады.

1. ҚР президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Республикалық мұғалімдер съезінде» жасаған баяндамасы.

2. Молоков Ю.Г., Молокова А.В. Актуальные вопросы информатизации

3. Образования //Образовательные технологии: Сб. науч. ст. Вып.1./Под ред. И.М. Бобко. Новосибирск: СИОТ РАО, 1997, с.77-81.

4. Новые педагогические и информационные технологии в системе образования// Под ред. Е.С. Полат.-М., 2000.

5. Е.Қ. Балапанов, Б.Б. Бөрібаев, А.Б. Дәулетқұлов. «Жаңа информациялық технологиялар. Информатикадан 30 сабақ» 242-380 бет, 2003 жыл.

6. Г.К. Абдрашева «Информатика: Оқу құралы»-Астана, 2007 жыл. 298-302 бет.

7. Д.Ш. Матрос, Д.М. Полев, Н.Н. Мельникова. Управление качеством образования на основе новых информационных технологий; М:; 2001; 30-33 бб.

8. Дистанционное обучение: Учебное пособие для вузов /Под ред. Е.С. Полат. – М., 1998

9. Васильева И.А., Осипова Е.М., Петрова Н.Н. Психологические аспекты применения информационных технологий // Вопросы психологии. 2002, №3

Қазіргі кезеңде студенттерге өрнек өнерінде шығармашылық іс-әрекетке оқытуды қалыптасқан оқу процесіне ауналдыруды мазмұнды педагогикалық жүйесі мен моделдік құрылымын қажет етеді [1]. Сондықтан да соңғы кезеңдердегі ғылыми-педагогикалық концепция ұлттық өрнек өнеріндегі көркем шығармашылықты оқытуда теориялық білім берудің түрлі принциптерінде қарастырады.

1. Ұлттық өрнек өнеріндегі көркем шығармашылықта ұсынылған теориялық деңгейлерді әрбір пәнде қарастыруды көздейді. Сол себепті әрбір пәннің ерекшелігі мен аралық байланыстың мазмұндық ерекшеліктері ескеріліп отырады [2].

Бірінші деңгейде өрнек өнері арқылы көркем шығармашылыққа оқытудың үлгілі жоспары бойынша теориялық моделдік негізі анықталады. Студенттерге өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетті меңгерудің моделін жоспарлы түрде ұсына отырып қарастыру. Бұл деңгейде өнер түрлері сарапталып оларды өткізудің мазмұны мен мүмкіншіліктері жүйеленеді [3].

Нәтижесінде студенттерді өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке оқытудың жоспарлары жасалады.

Студенттерді өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке оқыту әрекеті моделінің бірінші деңгейі өрнек өнеріндегі көркем шығармашылық құрылымды анықтау, яғни көркем шығармашылықтағы ерекше мазмұнды жүйені қалыптастыру.

2. Студенттерді өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке оқытудың екінші деңгейі ұсынылған әрбір өрнек тақырыбындағы негізгі көркемдік мазмұнды ашу болып табылады. Бұл деңгейдегі негізгі мақсат өрнектерді көркем образдың өрнек элементтерімен сәйкес келуі, яғни шығармашылықты оқытудағы бағдарламаның жасалуы.

3. Студенттерді өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке оқытуда үшінші деңгей көркемдік материалдың ерекшеліктерін қарастырады. Яғни, үшінші деңгейдің моделдік әрекеті өрнек өнеріндегі көркемдікті қабылдаудың түрлі әдіс-тәсілдерін меңгеру, көркемдік әрекеттердің жаңа аспектілерін жетілдіріп дамыту [4].

Жоғарыда аталған үш деңгейде студенттерді өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке оқытудың теориялық моделі жасалынып, көркем шығармашылықтың ұғымы ғылыми-педагогикалық жүйеде қалыптасады. Жалпы, көркем шығармашылықтың негізінің танымал 3 белгісі бар: көркемдік ой, ойды көркем өңдеу, көркем ойды іске асыру. Ал жоғарыда аталған әрбір деңгейлердегі көркем шығармашылық әрекеттеріндегі ерекшеліктер белгілі бір кезеңдерде әсерлі мазмұндық қажеттіліктер пайда болады.

Өрнек өнеріндегі көркем шығармашылықтың даму кезеңдерінің бірінші көрінісі – көркемдік ой. Көркемдік ойдың ролі студенттердің өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекет нәтижелерінің көрінісі. Өрнек өнерінде кез-келген көркемдік ойлау, өрнектегі образды қабылдаудан басталады да шығармашылық әрекетпен аяқталады. Ал өрнек өнеріндегі шығармашылық әрекеттің негізгі бөлімі – көркемдік шешім қабылдау. Өрнек өнерінде көркем шығамашылыққа оқытудың теориясы мен практикасында көркемдік таным белсенділігінің үш деңгейі бар: репродутивтік демеу, көркемдік ізденушілік және шығармашылық. [4,5].

Репродуктивтік деңгейде өрнек өнерінің көркемдік танымы дайын үлгі арқылы жүзеге асырылады. Түсіндірмелі-көрнекілік көркем шығармашылыққа оқыту әдістемесінде осы тұрғыдағы ғылыми-педагогикалық ақпараттарды қабылдау жағдайында өтеді [6]. Яғни, студенттер бірінші деңгейде аталған өрнек өнерінің теориясы мен әдіснамалық іс-тәжірибені жетілдіре отырып көркем шығармашылықтың негізін дамытады [7].

Көркем шығармашылық әдіс – студенттерді өрнек өнерінде дайын үлгі бойынша емес, жаңадан қалыптасқан көркемдік әдіс-тәсілдердің негізінен шығармашылық іздену жұмысын жүргізу. Осы кезеңде өрнек өнерінде көркем шығармашылық ойлау қалыптасады.

Студенттерді өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке оқытуды көркем-графика факультеттеріндегі оқу жоспарларында өнерге үйретудің мазмұны моделдік негізде ұсынылады [8].

Жалпы алғанда, өрнек өнері арқылы көркем шығармашылыққа даярлау жүйесін моделдеуге белгілі бір мақсатты шарттар келесі талаптарға жауап беру қажет:

1. Өрнек өнерінің көркем шығармашылық мақсаты, өрнектің көркемдік сипатын анықтайтын теориялық білімдер көлемімен қоса шеберлікті жете меңгеруді қарастырады. Сондықтан студенттердің өрнек өнеріндегі шығармашылық әрекеттердің барлық түрлерінде арнайы білім мен іскерлікті дамытатын тапсырмалар алуы керек.

2. Өрнек өнеріндегі көркем шығармашылық тапсырмалардың мазмұны студенттерге түсінікті болып, оларға шығармашылық қызығу туғызатын көркемдік жағдайлар жасауы қажет. Көркемдік жағдайдың негізі студенттердің өздерінде бар білімдер мен көркемдікті шешу тәсілі арасындағы қайшылықта болуы керек.

Өрнек өнеріндегі көркем шығармашылық тапсырмаларды моделдеудің бұдан басқа да маңызды шарты - өрнек өнерін көркемдікпен стилизациялаудың көп варианттылығы болып табылады.

3. Өрнек өнеріндегі көркем шығармашылық тапсырма студенттерге тәжірибе жинақтау, оны қайталап ой елегінен өткізу стилизацияланатын өрнектердің аналогтары мен ұқсас түрлерін талдау және көркемдік шешімнің ұтымды варианттарын таңдау мүмкіншіліктерімен байланысты шығармашылық әрекеттерді өрнек құрылымына енгізуі керек.

4. Студенттерді өрнек өнеріндегі көркем шығармашылық іс-әрекетке оқытуда өрнек тақырыптарын таңдауға және графикалық, көркемдік материалдарға ерекше талаптар қойылады. Бұл талаптарға өрнектің көркемдік қызметі мен өрнек формаларының шығармашылық мүмкіндіктерін көркемдікпен стилизациялау түрлерін меңгеру, үлгілерді ұсыну мен арнайы тапсырмалар беру кіреді.

5. Өрнек өнеріндегі көркем шығармашылық тапсырмалар студенттердің теориялық білімдерінің жоғары сатысына сай келеді, сондықтан да білім мен іскерлікті өрнек өнерінде көркемдікті табуға пайдалана білуі керек. Бірақ та студенттердің өрнек өнеріндегі көркем шығармашылық әрекеттері жекелеген элементтерді стилизациялау ертерек кезеңдерінде де кездесуі мүмкін.

Өрнек өнеріндегі осындай тапсырмалар түрлерін олардың көркемдік бағытына қарай жекелеп қарастырайық. Бірінші деңгейге кіретін барлық тапсырмалар көркемдік образы толық емес өрнек түрлерін берілген тақырып бойынша графикалық моделдеу, яғни коп вариантты көркемдік әрекет (комбинаторлық) таңдауға мүмкіндік береді. Екіншіден, өрнек өнерінде ұсынылған көркемдік тапсырмаларды әр түрлі өрнек элементтерінің жекелеген бөлімі үшін графикалық іскерлікті қалыптастыру, бекіту және алған білімді жаңа жағдайда қолдау мақсатында пайдалануға жағдай жасады. Студенттерді өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке оқыту барысында қалыптасатын көркемдік ойлау сапасы, одан күрделі деңгейлердегі көркем шығармашылық тапсырмаларды шешу барысында қолданылады. Сонымен қоса, өрнек өнеріндегі көркем шығармашылықты меңгеру техникалық іскерлік пен арнайы мақсат қойылатын іс-әрекеттердің элементтері бар тапсырмалар жатады.

Біздің пікірімізше, ұлттық өрнек өнеріндегі көркем шығармашылықпен оқытып-үйрету, әдіс-тәсілдерін қалыптастыруды шартты түрде мынадай төрт топқа бөлуге болады:

• 
  нақтылы шығармашылық іс-әрекеттің құрылымын сипаттайтын;
  
• 
  нақтылы шығармашылық іс-әрекеттің әдістемесін ашып көрсететін;
  
• 
  оқытудың көркем шығармашылық пайымдауын және оған деген қабілетті дамытуға байланыстар;
  
• 
  студенттер өрнек түрлерінің жекелеген элементтерін таба білу әдістемесіне өрнек мазмұнына арналғандар;
  

а) идеяны сезіну және негіздеу студенттерге өрнек өнеріндегі бұрыннан белгілі көркемдік әдіс-тәсілдерді қайталап келіп, жаңа ерекшеліктерді меңгеру қабілетін дамытумен ерекшеленеді;

ә) өрнекті стилизациялауды образды қабылдау мұнда өрнектерді стилизациялау түрлі көркемдік әдіс-тәсілдер арқылы іс жүзінде асырылдаы. Студенттер өрнектердің тақырыптарына қатысты түрлі образдарды күрделендіре түсіп, оның мақсатын, шартын, көркемдік ерекшелігін анықтау әрекеті қалыптасады;

б) өрнектерді (белгілі тақырып бойынша), стилизациялауға практикалық жұмыс істеу студенттердің ізденімпаздығы, нақтылы шығармашылыққа ұлысып, жаңа өрнек күрделі көркемдік пен стилизация пайда болады. Яғни, өрнек өнерінде шығармашылық қалыптасалды.

2. Өрнектерді стилизациялауда образдың (көркем ойлаудың) айқын көрініс тапқан нәтижесі болады, бірінші кезеңде ол, ойға қонымды, ұғымды және қабылданған идея тапсырма болып табылады; екіншісінде – идеяны іс-тәжірибе жүзінде іске асыру мүмкіндігіне дейін жеткізу; үшіншісінде – образды ойды шығармашылықпен шешімді талдау және дамыта түсу.

3. Өрнектерді көркем шығармашылықпен стилизациялаудың әрбір кезеңіндегі процестердің, оның нәтижесінің ықпалы тиген ерекшеліктері болады.

4. Студенттердің түрлі өрнектерді стилизациялауда щығармашылық іс-әрекеттерге кірістіріп қосуды, олардың шығармашылыққа даярлығы мен интеллектік белсенділік деңгейін ескере отырып, көркем шығармашылық процестің әрбір дара кезеңінде жүзеге асыруға болады.

Алайда осы аталған дәлелдеулер, көркем шығармашылық процесс деп шығармашылықтың толық циклін, яғни қажеттіліктің көрініс табу сәтінен бастап (өрнек элементтерінің образды стилизациялауын сезіну және идеяны қабылдау), оны шығармашылық іс-әрекетке асырғанға дейінгі жоғарыда аталған барлық негізгі төрт кезеңі қабылданған жағдайда ғана іске асыруға болады. Бұл студенттердің алған теориялық білімі мен шығармашылық қабілетін педагогикалық пратикада іске асыруға өте қажет.

Ұлттық өнердегі өрнек өнерінің шығармашылық дамуын студенттердің шығармашылық іс-әрекетке процеске деген елеулі түрдегі ынта-ықылас, қазіргі кездегі ұлттық өрнек өнерінің танымдық қызметін қалыптастыру және осы мақсатта көркем шығармашылықты меңгерудің проблемалық әдістемелерін кеңінен қолдану арқылы көрініс беруде [9, 10, 11]. Ұлттық өрнек өнерінің бейнелеу өнеріндегі басқа жанрлардан басты айырмашылығы оның өзіндік бейнелеу әдісі (метод) атқаратын қызметі, көркемдеу тәсілдері мен құралдары бар. Мәселен, өрнек өнерінің негізгі көркем шығармашылық әдісі романтикалық дәріптеу (идеялизация) мен күрделі көркем жинақтау (типизация) болып табылады. Рас жинақтау әдісін біз стилизация деп дәлелдейміз. Себебі стилизация - әрбір өрнектің даралығы деген сөз. Олай болса өрнек өнерінде әрбір өрнек элементінің көркем стилизациялануы – қайталанбас тұлға, образ.

Мәдени-этникалық білім студенттерге, бәрінен бұрын мынадай қасиеттерді: жеке маман иесінің серіктігін, шығармашылық ойдың байсалдылығын, қарым-қатынастардың байланысын, сезімдердің тез өзгеруін қалыптастырады.

Өрнек өнерінде көркем шығармашылыққа студенттерді оқытудың моделі өрнек өнерінде көркем шығармашылыққа қойылатын талаптарды орындау тәсілдерін білу ғана емес, оған қоса көркемдік ойлау қабілетінің ерекшеліктерімен, образды өрнек элементтерін ойша моделдей білуді анықтайды. Бәрінен бұрын бұған себеп интеллектуальді ойлау жағына талаптың туу және шығармашылық қабілеттің өсуі, яғни образды өрнек өнерін ойша моделдеуге дағдылануы, өрнек формаларын өзгертуге және осы образдарды игеру барысында көркемдікпен елестетуге қалыптасуы.

Соңғы кезеңдерде ғылыми-педагогика саласының екпінді дамуы ұлттық өнер дәстүрінде, білім беру саласының күрделенуі, оқыту материалдарының әдіс-тәсілдерінің жаңаруы, оқытудың ғылыми әдістемелік, жаңа шығармашылықтардың пайда болуы, әртүрлі мамандық саласындағы аса мол қуаттардың шоғырлануы, мұның барлығы студенттерге өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетті, ғылыми әдістемелік, шығармашылық деңгейінде оқыту талап ететін даусыз.

Болашақ мамандар бұл талаптарға сай келуі үшін жоғары оқу орындарында кәсіби білімді, көркем шығармашылық іс-әрекеттің танымдық және іс-тәжірибелік мәселелерін моделдейтін жоғары кәсіптік білім беру стандарттары арқылы көлемді теориялық және іс-тәжірибелік жаңа оқыту әдістемелерін іздестіруді қажет етеді.

Соңғы жылдары студенттерді өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке оқытудың теориясы мен практикасын зерттейтін педагогикалық еңбектер шыға бастады.

Педагогикалық зерттеулер нәтижесінде теориялық әдіснамалық негіз қаланды (В.В.Краевский, В.Оконь, М.Н.Скаткин, Н.Д.Хмель), студенттердің кәсіби бағытталуын қалыптастырудың педагогикалық негіздері қалыптасты (Л.А.Ивахнова).

Бүгінгі кезеңде ұлттық бейнелеу өнерін оқытып, үйрету анықтап айтсақ, шығармашылық іс-әрекеттердің түрленуі, жанрлық пайымдаулық құрылымының соны мүмкіндіктерін іздеп табуға деген танымсыз әрекет, толассыз қарбалас еңбек қажет.

Халық мұрасындағы ұлттық бейнелеу өнерін тану ғылымының осал буыны, жете зерттелмеген объектісі ұлттық ою-өрнектердің стилизациялануы мен түрлі реңктердің шығармашылық танымының қалыптасуы.

Студенттерге қазіргі ұлттық бейнелеу өнерін оқытып, үйрету бағдарына назар аударғанда, көркемдік формалардың баюын, шеберлік әрекеттердің (бейнелеу, ажарлау, әсерлеу, құбылту, даралау, айшықтау, жинақтау т.б.) көркемделуін атау қажет. Сондықтан да өрнектердің стилизациялануы мен түрлі реңктердің танымдық үлгілері, шығармашылық әдістемелік тұрғыда талдана отырып дамуы керек.