Республикалық Ғылыми-әдістемелік конференция материалдар ы

2. С.Ә. Аманжолов. Бейнелеу өнерін оқыту технологиясы, 2006 ж.

Қазақ халқының мәдениетi мен өнерi, қазақ жерiнде тұратын өзге халықтар өнерi мен мәдениетiнiң бiрлiгi ұлттық өзiндiк сананың дұрыс қалыптасуының маңызды факторы болып табылады. Сонымен қатар, ол өзiне ең жақсысын, әлемдiк көркем мәдениеттiң озығын, өскелең ұрпақтың оқуы мен тәрбиесiндегi әлемдiк тәжiрибесiндегi оң жетiстiктерiн алуы тиiс.

Қазақ елінің топырағынан жаратылып, жоғары дәрежелі білім алып, қазақ қолөнерін жоғары бағалап, талдау жасап, ою-өрнекті топтастырып бір жүйеге келтірген этнограф тарихшы, әдебиетші, өнер танушы аталарымыз Ш.Уәлиханов, Ә.Марғұлан, Ө.Жәнібеков, Х.Арғынбаев, Т.К.Бәсенов т.б.жұмыстарын айта кетуімізге болады. Қазіргі таңда, жас елде көне өнер түріне сүйіспеншілік, оны үйрету процестері көптеген елді мекендерде, ауыл-қалаларда тез дами бастады. Мектептерде үйірмелер, арнаулы сабақтар жүргізіліп, көрмелер ашылды. Көптеген шағын кәсіпорындар, кооперативтер киім, кілем, ыдыс, ағаш бұйымдарды жасауда ою-өрнектерді көптеп қолдана бастады [1].

Жалпы қазақ халқының дәстүрлі қолөнері 18 түрлі. Олар негізінен мыналар: ағаштан бұйымдар жасау, жүннен бұйымдар жасау, арқан-жіп есу, киіз басу, киізден бұйымдар жасау, кілем тоқу, теріден бұйымдар жасау, сүйектен, тұяқтан және мүйізден бұйымдар жасау, металдан бұйымдар жасау, ши тоқу, ер-тұрман жасау, кесте тігу, киім тігу, аяқ- киім тігу, сабын жасау, бояу жасау.

Қазақ қолөнерінде жас жеткіншектердің ой өрісі мен білімін, дүниетанымын кеңейтуде ою-өрнектің алатын орны айрықша. Этнограф ғалымдардың пайымдауынша осы уақытқа дейін ою-өрнектің 200-дей түрі анықталып отыр. Соның ішінде мүйіз тектесі қазақ ою-өрнектерінің төркіні деп саналады.

Қолөнер – қашаннан халықтың күнделікті тұрмыстық қамтамасыз етуге қызмет атқарады. XIX ғасырда және XX ғасырдың басында қазақ халқының дәстүрлі қолөнерінің ішінде киіз үйдің сүйегін, ағаш төсек жасау, ағаш өрнектеу, кесте тігу, өрнек тоқу, киіз басу кең өрістеді. Бір ғажабы осы уақытта жастарға арнап ер-тұрман, белдік, қыз-келіншектерге арнап сәукеле, шашбау, білезік, сырға жасауға сұраным артты. Бұл әрине, халықтың тұрмыс деңгейінің жақсаруы мен рухани жан-дүниесінің дүр сілкінген кезеңі болса керек. Жалпы қазақ қолөнерінің дамуында әр дәуірдің өзіндік табы бар.

Әрине, адамзат қоғамы алға жылжыған сайын қазақ халқының дәстүрлі қолөнерінің бірқатары жаңа түрге ие болып, кейбірі күнделікті тұрмысқа қажет те бола қалмағаны ақиқат. Бұл күндері фарфордан, тоттанбайтын металдан, эмаль жалатылған темірден, пласмассадан, жасанды талшықтардан жасалған сәнді жиһаз, бұйымдар көп. Халқымыз ғасырлар бойы тұтынып келген, көптеген мүліктердің түрлері мен сапасы да үсті-үстіне жаңаруда. Бірақ қазақ қолөнері бұнымен халық тұрмысын да өзінің ежелгі маңызын жоғалтып отырған жоқ. Олай болса, қазақ халқы қолөнердің бай мұраларына қазіргі заманға сай жаңаша сипат бере отырып, оларды жетілдірудің техникалық жүйесін қалыптастыру қажет-ақ. Зергерлік өнердегі әсемдік және бағалы заттарды сыйлық, естелік ретінде көптеп шығару да республиқалық деңгейде ойластырылатын мәселе.

Рас, ел ішіндегі бірқатар қолөнер шеберлерінің қазіргі таңда жасап, халыққа таратып жүрген бұйымдарының бірқатары эстетикалық жағынан жоғары талапқа сай емес. Қолөнер шеберлерін оқыту, үйрету істерінің де ұмыт қалуынан бүгінгі қазақ қолөнері көп жерлерде өздерінің заңды даму гармониясын таба алмауда. Тек ағайынды Тұрсынжан Махмұт, Айтберген Құлмановтар XVI-XVII ғасырлардағы қару-жарақтың және зергерлік заттардың үлгісін түрлендіріп, қазақ қолөнерін қайта жаңғыртуда [2]. Алайда елімізде халық өнерінің бұйымдары тек қана мұражайлар мен көрмелерде ғана тұруға тиіс деген теріс бір көзқарас қалыптасып, шеберлер қолынан шыққан асыл бұйымдарды күнделікті тұрмыста пайдалануға мән бермеуде. Бүгінгі таңда осы жағына басымдау мән берілсе – оны қызыға жасайтын қолөнершілер де көбейіп, тұтынушы адамдар да молая түсер еді. Бүгінгі ұрпақтың міндеті осы жойыла жаздап, қайта жандана бастаған қолөнер шеберлігін қайта түлету. Оны халық арасына кеңінен насихаттау.

1. Самұратова Т. Бейнелеу өнері тарихы. –Астана: ЕҰУ, 2010.

2. www.zashtar.biz
Жантілесова А.

Технология және бизнес колледжінің

оқытушысы, суретші
5-6 СЫНЫПТАРДА БАТИКТІ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ

Батик өнері өте ертеде дамыған. Индонезияның Ява аралында алғаш рет дүниеге келді. Алғашқы маталардың өндірісіне дейін малайзиялықтар заттарын алып келіп аралда, ағаштын қабығына, өрнектерді жабайы аралардың балқытылған балауызы арқасында, өсімдік бояғыш заттармен қалған орындарды содан соң бояп отырған. Маталар пайда болған соң бұл әдістің негізі – балқытылған балауызбен сурет түсіру – сол жұмыстың сәндеуге де қолдана бастады. Матаға жағылған балауыз бояу түстерін өткізбейді яғни механикалық түрде резерв жасайды. Содан соң матаға түрлі түсті бояуды жаға беруге болады. Балауыздың осы бір қасиеті арқасында – ежелгі әдістердің бірі матаны әрлеудің негізі каланды. Ежелгі матаны әрдеудің әдісінің тәсілі – Батик. Батик сөзі Яван тілінен аударғанда ыстық балауызбен сурет салу деген мағынаны білдіреді. Осы сөздің арқасында Горячий батик техникасының атауы шығады. Горячии батик техникасы жеткілікті күрделі және көп еңбекті қажет етеді, сондықтан да қысқа тоқталып жатырмыз. Рамаға керілген матаға балауызды пайдалана отырып, әртүрлі өрнек элементтерін саламыз. Балауыздың толық кебуінен кейін ашық қалған жерлерді түрлі түсті бояулармен бояп шығамыз. Осы әдісті бірнеше рет қайталауға болады түстердің қалай шығуына байланысты. Соңғы рет матаны кептіргеннен кейін үтіктің көмегімен балауызды алып тастаймыз. Бүгінде балауыздың жағылуына пайда болған жаңа тәсілдердің арқасында Горячии батик көп еңбекті кемірек қажет ететін болды. Сонда да бұрынғысынша жоғары көркем дік түрінде қалды.

Көп ғасырлар бұрын Қытай сүретшілері жібек маталарда әуедегі пейзаждарды таң қалатын сұлулықтарды жасау, ерекше гүлдердің суретін салды, бамбук, ағаштар, тұрмыс сахнасының суретін салды. Кейбір сүретшілер өз жұмыстарында тек қана тушьты қолданды. IX ғасырда жаңа көркем стилі пайда болды. Оны сыншылар бояу декоративтігі деп атады. Түстері керемет корінеді сызықтың азар жақын бояумен көрінетінін ашық түспен жасалғанын тушь пен қылқаламның кең қозғалыстармен қолданылғанын көруге болады. Азат көркем стилі Қытайда кең тарады және сондай биік белесті бағындырды. ХII соңында академиялық стиль атағына ие болды. Шебер қолындағы қылқалам жібек бетімен азат сырғанады немесе қағаздың бетінде. Мүмкін сондықтан болар қазіргі заманғы жазу қандай да бір резервтің қолнануынсыз еркін жазу деп аталады

XX ғасырдың басында Ресейде жылытуды қажет етпейтің резерв құрамын ойлап тапты. Осының арқасында біздің елімізді Холодный батиктің отаны болды. Мен жиірек мына техникада жұмыс істеймін азат жазумен оны біріктіре отырып, сол себепті оның арқасында керемет жасап шығаруға болатынын айта кеткенім жөн.

Батик ( Индонез әріптерінен " маталарға тамшы ")- матада жасалатын ерекше техника (сонымен қатар қолымен сәнденген матаның өзін де батик деп атайды). Орындалу техникасы сурет үйлестіруінде негізі салынған.

Батик Индонезия халықтарында баяғыдан белгілі (әсіресе Ява аралында, біздің I ғасырда.), Индияда, содан соң Шумермен ертедегіде, Жапонияда, Перуде, Батыстағы және Орталық Африкада, және кешірек (XVIII ғ)- Европада, Ресейде 1930 жылдарға қарай көрінді.

Өз уақыты бойынша батик пайда болуы мен дамуы, әртүрлі елдермен саяхатта және суретшіден суретшіге ұрпақтан ұрпаққа көшіп акварель, пастельді, графиканы, витражды, бейнелеу өнерінің көптеген қабілеттерін өзіне сіңіріп алды. артынан және дамудың таяқ бар, әртүрлі елдермен саяхаттай және сүретшіге сүретшіден, ұрпаққа ұрпақтан кешіп өте, сорып алды өзінді көптеген бейнелеу өнерлердің - акварелі көркем қабылдаулары, пастельдің, графиктар, витражды, Бүгінгі дәстүрлі классикалық батиктің маңызы оңайлатылған өрнектің арнайы құралдарының әр алуандығының арқасында, қолы жеңілдеп, тіпті киім әртүрлі бөлшектерді, ішкі көрініс заттарын тіркеп жазуды рұқсат етіп жатыр.

Батик әр түрлі елдерде бірсыпыра айырмалық ерекшеліктері болып жатыр.
Мысалы, Индонезияда Батиктің негізі - индиго тонның - көк, қызыл қоңыр және піл сүйек түстің барлық реңдері индонезиялық дәстүрлі ою символдары мағынасы әр түрлі және жиі символикалық мағынаға ие, суреттерді және касталық бұйымдарды өздері анықтады сонымен қатар: патшалық және корольдық оюларды қайта қайталауға ешкімнің құқықтары болмады.

Ява аралында әлі күнге дейін ескілікті дәстүрлерді көзінің қарашығындай сақтап жатыр, осы күнге дейін балауыздың ежелгі формалары сақталған. Резервтің бұл жердегі қызметі арнайы салынған паста бамбуктік шыбықтың арқасында жағады. Матаның тек қана қолдан жасалғанын алады,бояу жергілікті өсімдік түбірінен әзірленіп алынады. Осы жолмен бояу тәсілі - өте ұзақ уақытты және көп еңбекті қажет етеді. Пастаны алып тастағаннан кейін көбінесе жай геометриялық фигуралар және сирек фигуралық бейнелеулер қалады. Явалық батик қасиетті мата болып есептеледі.

Индияда орта ғасырларда матаға сурет салуды немесе қолдық тәсілмен (қылқаламмен), немесе ағаш штампыларымен жасап отырған. Үнді технологияларының қазіргі кезеңінде бандхана техникасы (бандхей , бандхни , бандан , бандхини , бандхари ),кең таралған. Адамдарды киімде бейнелеулеуде ұсақ тегіс өрнектерді салғанда ежедгі үнді храмдарын көруге болады.

Малайзияда , Индонезияда ұқсас түйінді техникасын планги деп атайды, Мәнділеп жатыр деген мағынаны білдіреді. Суматрада осындай маталарды моншақпен кестелеумен,Индияда - моншақтармен, Африкада - кестелеумен, інжу моншақтармен және қабыршақтармен толықтырып жатыр.

Ерекше композициялық құрылымымен Индиялық өрнек мадхубани ерекшеленеді. Құдайлардың фигуралары адамдар мен жануарлар бир ортақ рамагаорналастырылады, және де бүкіл кеңістік гүлдер мен балықтардың , жылан және діни символдарды бейнелеулермен толтырылған. Бірақ Европада - XVIII ғғ ең тез және көп тараған үнді кездеме бедері. Еуропаның үнді шыттарына таң қалғаны соншама, олардың даярлау технологиясынын жылдам үйреніп алды.

Қытай жібектің отаны болып есептеледі (ол б.з.д XII ғасырда пайда болды), орта ғасырларда озінің керемет Қытай жібектерін өздері де кездеме әдісімен безендіре бастады, (Безендірудің бұл тәсілінің атауы жанцзені деп аталды). Маталарға салынған оюларды сұйық бояғышпен жағып отырды. Тан дәуірінде бояумен өрнектердің түсірілуі үш әдіс бойынша қолданды: восковой, блоковой, и узелковый. Дәстүрлі қытай батигі одақтық және түйінді әдемілеулерінде өзінің индигосы жиі қолданды. Қытай жібек жазуы философиялық мінез - құлықты көрсетеді. Мысалы балықтың бейнелеулері табысты көбелекті бейнелеуі бақыт пен қуанышты ал лотос гулдерін бейнелеулері адалдықты білдіреді. Дүниеге ең алғаш рет жібек матада көркем көріністі бейнелеу осы қытайда келді.

Жапонияда мәдениетінің өзгешелігі арқасында, рокэти батигі дамыды. Уақыт өте XIII ғасырда сәнге елтаңбаның ою өрнегі кіре бастады. Бірақ XVI ғ.дың соңында жапониялық градусталған қол жазуы оны ығыстырып тастайды. Сонымен жапондықтар сюжеттік өрнекті киномоға арналған матаға да, картиналарға да, толық мәнінде пайдаланды. XVIIғ.дың соңында Миядзани Юдзен салу пастасы көмегімен суретті түсіру техникасын ойлап тапты. Атауы юдзен.

Русьта ең көп таралған матаға жазу тәсілі: белоземельная кездеме бедері болды. Баспа суреттердің әдісі.  Мына тәсілдің мәні:тақтайда өрнек кесіліп салынады, содан соң тақтай бояумен суланып және баспа түрге айналдырылады, Балғамен кесінді ағашты тықылдата отырып, суретті матаға таңады. Осы әдіс тәсіл XVII ғ. да пайда болып ерекше мән беріле бастады. Воскпен матаға балауызды жүргізу жолын үйрене сала дүниеге Русьтық кубовой набойки әдісі келді.Кездемерезервировать балауызбен төсегінің, қондырылған төсек орыс ашық көк кездеме бедері әдісі көрінді. Матаға металдық штампымен балқытылған балауызды түсіргеннен кейін бояғыш затпен күбіге тиеді, бояу кебуінен кейін балауызды алыстатты.

Біздің күндерімізге қолдық өнер бұрынғыша биік бағалап жатыр. Көптеген белгілі сүретшілер өз туындыларын ява салтына және де жапон-қытай сюжеті бойынша жазып жатыр. Бірақ балауыз орнына каучук және бензиннің негізінде гутта - резерві, қолдалынылып жатыр, сонымен қатар оның жылытуына арналған арнайы электрлік штифтілер, және оңайлатылған техника пайда болды. Акрилдік бояулардың пайда болуымен қолайлы және де көркем туындыларды шығаруға әркімнің ақ өз үлесін қосуына ықпал жасады.

Түйінді батик техникасы.

Түйінді батик техникасы Индоқытайдағы ең ежелгі болып есептеледі.

Технологиясы қарапайым: дәл басқа батиктегі сияқты дәл солай жасалды. Балауызбен жүріліп өтеді бояудың бір біріне тиюінен сақтайды, бірақ - құрамда, әл әртүрлі ширақтар, арқандар болады.Матаны тығыз орап алып, жиппен байлайды краскаға салынады немесе красканы қылқаламмен жүріп өтеді. Одан соң матадан жіпті алып тастағаннан кейін жіп тұрған жер боялмай қалады. Матада пайда болған сурет матаны орауына жипти байлауына байланысты болады. Түйіншектер тоқылып немесе қолмен істелетін қаттап салулар немесе инемен бізбен жасалады..

1 кезең: Түйінді батикке мақта маталармен және жібек маталарды және сол маталарға сай келетін краска түрлерін пайдаланады. Мата жалпы ережеге сай дайындалады. Матаны ширатып ораудың алдында мтаға түрлі түсті жолақтар немесе шашырандылар немесе дақтар жүргізіледі.

2 кезең : жазу нәтижесі матадағы сурет матаны ширатып оруына тәуелді.Матанын ширатылуына байланысты матада әртүрлі шеңберлер, шеңбер шекарасын, әртүрлі жолақтар алуға болады. Дәл осындай ширатудан кейін матаны бояудан кейін және төңкеру керек сонда белгілі бір стильде салынған гүл немесе жапырақша және т.б. алуға болады.

3 кезең. Бояу. Мата белгілі бир мөлшерде алынған краскаға салынады. Егер мата құрғақ болса матаның бояумен шектелген жери ашығырақ болады. Егер түстің жаймен бір кезеңнен екінші кезеңге өткенін алу үшін матаны ширату алдында суға ылғалдандырып, немесе сулап, сығып алу керек.

Егер матаны бояуға батырып алмай, оның бетіне қылқаламмен ширатылған матаның бетіне жүріп өтсек, онда көп шығын болмайды бірақ ақ дақтар көп болады. Және де краска матаның түйіндеріне терең бояу кірмейді.

Қайнап тұрған тұзды суда матаны 10 -15 минут ұстаймыз, және сол ыдыстың ішіне бояғыш заттың 1 бөлімі қосылады. Негізі 1 сағат баяу отта тұрып қайнаған матаға краска жаксы сіңеді.

4 кезең. Постобработка. Матаны ағын суда жуып алғаннан кейін (алдымен түйіндерімен одан соң түйінсіз) және жұмыс кептірудің кезінде операцияны қалауынша қайталауға болады, басқа түс бояғыш затымен қайта кәрі түйіншектерді алыстата және жаңа байлау жүргізіп( бірақ кепілдеменің, қалай және әдеттегі батиктегідей: үш түрлі - түсті артық түс алмау керек, және де әрқашан жарықтың қараңғыға жүруі). Немесе , егер сіз әртүрлі түстердің облыстары алуды қаласаңыз, сол бояу уақытында жанында " артық " матаны шыбыққа орап, және қажетті облыстары лайықтыларды бояғыш заттарда бөлейміз.

Матаны Түйінді батиктің әртүрлі аттары көп таралған : лахерия , тритик , жұқа тақтайшалар , бандхани және т.б.

АҚШ –та - тайдай (tie-dye) осы түйінді техникасының атауы 50 жылдардың соңында бүкіл батысқа жария болды.

Индонезияда тритик техникасы қолданылады.(тритик, тігін техникасы). Мата бірнеше жерден тігіліп соның нәтижесінде ерекше өрнек пайда болады. Осы техниканың арқасында көбірек жіңішке және алдын ала болжалатын ою өрнектерді құруға болады. Маталарға нобайдың суретін салыңыздар және - оның нұсқаларымен тігіспен " алға инені ", ұсақ жалғыз аяқ жолдармен жүріп өтіңіздер. Жіпті қысып буыңыздар Бояп болғаннан кейін ұсақ садақшалардан тігіске перпендикуляр өрнек құрылып шығады.

Ең танымал батиктің түрлері – мына горячий және холодный батик Батиктің негізі әртүрлі техникада қаланған, резервтің матаға түсірілуі және осы резервтің жүргізілуі холодный батик пен горячий батиктің арасын ашып тұрады. Кестеде Батиктің екеулерінің де орындау кезіндегі негізгі кезеңдері көрсетілген және сонымен қатар матаны алудағы ұсыныстар,жасалған дайын жұмыстардың айырмашылықтары көрсетілген.

Неден бастау керек?

1. Матаны әзірлеу.

2. Нобай әзірлеу

3. Жұмыс орнын ұйымдастыру

4. Раманы әзірлеп,және матаны оған керу

5. Суретті дайындау.

Матаны өңдеу.

Жұмысқа таңдап алынған матаны жазу алдында жақсылап ыстық сабын суда жуу керек. Содан соң ыстық суда , суық суда жақсылап шаю керек. Себебі матаны өндірген кезде аппретті өзіне сіңдіріп алады. өндірісі жанында аппретпен сіңдіріп, соның арқасында мата талшықтарына бояудың жайылмауына енуіне кедергі жасайды. Матаны шайып жатқанда 1 ас қасық соданы 1 литр суға салып шаямыз.

Оған қоса кейбір мата түрлері жуғаннан кейін красканы жаксы қабылдайды.(мысалы, натуральды жібек).

Кейбір оқиғаларда, бояу матаға жақсырақ сіңу үшін, несеп ерітіндісінде оны сулап алады.

Матаны жуғаннан кейін үтіктеп алып, осыдан кейін кесуді бастауға болады.

Нобайды дайындау.

Келешек жұмысқа қызықты, үйлесімді нобайды қалаған жерде алуға болады.

Жұмыс орны жарық мол түсетін және пәтерде желдетілушісі бар бөлмені таңдаңыздар, жұмыс үстелін дайындаңыз.Қалыңырақ үстелді қорғауға арналған ДВП немесе картонды бетіне қойыңыз.

Жұмыстың бастамасы үшін қызықты идеялардың өзі жетеді. Көшедегі табиғат, кітап бетіндегі картина, шыныдағы тойтарыс т.с.с. Қарандашпен ойды қағаз бетіне түсіреміз

Раманың размері жазылатын жұмыстың размерімен бирдей болу керек. Ал подрамникті эскизге қарап тарсырыс беруге болады. Дайын болған подрамникті скочпен немесе қорғау лакымен жағып орап шығамыз. Кейде подрамникті матамен немесе бинтпен орап, содан соң, матаны подрамникке тігін түйреуіштерімен тігіп қояды. Мата подрамникке арнайы қармақтар мен немесе кәдімгі бүркеншектегі шегелермен керіледі. Және де жихазға арналған арнайы шегелер немесе түйреуіштермен керуге де болады. Егер сіз дайын суретті салғыңыз келсе, онда түйреуішті пайдаланғаныңыз дұрыс болады, себебі шегелер матада өзіңізге зияны тиетін іздер қалдыруы мүмкін.

Мата рамаға біркелкі тегіс және қатты керілген керуі тиіс. Негізгі жіптері өзара бір бірімен перпендикуляр. Алдымен матаның шеттері бекітілуі тиіс.(қатарынан сағат тілгі бойынша , немесе " айқасқан - көлденең "), ал содан соң ортасында әрбір бұрышынан рамалар жіберіледі. Матаны қанша керген сайын соша жұмыстың жақсы шығуына кепілдік береді. Матаның дұрыс не бұрыс керілгенін матаны саусақ сүйегімен қағып білеміз. Егер саусақ сүйегімен соққанда матадан барабанның даусы сияқты дыбыс шығуы керек. Және де тағы бір тәсілі бар, ол матаға туйреуішті тастағанда түйреуіш матадан ыршып кетуі керек.

Сонымен қатар қисаюлар болмауы тиіс. Мата керіліп қойылған болса оған да өзгерістер енгізідің қажеті жоқ. Матаның шеттерін скотчпен жабсырып тастауға болады , Ол мжұмыстың таза шығуына көп септігін тигізеді.

Бастапқы жылдам тәжірибелік жұмыстар үшін суреттердің мұқият түсіруінін талап етпейтндер, Матаны керуді қажет етпейтін жұмыстарға картонда көп септігін тигізеді. Картонға матаны қойып жаж жағынан түйреуішпен қадап жұмыс істей беруге болады. Егер матаның сапасы керуге келмесе немесе мата қалын болса, онда оны жай үстелдің үстіне жайып жіберіп, жұмысты бастай беруге болады. Матаны ылғал кезінде де құрғақ кезінде де керуге болдаы. Ылғал матаны негізінде еркін жезу батигіне қолданады ал, холодный және горячий батик үшін құрғақ матаны пайдаланған дұрыс. Егер мата ылғал кезінде керілсе, ол кепкеннен кейін одан сайын тартыла түседі.

Сурет нұсқаларын тасымалдау.

Суретті матаға түсірудің бірнеше тәсілі бар:

1.Дайын болған нобайды тегіс бетке қойып, матамен төнкерілген кергіш үстіңгі жағынан қойылады, жұмсақ қарандашпен жұмыстың ішкі жағынан бастыра отырып сурет салынады, мата құрылымына зақым келтірмеу үшін жуғанда кететін қарындаш пен немесе бормен немесе арнайы қарандашпен ақырын ған қатты баспай көшіріледі. Егер қарандашпен матаның бетіне суретті салатын болсақ, онда контурды жүргенде қарындаш жүріп өткен сызықтың жанынан жүріп өтеміз содан соң жанағы сызылған қарындашты өшіірп алып тастаймыз. Есте сақтаған жөн: Мата қағаз емес оны өшіріп басынан салатындай.

2. Егер мата тығыз болса ,онда қарапайым тәсілмен көшіруге болады. Екі орындықты бір бірінен алшақтау қойып, бетіне әйнекті қоямыз. Астынан лампаны жағып, әйнек шынының бетіне нобаймызды оның үстіне матаны қойып ақырын ғана суретті түсіріп аламыз. Және тағы сол сияқты егер нобайымыз матаның көлеміндей болса, онда бірден контур жүріп өтуге де болады.

3.Припорох. Нобайды - поролонға пенопластқа қойылады. Сурет сызықтары бойынша тесіктер жарып өтеді. Сондай жуан инемен немесе жіңішке кішкентай шегемен "тесіліп" пенопласт немесе поролон матаның бетіне қойылады. Содан соң осы пенопласт немесе поролонның бетінен ұнтақталған бор немес синка шашылады. Жаңағы тесіктерден матаға із қалдырылады.

Түс жанып кетпесі үшін, және бұйымдарды жууға болатындай, красканы әрқашанда нықтап бекіту қажет. Краска әдеттегісінше нұсқау бойынша бекітіледі.

Үтікпен бекіту. Бояуды бекітудегі ең қарапайым тәсілдің бірі. Бұл тәсілді жаңадан жұмыс жасап жатқан адамдарға қолайлы ыңғайлы және ол уақытты үнемдейді.

Қарапайым электрлік үтікпен үтіктеледі, ішкі жағынан булау ағымда 5-10 минут үтіктейміз. Содан соң 30-40 градустағы суда қолымен сабын суда қосымша ағартатындарсыз жуамыз.
Қорытынды кезең.

Бояу бекітуінен кейін қылқаламмен жөндеу жұмыстарын жүргіземіз ( мысалы , егер жарық учаскелердің контурын бәсеңдету үшін кейбір дақтарды алып тастау үшін,т.с.с). Осы оқиғада матаны жұмысшы рамаға тағы да кереді. Егер ол балауызбен жүріп өткен болатын болса, онда сулауға қазір қарсы тұрады, сондықтан матаны сулап аламыз,

Нақ осы кезеңде контур краскаларын, қажетті сызықтарды жүргізіп аламыз. Кепкен дайын жұмысты уксус қосылған суда артық краскаларды жою үшін шайып аламыз. Егер матада порафиннен қалған дақтар болса, оны бензинде одан соң, кір жууға арналған қоспалармен жуып таза суда шайып, кептіруге қоямыз.

Жұмыс кепкеннен кейін үтікпен жақсылап үтіктейміз. Міне жұмыс толығымен дайын.

1. 
   Бояуларды араластыруға арналған ыдыс . Батикпен жұмыс жасау үшін акварель краскасына арналған палитра немесе табақшалар болады.
   
2. 
   Қылқаламды жууға арналған ыдыс. Стакандар немесе банкілерді қолдануға болады.
   
3. 
   Қолданған краскаларды сақтау үшін аузы жабылатын ыдыстар қажет.
   
4. 
   Бояуларды сумен еріту үшін үнемі қайнаған су немесе тазартылған судайын тұру керек. Егер бояу спирттен жасалған болса, сол сияқты спиртпен ерітеміз немесе арнайы еріткішті қолданамыз.
   
5. 
   Бояудың артықтарын алып тастау үшін мата қалдықтарын, макта таяқшалары қажет.
   
6. 
   Жұмыстың тез кебуіне қол жеткізу үшін фен қажет.
   

1. 
   Балауызды еріту үшін металл ыдыс суымен.
   
2. 
   Жіңішке сызықтарды түсіруге арналған - арнайы аспап чантинг қажет. Оның көмегімен жіңішке сызықтарды жүргізу өте жеңіл.
   
3. 
   Кейде сызықтарды түсіру үшін мақталы шыбықтармен қылқаламдар пайдаланылады.
   

1. 
   Резервті сақтауға арналған – арнайы пластмассалық кішкене бөтелке, және саптаулар..
   
2. 
   Арнайы жіңішке сызықтарды жүргізу үшін шыны құбырлар қажет. Құбырлардың әр түрлі каналдары бар сызықтың енін өзгертуге мүмкіндік береді. Құбырдың аузында жұқа қабырғалары болуы тиіс. Дәл осылай жуандықты алып келінетін нұсқаны тесік диаметріне емес ал кішкене құбыр диаметріне тәуелді болады. Бірақ тесік диаметрінің де маңызы бар, матаға резерв ағу жылдамдығы содан тәуелді болады. Кішкене құбыр бүгілмелі мұрын ылдисы үлкен мағынаға ие. Егер ол өте жадағай бүгілсе, онда құбырды кішкене тік ұстау керек, демек, резерв жылдам құрамды ағады.
   
3. 
   Кейбір суретшілер шыны құбырлар орнына шаштарға арналған бояу астынан тюбиктарды қолданады.
   
4. 
   Дайын саптаулар орнына қолданған шарикті оқтамасын алуға болады (немесе капиллярдық қарындаш ), пастасынан босатылған. Оқтамадан шарикті түйіршік инемен қажеттінше сығу, және оны жуу. Керек ұзындыққа дейін стерженьді кесыіп алып, даярланған жұмсақ пластмассалық шөлмекке бұралатын кішкене қалпақпен тесікке саламыз. Стерженьді қыздырып, соңын сәл бүгу керек.
   
5. 
   Дәл осы мақсатқа жету үшін сызбаға арналған шыны құбырлар дәрігерлік тамызғыштар, қажет.
   

1. Шаруашылық тұзға арналған тығыз жабылатын ыдыс.