Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

24 
сабақтастығы бар білім беру бағдарламалары мен әр тҥрлі деңгей мен 
бағыттағы мемлекеттік білім беру стандарттары жҥйесінің, оларды әртҥрлі 
ҧйымдастыру қҧқықтық формадағы, типтегі және тҥрдегі білім беру 
мекемелерінде іске асырушы тармақтардың, сонымен бірге білім беруді басқару 
органдары жҥйесінің жиыны. Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім 
берудің жаңа жҥйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. 
Бҧл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие ҥрдісіндегі елеулі ӛзгерістерге 
байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы ӛзгерді, білім берудің жаңа 
мазмҧны пайда болуда.
Қазіргі қалыптасып жатқан білім жҥйесінде білім мекемелерінің тӛменде 
кӛрсетілген типтері белгіленген: 
- Мектепке дейінгі білім беру. Білім мекемелері:ясли, бала бақшалар; 
- Жалпы білім беру. Білім мекемелері:: (бастауыш, жалпы, негізгі жалпы, 
орта(толық) жалпы білім) : мектептер, гимназиялар, лицейлер, т.б. 
- Бастауыш кәсіби беру№ Білім мекемелері: (училищелер), орта кәсіби 
(техникумдар, колледждер); 
- Жоғары кәсіби білім. Білім мекемелері: институттар,университеттер, 
академиялар); 
- ЖОО-дан кейінгі білім. Арнайы мекемелері жоқ. ЖОО базасында - 
докторантура. Біліктілікті жетілдіру институттарында неме ідңстемелік 
орталықтарда - курстар, біліктілік кӛтеру және қайта дайындау институттары.
- Арнайы қосымша - дамуында ауытқуы бар оқушыларға арналған арнайы 
(тҥзету –коррекциялық) оқу мекемелері; кӛруі мҥкісті және зағиптар, естуі 
мҥкісті және кереңдер , ақыл- ес дамуы кемістер, есі ауысқандар және т.б. 
мектептері: 
- Қосымша білім мектептері: ән-кҥй, ӛнер, спорт мектептері, шығармашылық 
орталықтары, жас техниктер мен туристер станциялары және т.б.; 
- Жетім балалар мен ата-ана қарауынсыз қалған балаларға арналған 
мекемелер: интернаттар, балалар ҥйі. 
Әрбір парадигма «не ҥшін тәрбиелеу керек, оқушыларды қандай мақсатқа 
дайындау керек, не ҥшін ӛмір сҥреміз» деген сҧрақтарға жауап береді. 
Сондықтан, жҥйеде - бірі ӛзгеріске ҧшыраса, басқаларда ӛзгеретін ӛзара 
байланысты элементтердің тҧтас кешені. Жҥйеге кіретін әрбір элемент кіші 
жҥйе, жаңа жҥйе ретінде қаралуы мҥмкін. Осылай қарапайымнан кҥрделіге, 
жекеден жалпыға ӛту жҥзеге асады, бҧл ретте жалпының сипаттамасы жекеге 
жарайды. Жҥйенің қызмет етуі оның ашықтығын, басқа жҥйелермен сыртқы 
байланыстарының болуын кӛздейді. Мыслы: осы заманның білім жҥйесін 
реформалаудың басты бағыттары орындауға білім жҥйесінің барлық деңгейлері 
бірдей мҥдделі: 
- білімді адамиластыру(гуманизациялау); 
- оқуды ҥздіксіз жҥргізу бағыт-бағдары; 
- 
білім технологиясындағы пән аралық бірігім-байланыстарды 
(интеграция)іске асыру; 
- оқу процесін компьютерлестіру және технологизациялау, цифрландыру; 

25 
- білім берудің ақпараттандыру формасынан проблемдік, ғылыми ізденіс, 
оқушылардың ӛзіндік жҧмыстарын кең қамтитын оқудың белсенді әдістері мен 
формаларына ӛту; 
- оқу желісінде мҧғалімнің оқыту жҧмыстарынан гӛрі оқушылардың 
танымдық іс-әрекеттеріне кӛбірек мән беру; 
- оқу-танымдық процесін ҧйымдастыру мен сол процесті басқаруда 
жоспарлы қадағалау, қатаң бағдарластыру тәсілдері орнына оқудың 
дамытушылық, белсенділік кӛтеру, жеделдестіру мҥмкіндіктерін мейлінше 
тиімді пайдалану; 
Сонымен қатар білім беру – қҧндылық; білім беру – жҥйе; білім беру –
ҥдеріс; білім беру – нәтиже ; білім беру – қызмет. Осыларды да жеке 
теорияларға сҥйенетін жеке ҥлгі дер аламыз және жеке парадигма деп 
есепетейміз осы орайда білім берудің кӛппарадигмалық сипаты дәлелденеді. 
Осылайша, жоғарыдағы білім жҥйесінің қҧрамдас бӛліктерін жеке 
парадигма немесе-ӛзінше қҧрастырлыған теорялық нысандар деп қарау керек. 
Олар, отандық немесе ҚР білім беру жҥйесі барлық деңгейіне орай отандық 
білім беру философиясы (идеясына), саясаты, норамтивтік актілері 
(қҧжаттыры) арқылы басқарылады. 
Парадигмалар мыналар бойынша ерекшеленеді: 
-білім беру мақсаттары бойынша, 
-мектеп функцияларын тҥсіну бойынша; 
-мақсатқа жету жолдары бойынша; 
-педагогикалық әрекеттесу сипаты бойынша; 
-оқушының білім берудегі позициялары бойынша. 
Негізгі қҧндылықтарды таңдау білім беру парадигмасын айқындайды. 
Мҧғалім осы парадигалардың субъектісі ретінде осылардың арасындағы 
байланысты заңдылық деп, оны жҥзеге асыруы керек. 
Парадигманың даму эволюциясы ҥдерісіне тән ерекшеліктер ол –
Бір кезеңнен екінші кезеңге ӛтуі; 
Парадигмалық сиптақа ие болып кӛппардигманың бір бӛлігі ретінде 
қалыптасуы, аяқталуы; 
Статистика, дағдарыс кезеңдерінен ӛтіп, парадигманың ауысуымен 
ерекшеленді. 
Қазіргі уақыттағы білім беру жҥйесінің басты мақсаттары– әлемдік білім 
беру кеңістігіне ықпалдастырылған және қоғам қажеттіліктеріне сай заманауи 
кӛп деңгейлі ҥздіксіз білім берудің ҧлттық ҥлгісін қалыптастыру 
Жаһандық білім беру тәжірибесі кӛрсеткендей, кез-келген мемлекеттің 
экономикалық жетістігі сол елдің білім жҥйесі мен азаматтарының білім 
дәрежесіне байланысты. Ӛйткені білім арқылы ғана қоғамның интеллектуалдық 
капиталы мен инновациялық әлеуеті қалыптасады. 
Қашанда білім – ҧлттың бәсекеге қабілеттігін арттырудың басты қҧралы 
болып табылатындықтан оның басты философиясы әлемдік ғылымда басты 
теорялардың негізін қалайтын ғылымы классикалық теорияларға негізделу 
қажет деп еспетейміз.

26 
Бихевиоризм ол ХХ ғасырдың басында орнықты И.П. Павловтың 
классикалық себептелу теориясы, Б.Скинердің «Оперантты себептелу 
теориясы» және А. Бандураның «Әлеуметтік оқыту теориясы». 
Бихевиоризм – адамдардың қоршаған ортаға ықпалына мініз-қҧлық 
арқылы дҧрыс жауап беруі туралы ғылым.
Бихевиоризм теориясы негізінде Б.Ф.Скиннердің операнттік оқытудың 
теориясы қалыптасты.
Осы теорияны негізінде Альберт Бандура: тҧлғаның әлеуметтік-
когнитивті теориясы алуға болады 
Альберт Бандураның әлеуметтік когнитивтік теориясы. Ол жеке 
тҧлғаның және әрбір адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасы кезіндегі 
мінезіндегі ӛзгерістің ауытқу ерекшеліктерін кӛрсетеді. Оның дәлелденуіне 
«адамдар концепциясы, яғни мінезі мен қоршаған ортаға ӛзара бейімделеді. Бҧл 
ретте жеке тҧлға дәрменсіз обьект емес, ортаны бақылайтын сананы әрі кҥш 
қуаты бар адам ретінде танылады және ол ойланған жетесіне жетіп, оны іске 
асырады. Бҧл теория бойынша мінез қҧлық реакциясы мен айналадағылардың 
дамуы, ортамен сыпайы тҥрде қарым-қатынас жасауға негізделген. 
Бихевиоралды бағыт мҧғалімнің негізгі мақсаттары: 
1. Әрекет-қҧлықтық реакциялардағы дефицитті жою. 
2. Бейімделген әрекет-қҧлықты кҥшейту. 
3. Адекватты емес әрекет-қҧлықты жою. 
4. Қобалжушылық реакцияларды жою. 
6. Ӛзін-ӛзіне деген сенімділік қабілетін дамыту. 
7. Ӛзін-ӛзін реттей алу қабілетін дамыту. 
Когнитивизм ХХ ғасырдың екінші жартысында бихеовиоризма 
теориясының орынын басты. «Когнитивті» деген ҧғым латын сӛзі coghoscere — 
білу дегенді білдіреді.
Когниция — бҧл табу, білу ҧғыну, тҥсіну, ара жігін ажырату, топтастыру, 
заттар туралы ой туындату деген әрекеттер жиынтығын кӛрсетеді. Сонымен 
қатар оларды ой елегінен ӛткізу арқылы ӛңдеп, яғни ой операцияларын 
нақтыдан абстрактіге кӛшуін кӛрсетеді.
Когнитивтік психология бойынша адам машина емес, ол- қоршаған ортаға 
ынталандыру факторына жауап механикалық тҥрде жауап бермейді. Ол нақты 
ақпапарттарды қоршаған ортаға сай пайымдау, салыстыру, шешім қабылдау, 
туындаған мәселердің шешу жолын іздеу арқылы жҥзеге асадыдеп танылады. 
Сондықтан , когнитивизм адамды ақпараттар әлемінде жҥріп, оларды 
сараптау және бағалау және қолдану қажеттігін тҥсінетін тіршілік иесі деп 
қарастырады. Бихевиоризм мінез-қҧлық теориясынан айырмашылығы, ол адам 
мінезіндегі бір бағыттылықты емес, яғни «тітіркенгіштерге - жауап» ғана емес. 
Ол ӛзіндік бақару және ӛзіндік ҧйымдастыру жҥйесі деп қарастырады. Осыда 
барып когнитивизм парадигмасындағы таным процесіндегі кҥрделі жҥйелер 
байланысын қарастырады.
Конструктивизм – ерекшелігі, оның негізін салушылар – Ж.Пиаже, 
М.С.Выготский, т.б. Отандық және шетелдік педагогика әдіснамасына ортақ теория 

27 
Отандық және шетелдік педагогика әдіснамасына ортақ теория 
Выготский теориясы
Оқытудың идеялық мазмҧнын қҧрайтын әлемдік білім беру кеңістігінде 
орныққан парадигмалар (айырмашылық) Оқыту теориясының – білім беру 
философиясына айналуы. 
Осыл теорияларды жаңа философиялық тану білімін мазмҧнын 
жаңғыртудың метотеориясының негізін қалап жасампаздық әкелері сӛз 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: