Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

65 
Осыған байланысты, әсіресе дҧшпандары оны Тимур – Ланг (парсыша -Ақсақ 
Темір) деп атап кетеді. Оның ҥстіне 1941 жылы Кеңес Ҥкіметі тарапынан 
қабірі ашылған кезде, 1,70 метр бойымен, оң аяғы ақсақ болған денесін кӛреді. 
Қабірінің сыртында «Мазарымды ашқан адам менен де қорқынышты бір 
дҧшпанға тап болады» деп жазылғаны айтылады. Қазба жҧмыстарының 
ертесіне Гитлер Кеңес ҥкіметіне шабуылдайды. 
Әмір Темір 34 жасында Белх билеушісі болды. Шыңғыс ханның 
ҧрпағынан болған бір қызға ҥйленгені ҥшін Гурган (Кҥреган - ханның кҥйеу 
баласы) атағымен танылды. Отбасылық абыройын арттырды. Жҧрттың 
ӛзін Шыңғыс ханның ізбасары деп танығаны ҥшін, бҥкіл Тҥркістанға (Орта 
Азияға) билеуші болып Ҧлы Тҥрік хандығының тағына отырды. Сонымен 
қатар Шыңғыс ханның орынсыз жойып талқандаған қалаларын қалпына 
келтірді. Басында қолдау кӛрсеткен Алтын Орда ханы Тоқтамыс оған қиянат 
еткен кезде барып мемлекетін қҧлатты. Бҧл, тарихшылардың айтуынша, 
Әмір Темірдің ең ҥлкен қателігі болды. Осының арқасында орыстар осы 
жерлерге дейін жайылып ҥлкен мемлекет қҧра алғаны айтылады. 
Мәтіннің стилі қандай?
A) Ауызекі сӛйлеу стилі 
B) Публицистикалық стиль 
C) Ресми іс-қағаздар стилі 
D) Ғылыми стиль 
E) Кӛркем әдебиет стилі [2, 5-6]» 
Бҧл жерде де мәтіннің қандай стильде жазылғанын табу ҥшін стиль 
туралы теориялық тҥсінік қажет. 
Бір топ сҧрақтар оқушының логикалық жҥйелі ойлау қабілетін тексеруге 
бағытталады. 
«Кҥн кӛңіл кҥйді кӛтеріп, кҥйзелістің алдын алады. Ӛз кезегінде, кӛңіл 
кҥйге жауап беретін заттар иммундық жҥйені кҥшейтеді. Ультракҥлгін 
сәулелер ағзада жҥріп жатқан кӛптеген процестерді – тыныс алу, зат 
алмасу, қан айналу мен эндокриндік жҥйенің жҧмысын кҥшейтеді. Бҧдан ӛзге, 
кҥн сәулесінің әсерінен ағзамыз D дәруменін ӛндіреді. 
Қызық дерек: Кҥн сәулесінің әсерінен синтезделетін D дәруменінің 
мӛлшері мына факторларға байланысты: сәуле толқынының ҧзындығы мен 
терінің әуелгі пигменттігінде. Кҥн астында таңертең және кҥн батарда 
жҥрген пайдалы, сонымен қатар, тері неғҧрлым қара торы болса, кҥн сәулесі 
әсерінен D дәрумені соғҧрлым аз ӛндіріледі. 
D дәрумені кальций мен фосфор минералдарын сіңіруді реттейді. А 
дәрумені, кальций және фосформен бірігіп, ағзаны суық тиюден, кӛз және тері 
ауруларынан қорғайды. Тіс кариесі мен қызыл иек патологиясының алдын 
алады, сҥйектердің, омыртқаның беріктігіне жауап береді, остеопороздан 
қорғайды. Алайда бҧл ағзаны осы дәрумендермен қамдау ҥшін шыжыған кҥннің 
астында жата беру керек дегенді білдірмейді. Ағзад 
D дәруменінің қажетті деңгейін қалыпта ҧстап тҧру ҥшін жаз 
айларында аптасына 2-3 рет 5-15 минут қол мен бетті кҥнге қыздырып алса 
жеткілікті. 

66 
Жаз айларында қанша уақыт кҥнге қыздырыну керек?
A) Аптаның ҥштен бір бӛлігін, бір сағаттың тӛрттен бір бӛлігін 
B) Апта бойы, бір сағат толық 
C) Аптаның екіден бір бӛлігін, бір сағаттың ҥштен бір бӛлігін 
D) Аптаның бестен бір бӛлігін, бір сағаттың ҥштен бір бӛлігін 
E) Аптаның тӛрттен бір бӛлігін, бір сағаттың екіден бір бӛлігін [2, 3]» 
Логикалық ойлау қабілеті жетілген, сҧрақты математика пәнімен 
байланыстыра отыра шеше алатын оқушы бҧл сҧраққа дҧрыс жауап бере алады. 
Мәтінмен жҧмыс кезінде оқушының зейінін, мҧқият оқуын тексереті сҧрақтар 
да мол кездеседі. Олар мәтіннің ішіндегі бір, тіпті кейде болмашы бӛлшекке назар 
аударып, оқушының ақпаратты қаншалық ҧғынықты оқығанын тексереді. 
«Камбала – сҥйекті балықтардың бір отряды. Денесінің ҥстіңгі жағы 
қарақошқыл дақты болып келеді, ал денесінің астыңғы жағы ақшыл тҥсті 
болады. Кӛпшілі тҥрлері теңіз тҥбінде бір бҥйірлеп жатып тіршілік етуге 
бейімделген. Біраз тҥрі ӛрістеу кезінде ӛзендердің тҧщы суларына ӛтеді. 
Камбаланың денесінің ҧзындығы 6 см-ден 4,7 м-ге, ал салмағы бірнеше грамнан 
300-330 кг-ға дейін жетеді. Қҧрсақ жҥзбеқанаттары кӛкірек жҥзбеқанаттарының 
алдыңғы тҧсында орналасқан. 
Камбалалардың қазіргі кезде 7 тҧқымдасқа бірігетін 500-ге жуық тҥрі 
барлық мҧхиттарда кездеседі. Олар, әсіресе, Тынық мҧхиттың тропиктік 
белдеуінде кең тараған. Камбала ҧсақ шабақтармен және теңіз тҥбіндегі 
омыртқасыз жануарлармен қоректенеді. Кӛпшілік тҥрі теңіздің жағалауға 
жақын жерлеріне уылдырық шашады. Уылдырықтан шыққан ҧсақ шабақтары 
жартылай мӛлдір тҥсті және торсылдағы болады, бірақ ӛсе келе олардың бас 
сҥйегі симметриялы қҧрылысын жоғалтып, кӛзі бір жағына ауысады. 
Камбалалардың глосса және ӛзен камбаласы секілді тҥрлері Каспий 
және Арал теңіздеріне жерсіндірілген. Арал теңізіне жерсіндірілген камбала 
тҥрлері басқа камбала тҥрлерінен арқа жҥзбеқанаттарының ҧзына бойында 
бҧдыр тӛмпешіктері және денесінде болатын жҧлдыз тәрізді ҧсақ 
қабыршықтары арқылы ажыратылады. Бҧлардың денесінің ҧзындыығы 37 см, 
салмағы 930 г-дай. «Каттегаттан Арал теңізіне дейін» деген Халықаралық 
дат-қазақ балықшылары Арал теңізіне келіп, камбала аулауға қажетті қҧрал-
жабдықтар беріп, кӛмек кӛрсетуде. Қазақ балық шаруашылығы ғылыми-
зерттеу институты мамандарының дерегі бойынша Арал теңізі бассейнде 
камбаланың 4400 тҥрі бар.
Арал теңізінде кездесетін камбаланың ҧзындығы: 
А) 25 см 
В) 30 см 
С) 37 см 
Д) 40 см 
Е) 47 см 
Камбала балығы ... кең тараған. 
А) Атлант мҧхитының солтҥстігінде 
В) Ҥнді мҧхитының батыс жағалауында 
С) Тынық мҧхиттың тропиктік белдеуінде 
Д) Арал теңізі 
Е) Тынық, Ҥнді мҧхитында [3, 9-10]» 

67 
Оқу барысында осындай сҧрақ тҥрлерімен жҥйелі жҧмыс жасау арқылы білім 
беру сапасы мен нәтижесі артады. Тек бір бағытта ғана емес, жан-жақты ӛзін дамыта 
отыра, алған білімнің нәтижесінде оқу сауаттылығын қарқынды тҥрде дамытуға жол 
ашылады. Сҧрақтарды топтастыра отыра, бір жҥйелілікке келуге болады. 
Білім сапасын арттыру ҥшін әр пән бойынша функционалдық сауаттылығын 
қалыптастыру маңызды. Функционалдық сауаттылық –адамның жасына немесе 
мамандығына қарамастан білімін ҥнемі жетілдіріп отыруы. Белсенділік, 
шығармашылық тҧрғыда ойлау, ӛз бетінше шешім қабылдай алу, ӛз кәсібін дҧрыс 
таңдай алуға деген қабілеттілік басты функционалдық сапаларға жатады.

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: