С. Б. Ержанова ҚазМемҚызпу профессоры, ф.ғ. д
жүктеу/скачать 1.56 Mb. Pdf көрінісі
|
| Синекдоха, мегзеу - аз бен көпті, үлкен мен кішіні ауыс-
тырып, немесе бүтіннің орнына бөлшекті айту, жекеше ұғымның орнына көпше ұғымды алу, алмастыру тәсіліне жатады. Қанша жүрек түбінде тұрақ тептің, Қанша жанның жүзіне шуақ септің? Қаншама рет қуанып бардың-дағы, Қанша адамның алдынан жылап кеттің (М.Мақатаев) Ж.Әбдірашевтың «Махаббат» өлеңінде көз арқылы, адам- дарды яғни жеке бөлшек арқылы жалпыны мегзейді: Күтпеген жерде кез болдың, Сен мынау қара бұрымсың! Телмірген талай көздердің, Түбіне жеткен зұлымсың!.. Ирония (грекше eironeia – келеке, сықақ, мазақ) ойды бүк- пелеп, сыпайылап, сөзді тура мағынада айтылғандай қолдана отырып, бірақ оған қарама-қайшы мағына беру, сөйтіп ойды жеңіл әзіл-қалжыңмен, кекесінмен жеткізу тәсілі. Ж.Әбдірашев «Ақын ініге» өлеңінде інісінің жастарға тән максималистік ары- нына, адуын мінезіне әдемі әзіл айтады: « Ұқсамаймын ешкімге! Өзім болам!» - Дейсің дәйім... 133 Ұнайды сөзің маған! Сырсың ғой сен, өйткені шертілмеген, Жырсың ғой, сен, өйткені жазылмаған!.. «Еш нәрсеге ермеймін! Еркін болам!» - дейсің тағы... Ұнайды сертің маған! Мисың ғой сен, өйткені мүжілмеген, күйсің ғой сен, өйткені тартылмаған! Сыртымыздан, әйтеуір күлмейсің бе, білесің бе себебін, білмейсің бе?.. боламын деу – оңай ғой, болу – қиын, болмайын деп біздерді жүр дейсің бе?! Сарказм – ащы кекесінді көбінесе бүкпелемей, сыпайыла- май, ашық, тура айту, әзілден әшкерелеудің, мысқылдың басым болуы. Абайдың «Болыс болдым, мінеки», С.Торайғыровтың «Сымбатты сұлуға» өлеңдерінде сарказм басым. Литота – кішірейте суреттеу. Мысалы, мына шумақта ұл- ғайту мен кішірейту бірге берілген: Аспанға алты жерден тіреу қойдым, Той қылып, мың масаны сонда сойдым. Жүрегін біреуінің төрт бөліп жеп, Нансаңыз өмірімде бір-ақ тойдым. Әдетте гипербола мен литотаға фольклор мен ауыз әде- биеті мұраларынан, батырлар жырынан көптеп мысал келтіруге болады. Сонымен қатар әсірелеудің осы түрлері жазба әдебиетте де молынан кездеседі. Қ.Мырзалиевтің домбыра туралы өлеңінде литотаның әдемі үлгісіне куә боламыз: О, құдірет, о, ғажап! Отырмын мен қасында: Бүкіл өнер бармақтың ілулі тұр басында! Домбырадан төгілген әсем күйге тамсанып, риза болғаны соншалық, ақын бүкіл өнерді сол күйді тартып отырған адамның бармағына литота тәсілі арқылы ұтымды жинақтаған. жүктеу/скачать 1.56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|