Сабақ барысында берілген ақпараттарды белсенді қабылдау; оқытушының кеңесін негізге ала отырып, өз бетінше дайындалу

1. Банктік тәжірибеде "тәуекелдік" деген түсінік

2. Банк тәуекелдігі дегеніміз не?
3. Тәуекелдік пен жоғалту түсініктері

4. Банк үшін негізгі тәуекелдік түрлері

14-тақырып. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі

Жоспар:

1. 
   Банктік шотты ашу тәртібі
   

Теориялық мәліметтер

Орталық банктер бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы әрі реттеуші бас органның ролін атқара отырып, ерекше орынға ие және экономикалық басқарудың мемлекеттік орга­ны болып табылады. Олардың басшылық ролі мемлекет берген үлкен өкілеттіліктермен анықталады.

Орталық банк елдің эмиссиялық, резервтік және кассалық орталығы, сондай-ақ ол норма шығару, басқару құқықтарына не "банктердің банкі", "соңғы сатыдағы несие беруші" ролін аткарады, ақша-несиелік және валюталық саясатты анықтайды, оның негізгі мақсаты панда табу емес, ақша-несие саясатын жүзеге асыру жэне елдің несиелік жүйесін басқару болып табылады

Әлемдік тәжірибе көрсегкендей, мемлекеттің Орталық банкіге кең өкілеттік беруі екінші деңгейлі банк жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етеді7

Орталық банк мемлекет берген эмиссиялық құқығы негізінде экономиканы жалпы мемлекеттік тұрақтандыру саясатын, тауар-ақша тепе-теңдік саясатын жүргізеді.

Орталық банк тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикадағы қолма-кол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады, оның динамикасына төлеуге қабілетті сұраныстың әр түрлі компоненттерінің өзгерісі тәуелді болады. Қазіргі даму сатысында ақша несиелік сипат алады, яғни ақша массасы негізінен банктердің несие-депозиттік қызметіне байланысты пайда болады, сондыктан Орталық банк ақша айналымының құрылымын және көлемін екінші деңгейлі банктердік операцияларын басқару арқылы реттейді.

"Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы" Заңы бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Ресяубликасының Ортаяық банкі және республикамыздағы банк жүйесінің жоғарғы денгейі болып табылады.

Жоғарыда айтылғандай, КСРО-ның мемлекеттік банкінің Республикалық кеңсесі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі болып қайта құрылған. Ол жай клиенттерге қызмет көрсететін мемлекеттік банктен орталық эмиссиялық банкке өзгертілді және "банктердің банкі" болды.

Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке шоғырланады және олардың шаруашылық айналымға түсуі Ұлттық банкінің мекемелері арқылы коммерциялық банктердің кассаларын толтыру негізінде жүреді. Барлық банктер қолма-қолсыз есеп айырысуларды Ұлтгық банктердің мекемелері арқылы жүргізеді, ал қажет жағдайда Ұлттық банкіден несие алады. Осының нәтижесінде қолма-қол және қолма-қолсыз есеп айырысу айналысы Ұлттық банкіде және оның мекемелерінде шоғырланады.

Заңның 9-бабына сәйкес, Ұлттық банк жарғылық қорын 10 млрд. тенге көлемін дё мына қаражаттар есебінен құрайды: республикалық бюджеттен бөлінген қаражаттар, мемлекеттен алынған негізгі қорлар және ұлттық банк тапқан пайдадан аударымдар.

Әлемдік тәжірибеде, нарықтық экономика жағдайында Орталық банкінің жұмысын ұйымдастырудың әр түрлі кұқықтық формалары бар:

- оның капиталының қалыптасуы 100% мемлекеттің қаражаты есебінен болатын унитарлық банк;

- акцияларының бөлігі мемлекетке тиеселі (немесе мемлекеттің қатысуынсыз) акционерлік қоғам;

- бірлестік типтес ұйым (мемлекеттің қатысуымен неме­се қатысуынсыз);

Орталық банкінің қызметін бірігіп аткаратын тәуелсіз банктер жүйесі.

АҚШ-та орталық банктердің капиталына мемлекет қатыспайды, олардың капиталы Федералды резервтік жүйенің (ФРЖ) мүше банктерінің жарна пұл төлемдерінен тұрады.

Негізі Ұлттық банк унитарлық орган болып табылады. Мемлекет - жарғылық қордың жалғыз иесі. Негізгі қор ғимараттардан, кұрылғылардан, көлік және баска да құндылықтардан тұрады, ал айналым қаражаты - банкіге тиеселі ақша қаражаттарынан тұрады. Ұлттық банк резервтік және басқа қорлар кұрады. Резервтік қор жарғылық көлемінде құрылып, ол өзіндік табыс есебінен толтырылады және осы қорға байланысты нормаларға сәйкес жүргізілетін операциялар бойынша шығындарды жабуға арналады.

Ұлттық банкінің қаржылық жылдағы пайдасы сол жылға жатқызылатын табыстар мен шығындардың айырмасы ретінде анықталады. Ондай шығындарға: активтер амортизациясы, оның ішіндегі банкноттар мен монеталардың құндарының бір бөлігі жатады.

Пайданың жарғылық, резервтік және басқа қорларды құрғаннан қалған бөлігі республикалық бюджетке аударылады. Ұлттық банк және оның мекемелері барлық салықтар мен төлемдерден босатылады.

Қазақстан Республнкасының Ұлттық банкінің негізгі міндеті - Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.

Сонымен қатар, Казақстан Республикасының Ұлттық банкісіне мынадай қосымша міндеттер жүктеледі:

- Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүние жүзілік экономикаға интеграциялануы мақсаттарына жетуге көмектесетін ақша айналысы, несие, банктік есептеулерді және валюталық қатынастар саласындағы мемлекеттік саясатты жасау және жүзеге асыру; - ақша-несие және банк жүйесінің тұрактылығын қамтамасыз етуге көмектесу;

- банктік және басқа несиелік мекемелердің реттейтін ережелерді жасау және олардын орындалуына бақылау жасау негізінде банк несие берулердің, салымшылардың мүдделерін қорғау.

Ұлттык банкі жұмысынық негізгі бағыттары:

- елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналысын
басқару;

- өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді

- халық шаруашылығындағы неснелік, есеп айырысу және кассалық операцияларды жүзеге асыру бойынша ережелерді, әдістемелік инструкциялық нормативгік актілерді шығару (барлық банктерге міндетті), есеп жүргізу және банктердін есеп беруін ұйымдастыру;

- банк ісін лицензиялау, акша несиелік реттеудің әдістерінің формаларын талдау;

- банк ісін бакьілау және қадағалау;

- елдің банк жуйесінің тәуелсіз балансын жасау;

- ғылыми-зертгеу және аналитшсалық жұмыстар жүргізу;

- валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және іэртібін жасау, біркелкі валюталық саясатын жургізу және т.б.

Ұлттық банктің несиелік ресурстары мыналардың есебінен құралады

- Меншік қаражаттары,

- басқа банктермен тартылған жэне келісім-шарт негі-зінде Ұлттық банкіге орналастырылған ақшалай қаражаттар;

- Қазақстан Реепубликасынан тыс жерлерден тартылған қаражаттар;

- мемлекеттік арнайы қорлардан және бюджеттің уақыт-ша бое каражаттарынан.

1. Ұлттық Банктiң басты мiндетi не:

А) елiмiзде экономика тұрақтылығын қамтамасыз ету;

В) ҚР Үкiметiн несилеу;

С) бюджет тапшылығын қаржыландыру;

D) баға тұрақтылығын қамтамасыз ету;

Е) банктер қызметiн қадағалау мен тексеру.

2.Қазақстанда эммисиялық банк қай банк болып табылады?

А) Орталық банк

Б) Халықтық банк

В) Резервтік банк

Г) Ұлттық банк

3.Мемлекет эммиссиялау құқығын тек бір ғана банк береді. Ол банк-...

А) Орталық банк

Б) Халықтық банк

В) Резервтік банк

Г) Ұлттық банк

4.Қай жылы Ұлттық банк бюджет тапшылығын инфляциялық емес жабуға көшумен байланысты тоқтатылды?

А) 1998 ж.

Б) 1999 ж.

С) 2000 ж.

5.Ұлттық банктік несие қанша топқа бөлінуін ата?

А) Аукциондық, ломбардтық, бюджеттік

Б) Аукциондық, бюджеттік

С) Аукциондық, ломбардтық

6.Аукциондық Ұлттық банктік несие қанша мерзімге берілді?

А) 1 айдан 3 айға дейін

Б) 3 айдан 1 жылға дейін

С) 1 жылдан 4 жылға дейін

7.Ломбардтық Ұлттық банктік несие қандай мерзімді несиеге жатады?

А) Жоғары пайызбен беретін қысқа мерзімді несие

Б) Орта пайызбен беретін қысқа мерзімді несие

С) Жоғары пайызбен беретін ұзақ мерзімді несие

8.Бюджеттік Ұлттық банктік несие қандай несие болып табылады?

А) Қаржы министрлігіне қайтарымдылық шартымен беретін несие

Б) Ұлттық банкке қайтарымдылық шартымен берілетін несие

С) Коммерцияляқ банкке қайтарымдылық шартымен берілетін несие

9. Ұлттық банк коммерциялық банктерге несиелік ресурстарды қандай шарттармен береді:

А) төлемділігі және қайтарымдылығы;

В) мерзімділігі, қайтару және төлемділігі;

С) пайыз төлеумен мерзімсіз пайдалану;

D) пайыз төлеумен 1 жылға дейін;

Е) белгілі бір ақыға қайтарымсыз шартымен.

10. Қазақстан Ұлттық банкінің негізгі қызметі:

А) мембюджеттің кассалық орындалуы, инкассация, коммерциялық банктерді несиелеу;

В) пайыздық мөлшерлеме деңгейін реттеу, коммерциялық банктерге бақылау жасау;

С) эмиссия, ақша – несиелік реттеу, төлем жүйесiн ұйымдастыру;

D) ақшалай түсімді инкассациялау, коммерциялық банктерге лицензия беру, несиелік ресурстарды сату;

Е) валюталық реттеу, ашық нарықтағы операция, клиент шоттарын жүргізу, кәсіпорындарды несиелеу.

11. Банктiк операцияларды жүргiзуге қандай құзырлы мекеме рұқсат бередi:

А) Ұлттық банк;

В) әдiлет минстрлiгi;

С) қаржы минстрлiгi;

D) коммерциялық банктер;

Е) арнайы несиелiк мекемелер.

12. Эмиссия-бұл:

А) ақша массасының өсуінің бақылау көрсеткіштері;

В) қолма-қол ақшаларды айналысқа шығару;

С) ақшалай тауардың ақшаның барлық функцияларын орындайтын металлдық айналым;

D) ақшалай көрсеткіштер;

Е) ақшалай айналым.

13. “Банк және банк қызметі туралы” ҚР-ның Заңында банктен басқа мекемелерге депозит тартуға рұқсат етілген бе:

А) иә;

В) жоқ;

D) кейбір жағдайларда;

Е) мұндай заң жоқ.

14. Ұлттық Банктің екінші деңгейлі банктерге беретін несиелері:

А) автомобильдік несие;

В) комммерциялық несие;

С) овернайт;

D) овердрафт;

Е) бланктік несие.

15. ҚР Ұлттық банкі –бұл:

А) ұйымдастырушы банк;

В) коммерциялық банк;

С) банктердің банкісі;

D) тәуелсіз банк;

Е) барлық жауап дұрыс.

16. ҚР ҰБ басқармасы қанша адамнан тұрады:

А) 5;

В) 7;

D) 9;

17. Ұлттық банктің коммерциялық банктерден айырмашылығы:

А) ұлттық банк Қаржы Министрлігінің меншігінде, ал коммерциялық банктер жеке тұлғалардың меншігі;

В) ұлттық банк эмиссиямен, депозит тартумен және қысқа мерзімді және ұзақмерзімді несиелеумен шұғылданады. Коммерциялық банктер алтынвалюта резервін сақтайды, клиенттердің шоттарын жүргізеді және сейфтік операцияларды жүзеге асырады;

С) Ұлттық банк активтік, пассивтік, комиссиондық-делдалдық және трасталық операцияларды жүзеге асырады, ал коммерциялық банктер капитал жұмсалымын қаржыландырады, қолма-қолсыз есеп-айырысу, бюджеттің кассалық атқарылуын жүзеге асырады;

D) Ұлттық банк мемлекеттің меншігінде, ал коммерциялық банк акционерлік, жеке меншікте. Ұлттық банк клиенттерге қызмет көрсетпейді, айналымға қолма-қол ақша шығарады, ақша-несие саясатын жүргізеді. Коммерциялық банктер клиенттердің шоттарын жүргізеді, клиенттерге кассалық қызмет көрсетеді;

Е) Ұлттық банк алтын валюта резервін сақтайды,инкассация жүргізеді, ақша эмиссиясы, салық төлеуден босатады, үкіметті несиелейді.

18. ҚР Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының құралына не жатпайды:

А) қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;

В) ашық нарықтағы операциялар;

С) міндетті резервтер нормасы;

D) валюталық интервенция;

Е) инфляциялық таргеттеу.

19. Мемлекеттің ақша-несие саясатын қандай орган жасайды және жүргізеді:

А) орталық депозитарий;

В) ҚР Қаржы Министрлігі;

С) Ұлттық банк;

D) ҚР Қаржы қадағалау агенттігі;

Е) ҚР үкіметі.

20. ҚР-да қайта қаржыландыру мөлшерлемесін кім белгілейді:

А) орталық депозитарий;

В) ҚР Қаржы Министрлігі;

С) Ұлттық банк;

D) ҚР Қаржы қадағалау агенттігі;

Е) ҚР үкіметі.
15-тақырып. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі- банктердің банкі

Жоспар:

2.Ұлттық банк Үкіметінің бас банкирі

«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Заңы бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының Орталық Банкі және республикамыздағы банк жүйесінің жоғарғы деңгейі болып табылады.

КСРО-ның мемлекеттік банкінің Республикалық кеңсесі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып қайта құрылған.Ол жай клиенттерге қызмет көрсететін мемлекеттік банктен орталық эмиссиялық банкке өзгертілді және «Банктердің банкі» болды.

Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке шоғырланады және олардың шаруашылық айналымға түсуі Ұлттық банкінің мекемелері арқылы комерциялық банктердің кассалырын толтыру негізінде жүреді.Барлық банктер қолма – қолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банктердің мекемелері арқылы жүргізеді, ал қажет жағдайда Ұлттық банкіден несие алады. Осының нәтижесінде қолма – қол және қолма – қолсыз есеп айырысу айналысы Ұлттық банкіде және оның мекемелерінде шоғырланады.

Заңның 9-бабына сәйкес, Ұлттық банк жарғылық қорын 10 млрд. тенге көлемінде мына қаражаттар есебінен құрайды: республикалық бюджеттен бөлінген қаражаттар, мемлекеттен алынған негізгі қорлар және Ұлттық банк тапқан пайдадан аударымдар.

Негізі Ұлттық банк унитарлы орган болып табылады.

Мемлекет - жарғылық қордың жалғыз иесі.Негізгі қор – ғимараттардан, құрылғылардан, көлік және басқада құндылықтардан тұрады, ал айналым қаражаты – банкіге тиесілі ақша қаражаттарынан тұрады.Ұлттық банк резервтік және басқа қорлар құрады.Резервтік қор жарғылық көлемінде құрылып, ол өзіндік табыс есебінен толтырылады және осы қорға байланысты нормаларға сәйкес жүргізілетін операциялар бойынша шығындарды жабуға арналады. Пайданың жарғылық, резервтік және басқа қорларды құрғаннан қалған бөлігі республикалық бюджетке аударылады.ұлттық банк және оның мекемелері барлық салықтармен төлемдерден босатылады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі – үкіметің бас банкирі, қаржы кеңесшісі және агенті. «Қазақстан Республикасының Ұлттық банк туралы» Заңында былай жазылған: Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Үкіметің бас банкирі, қаржы кеңесшісі әрі агенті ретінде және басқада мемлекеттік органдарымен өзара мәмілеге келуі бойынша әрекет етеді.

Ұлттық банк барлық үкіметтік қорлардың және басқа да мемлекеттік органдардың депозиттері – банкі болып табылады.Ол органдардың шот қаражаттарын сақтайды және операциялар жүргізеді, сондай – ақ оларға қаржылық қызмет көрсетеді. Ол үшін үкіметтік мекемелер мен ведомствалардың шотын жүргізеді, салықтар мен басқа түсімдерді шоғырландырады және

Ұлттық банк бюджеттің кассалық орындалуы мен мемлекеттік қарызға қызмет көрсетуі жағынан Үкіметтің фискалды агенті және дипозитари қызметін атқарады. Ұлттық банк бюджеттің кассалық қызмет көрсету функциясын , барлық меншік нысанын кәсіпорындар мен азаматтардың түскен республикалық және жергілікті бюджет шотындағы ақша қаражаттарының есебін жүргізу жолымен атқарады. Бюджет кірісіне түскен ақша қаражаттарының көлемі туралы Ұлттық банк және оның жергілікті мекемелері Қаржы министірлігінің органдарына хабар береді.

Қаржы министірлігі қарамағында қазыналық институттың құрылуымен байланысты мем лекеттік бюджетпен кассалық қызмет көрсету жұмысы аталған құрылымға беріледі.

Қаржы министірлігінің келісуімен Ұлттық банк мемлекеттік заемның бір бөлігін құрайтын, Үкіметпен шығарылған және кепілденген бағалы қағаздар айналымын реттеуге қатысуға құқы бар, яғни ол мемлекеттік заемдардың нарықта орналасқаны және эмиссиясы бойынша операциялар жасайды.

Мемлекеттік ақша - несие саясактының және қаржы жүйесі қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық банкіге Заңға сәйкес, келісім – шарт негізінде Қаржы министірлігіне, 6 айдан аспайтын мерзімге бюджеттің ағымдағы кірістері мен шығыстары арасында жылдың ішіндегі үзілістерді жабуға, яғни бюджет тапшылығын жабу үшін қысқа мерзімді несие береді.Бұл несиенің мөлшері шектеулі, оған Қазақстан Республикасының Парламенті лимит белгілейді.

Қаржы министірлігіне берілген әрбір несие бойынша , несие сомасы, оны төлеу мерзімі және пайыздық мөлшерлемесі көрсетілген келісімдерге қол қойылуы тиіс. Қазақстан Республикасының Парламентімен бекітілген несиелік лимит негізінде Үкіметке берілген несие сомасына ұлттық банк Қаржы министірлігінен бағалы қағаздарды, оларды бірінші орналастырған кезде (қазналық міндеттеме) сатып алады.

Шамамен осы өзара келісім – шарттар бойынша Ұлттық Банк Үкіметке мемлекеттік қарызды жабуға, ақы төлеу, қайтару, көздеген мақсатқа жұмсау шартымен несиелер береді. Ол үкіметтік несиелердің өтелу мерзімін бақылайды және келісімде көрсетілген мерзімде олардың пайдалануын қамтамасыз етеді.

Ұлттық банк Қаржы министірлігімен бірге отырып мемлекеттік заемдарды өтеуге, пайыз бойынша олардың мемлекеттік қарызға қызмет көрсетуіне қатысады.

Қаржы министірлігінің мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару және орналастыру жолымен қарражаттарды біршама тез жұмылдыруды қамтамасыз ету мүмкіндігі, республикадағы бағалы қағаздар нарығның қызмет жағдайына байланысты. Өз кезегінде Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының толығымен қалыптасуының болашағы екі денгейлі банк жүйесінің толық құрлуына, жекешелендіру бағдарламасының нәтижелеріне, экономиканың түрлі сегменттерінің дамуына және басқаларға тәуелді. Бірақ республикамызда бұл жағдайлар жасалған жоқ және қалыптасқан бағалы қағаздар нарығы да жоқ.

Ұлттық банк қаржылық және жалпы экономикалық мәселелер бойынша Үкіметтің және басқа да мемлекеттік органдардың кеңесшісі болып табылады.Өйіткені болашақта ақша қаржы, несие және басқа да макроэкономикалық көрсеткіштер туралы жаппай дәл және жедел көпшілік ақпараттарды иеленетін, ірі экономикалық, ғылыми және ақпараттық рталық бола бастайды.

1. Ұлттық банк коммерциялық банктерге несиелік ресурстарды қандай шарттармен береді:

А) төлемділігі және қайтарымдылығы;

В) мерзімділігі, қайтару және төлемділігі;

С) пайыз төлеумен мерзімсіз пайдалану;

D) пайыз төлеумен 1 жылға дейін;

Е) белгілі бір ақыға қайтарымсыз шартымен.

2. Қазақстан Ұлттық банкінің негізгі қызметі:

А) мембюджеттің кассалық орындалуы, инкассация, коммерциялық банктерді несиелеу;

В) пайыздық мөлшерлеме деңгейін реттеу, коммерциялық банктерге бақылау жасау;

С) эмиссия, ақша – несиелік реттеу, төлем жүйесiн ұйымдастыру;

D) ақшалай түсімді инкассациялау, коммерциялық банктерге лицензия беру, несиелік ресурстарды сату;

Е) валюталық реттеу, ашық нарықтағы операция, клиент шоттарын жүргізу, кәсіпорындарды несиелеу.

3 .Ұлттыќ банк кімге есеп береді

А) Парламентке;

В) ‡кімет жєне Президентке;

С) ЌР мемлекетіне;

D) ЌР Президентіне;

Е) Д±рыс жауабы жоќ.

4. ҚР Ұлттық Банкінің несиелік ресурстары қалай құралады:

А) экономикадағы шетел займдар және ақша массасынан;

В) тұрғындардың уақытша бос қаражаттары және мемлекеттік бюджет қаражаттарынан;

С) меншікті қаражаттардан және ҚР ҰБ-да орналастырылған басқа банктерден тартылған қаражаттардан;

D) меншікті қаражаттар және үкіметтік займдардан;

Е) мемлекеттік бюджеттің тапшылығының өсуінен және мемлекеттік қарыздың жоғарылауынан.

5. ҚР Ұлттық банкі қандай қаржы нарығының дамуына қатысады:

А) несиелік;

В) банкаралық;

С) бағалы металлдар нарығы;

D) ГКО нарығы;

Е) барлық жауап дұрыс.

6. Валюталық нарықта ұлттық банктiң араласуы не деп аталады:

А) валюталық паритет;

В) спред;

С) фиксинг;

D) техникалық талдау;

Е) валюталық интервенция.

7. Ұлттық Банктің екінші деңгейлі банктерге беретін несиелері:

А) автомобильдік несие;

В) комммерциялық несие;

С) овернайт;

D) овердрафт;

Е) бланктік несие.

8. ҚР Ұлттық банкі –бұл:

А) ұйымдастырушы банк;

В) коммерциялық банк;

С) банктердің банкісі;

D) тәуелсіз банк;

Е) барлық жауап дұрыс.