№43. Қазақстан нарықтық экономикалық жағдайы

№45. Қазақстан нарықтық экономикалық жағдайы.

1.Нарықтық реформалары: қиыншылықтары мен табыстары.

2.Қазақстан экономикасына шет елдер инвестициясының тартылуы.

3.Мұнай өндірудің пайдасы мен зияны.

Соңғы онжылдықтағы Қазақстан экономикасының негізгі бағыты жүргізілген реформалар мен оның орындалуымен байқалады. Экономика реформасы терең дағдарыс жағдайында жүргізілді.

Бірінші кезең (1992-1994) реформалар экономиканы либерализациялау, нарықтық қатынастың заң шығарушылығы мен институциональды базасын құруға бағытталады.

Жекеменшік, салық, бюджет, сыртқы экономика қызметтері мен банк істерінде нормативті құқықтық базалар негізі салынып құрыла бастады. Сонымен қатар шет елдік капиталдар мен кеден ісі, банкротқа ұшыраған мемлекеттік өндірісті нарықтыққа көшіру істері алға қойылды.

Осы кезде өндіріс өнімдерінің барлық салаларында қысқартулар байқалды. Бұрынғы өндірістің құнын инфляция аз уақыт ішінде төменге құлдыратты. Өндіріс орындары сыртқы және рынокқа қажет емес өнімдерін шығаруды тоқтатқан жоқ. Дайын өнімдер өндіріс қоймалары мен өндіріс ғимараттары ішінде толып қалды. Өндірістің сыртқы және ішкі рынокқа төмен дәрежеде болу – оның негізгі себебі болды.

1994 жылы 1990 жылға қарағанда өнеркәсіптердің өндіріс өнімдерінің көлемі 47,7% кеміді. Жеңіл, химия және машина құрылысы өнеркәсіптерімен қатар құрылыс материалдары өнеркәсіп өнімдері тез қысқартылды.

1994 ж. бастап өнеркәсіп орындарына шетелдік компаниялардың келуінен бастап, инвестицияның өсуі байқалды. Инвестицияның негізгі капиталда өсуі мұнай-газ саласында структуралық өсуіне әкелді. Мысалы 1991 ж. 31%-тен 1994 ж. 51% көтерілді. Металлургия өндірісінің инвестициялық үлесі 17% деңгейінде қалды.

Екінші кезең (1995-1999 жж.) нарықтық реформалар өндірісте жүргізілуі, өндіріс салаларының тұрақталануы мен экспорт өнімдерінің ішкі рынокты қамтамасыз ету болып табылады.

Экономикалық реформалар экономика секторнының негізіне айналды, елдің ішкі өнімі жалпы 25,6% болды.

Өндірістерді реформалау оларды реструктуризация жолымен және қаржы жағдайы төмен өнеркәсіптердің банкроттануы Қазақстанның стартегиялық экономика саласында шетелдік инвесторлар келуіне жағдайлар жасалды.

1996-1997 жж. Реформалануы негізінде өнеркәсіп өндірістерінің дамуы қамтамасыз етілді. 1999-2000 жж. бұл 2,7 және 14,6% жетті.

Салалы бағдарлама бойынша ұлттық компанияларға қолдау көрсету. Оның негізгі мақсаты экономикалық өсу негізін өнеркәсіптерді дамыту, жоғары технологиялы өнімдердің сапасын көтеру.

2. 
   Соңғы 10 жыл уақытында Қазақстанның экономикалық картасында маңызды өзгерістер болды деп айтуға болады.
   

Таукен өнеркәсібінің мұнай өндіру саласы 85%-ті қамтиды. Қазіргі таңда Қазақстан ТМД елдері арасында Ресейден кейінгі мұнай өндіруде екінші орында, ал әлемдік бірлестіктегі 90 мемлекеттің ішінде алғашқы 30 мемлекеттің қатарында. «Тенгиз» және «Қарашығанақ» мұнай көздерінен жақын арада 40 млн. тонна мұнай және 30 млрд. куб.м. газ жыл сайын беру көзделуде.

Қазақстан әлемдік рынокта көмір өндіру бойынша ең ірі ондыққа кіреді. (2000ж. 74,8 млн.тонна, немесе жалпы әлемдік көлемде 2,0% шамасында).

Қазақстандағы қара металлургия негізін темір, хром, марганец өндіру орындарынан көруге болады. Темір рудасының қоры бойынша Қазақстан әлемде сегізінші орында. Темір рудасының негізгі аудандары Қостанай мен Қарағанды облыстары болып табылады. Рудаларды шығару мен өңдеу Қостанай облысында ААҚ «ССГПО» және ААҚ «Лисаковский ГОК», сонымен қатар Қарағанды облысындағы ААҚ «Атасуруда» болап табылады.

Қазақстан марганец рудасы қоры бойынша ЮАР, Украйнадан кейін үшінші орында, бұл руданы өндіруде әлемдік стандарт бойынша 7 орынды иеленеді.

Түсті металл өндіруде, барлық металл түрлері қысқартылды, тек мыс өндіруді қысқарту жай жүргізілді, оған себеп бұл металлдың әлемдік бағасының жоғарылығы мен нақты шикізат көзі болып табылды.

Қорғасын өндірісін өндіруді жоғарғы шапшаңдықпен жүргізілді.

1994 ж. Павлодар глинозем заводы, Өскемен титаномагний комбинаты және Шығыс Орталық пен Оңтүстік Қазақстанның барлық өндіріс орындары тоқтатылуға шақ қалды.

Қара металл өндіру ісінің төмен түсуі өте терең болды. Оған себептер болған жағдайлар өндірісті сату рыногін жоғалту, өндіріс техналогиясын жаңартуда инвесторлардың жоқтығы және өндіріс басшыларының орнынан көп ауыстырылуы болды.
«Қазақ тарихының кейбір ақтаңдақтары»

пәні бойынша тест сұрақтары.

1.Әбілқайыр ханның Ресей қоластына кіру жөніндегі С.Қойдағұлов пен Қ.Қоштаев бастаған елшілігі Петербургке қашан жіберілді?

А) 1718 ж.

В) 1720 ж.

С) 1721 ж.

Д) 1730 ж.

Е) 1731 ж.

2.Ресей императрицасы Анна Иоановна Кішің жүзді Ресей қоластына қабылдайтыны туралы жарлыққа қашан қол қойды?

А) 1731 ж. 9 ақпан

В) 1731 ж. 19 ақпан

С) 1731 ж. 9 қазан

Д) 1731 ж. 19 қазан

Е) 1731 ж. 29 қазан

3.Қазақ жерлерінің Ресей империясының қол астына кіруі қандай шарттар негізінде құжаттарда белгіленген?

А) Паритет

В) Қазақстан Ресейдің доминоны

С) Ресейдің Қазақстанға протектораты

Д) Қазақстанның Ресейне протектораты

Е) Үшінші тарапты бақылаушы ретінде тартумен вассалитет орнату

4.А.И.Тевкелеевтің Қазақстандағы дипломатилық миссиясы қашан өтті?

А) 1730-1733 жж

В) 1731-1732 жж

С) 1731-1733 жж

Д) 1732-1733 жж

Е)1733-1734 жж

5.Кіші жүз ханы Әбілқайыр өзін қолдайтын ағамандармен бірге Ресей қоластына кіруі туралы қашан ант берді?

А) 1731 ж. 10 ақпан

В) 1731 ж. 19 ақпан

С) 1731 ж. 10 маусым

Д) 1731 ж. 10 қазан

Е) 1731 ж. 19 қазан

6.Әбілқайыр бастап Ресейдің қол астына қарау жөніндегі актіге қол қойған қазақ ағамандарының тобы неше адамнен тұрдв?

А) 27 адам

В) 29 адам

С) 35 адам

Д) 37 адам

Е) 45 адам

7.Тастөбе шайқасы қашан болды?

А) 1835 ж. 15 қарашада

В) 1836 ж. 15 қарашада

С) 1837 ж. 15 қарашада

Д) 1838 ж. 15 қарашада

Е) 1839 ж. 15 қарашада

8.Ақбұлақ шайқасы қашан болды?

А) 1834 ж. 12 шілде

В) 1835 ж. 12 шілде

С) 1836 ж. 12 шілде

Д) 1837 ж. 12 шілде

Е) 1838 ж. 12 шілде

9.И.Тайманұлы мен М.Өтемісұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс барысындағы оқиға?

А) Нұралы ханды тақтан тайдырды

В) Жәңгір хан Ордасын қоршау

С) Сатқын сұлтан А.Жантөриннің отрядын талқандау

Д) Подполковник Рудкиннің отрядын талқандау

Е) Орынборды қоршау

10.Махамбеттің өлеңінен көтерілістің себептері мен мақсаттарын көре аламыз?

А) “Еділ үшін егестік”, ”Мен мен едім”

В) “Мұнар күн”, ”Қызғыш құс”

С) “Мінгені Исатайдың ақтабан-ай”

Д) “Әй, Махамбет жолдасым” немесе “Исатайдың сөзі”

Е) Махамбеттің Жәңгір ханға айтқаны

11.Кенесары Қасымұлы қай жылдары хандық құрды?

А) 1837-1847 ж.ж.

В) 1838-1847 ж.ж.

С) 1839-1847 ж.ж.

Д) 1840-1847 ж.ж.

Е) 1841-1847 ж.ж.

12. “Қазақ Ордасы бүкіл азиаттық еледер мен жерлердің кілті мен қақпасы, сондықтан ол Орда біздің қарауымызда болуға тиіс Бұл жолда миллиондаған шығынға қарамай ол елді өзімізге бағындыру қажет”. Бұл кімнің сөзі?

А) Борис Годунов;

В) I. Петр;

С) I Александр;

Д) II Екатерина;

Е) Анна Иооновна.

13. Әбілхайыр ханның Ресей қоластына кіру себептері. (Қате жауапты табыңыз)

А) Еділ қалмақтарының, башқұрттардың, жайық қазақтарының, Сібір әскерлерінің қазақ ауылдарына жиі-жиі шапқыншылықтар жасап отыруы;

В) Жоңғарлар сұрапыл шабуылдары;

С) Орта Азия хандақтарының Оңтүстік Қазақстан жерлеріне сұтануы;

Д) Ресейдің көмегімен бақталастарының сағын сындырып, бүкіл қазақтың ұлы ханы болуға ұмтылуы;

Е) Ресйе қаласына кіру арқылы қазақ халқына оқу-білім таратып, оның мәдениетін көтеру.

14. Анна Иооновна Сәмеке хан мен оның жақтастарының Ресей қоластына кіру туралы өтінішін қашан қанағаттандырды?

6. 
   1731 ж. 19 ақпан;
   
7. 
   1731 ж. 10 қазан;
   
8. 
   1732 ж. 19 ақпан;
   
9. 
   1733 ж. 10 маусым;
   
10. 
    1734 ж. 10 маусым
    

1. 
   Ұлы жүздің Ресей ден өте шалғайлығы;
   
2. 
   Ұлы жүздің жоңғар езгісінде болуы, онымен шиелденіскен, қауіпті қарым-қатынас;
   
3. 
   Ұлы жүздің Қоқан қолатында, езгісінде болуы;
   
4. 
   1740 ж Россиялық бағдар ұстаған Жолбарыс ханның өлтірілуі;
   

1. 
   1708ж;
   
2. 
   1710ж;
   
3. 
   1718ж;
   
4. 
   1720ж;
   
5. 
   1728ж;
   

1. 
   1710ж;
   
2. 
   1720ж;
   
3. 
   1718ж;
   
4. 
   1728ж;
   
5. 
   1730ж,
   

6. 
   Қасым хан;
   
7. 
   Тәуке хан;
   
8. 
   Әбілхайыр хан;
   
9. 
   Абылай хан;
   
10. 
    Салқам жәңгір хан
    

1. 
   1701-1771ж.ж;
   
2. 
   1711-1781ж.ж;
   
3. 
   1721-1791ж.ж;
   
4. 
   1731-1791ж.ж;
   
5. 
   1711-1771ж.ж;
   

1. 
   10 жаста;
   
2. 
   15 жаста;
   
3. 
   20 жаста;
   
4. 
   25 жаста;
   
5. 
   30 жаста.