2Педагогикалыққарым-қатынасстильдері
Педагогикалыққарым-қатынасстилі дегеніміз – педагог пен оқушыарасындағықарым-қатынастыңжекетипологиялықерекшеліктерін білдіретін қарым-қатынастың сыртқы көрінісі. Педагогикалық қарым-қатынас стильдері мұғалімнің коммуникативті мүмкіндіктерінің ерекшеліктерін, педагог пен оқушы арасындағы қалыптасқан қарым-қатынастың сипатын, педагогтың шығармашылық ерекшелігін, оқушылардың ерекшелігін көрсетеді.
Қарым-қатынас стилі педагог пен оқушылардың әлеуметтік-психологиялық өзара әрекетіндегі дербес-психологиялық ерекшеліктер.
Қарым-қатынас стилінде мынадай көріністер байқалады:
а) мұғалімнің коммуникативті мүмкіндіктерінің ерекшеліктері;
ә) педагог пен пен тәрбиеленушінің өзара қарым-қатынасындағы жеткен деңгей;
б) педагогтың шығармашылық дербестігі;
д) оқушылар ұжымының ерекшеліктері.
Әдебиеттерде педагогикалық қарым-қатынастың төмендегідей стильдері жиі аталады:
- Авторитарлы стиль (Өктемшілдікстилі);
- Либералды стиль (Немқұрайлық стиль);
- Демократиялық стиль (Ынтымақтастық стиль).
Авторитарлы қарым-қатынасстилінде педагог сыныпұжымынақатыстыбарлықшешімдердіөзқабылдайды. Олөзұстанымдарынасәйкесөзараәрекеттесудіңмақсаттарынанықтайды. Авторитарлыстильдедидактжәнеқорғаутакикасықолданылады. Оқушылардыңбастамасықұпталмайды. Сыныптағыжағымсызәлеуметтік-психологиялық климат орнайды. Оқушытұлғасын, оныңөзіндікұстанымын, көзқарасын, пікірлерінқалыптастыруғакөңілаударылмайды. Оқушысабақтықарапайымтілменайтқандамұғалімненқорыққаннан, яғнимұғалімніңталапетуіненсоңоқиды. Көбінежаттандыбілімқалыптасады. Сыныптатәртіпорнап, барлығысабаққадайындықпенкеледі. Сырттайқарағандабұлсыныптабарлығыжақсысияқтыкөрінеді. Бірақбұлстильдегіқарым-қатынаскөпқолданылғанжағдайдаоқушыларөміргедайынемес, өзіндікбастаматөмен, қорғансызболыптәрбиеленедідепжазадызерттеушілер.
Немқұрмайлыққарым-қатынасстилінде – педагог іс-әрекеткеминимальдытүрдеараласады, өзіненнәтижеүшінжауапкершіліктіалыптастауғатырысады. Педагог өзініңміндетінформальдытүрдеорындайды, араласпаутакикасынқолданады. Нәтижесінде педагог оқушылардыңіс-әрекетін, олардыңтұлғалықдамуынабақылаужасалмайды. Оқушылар мен педагог арасындадистанциялықарым-қатынасорнайды.
Демократиялыққарым-қатынасстилінде – педагог өзарақарым-қатынастаоқушылардыңсубъективтіролінарттыруғатырысады. Бұлстильдіңнегізгіерекшелігі - өзарақабылдау, өзарабағдарлану. Педагог пен оқушылартуындағанмәселелердішешудеортақшешімгекеліп, ынтымақтастықорнайды. Мұғалімоқушылардышығармашылыққаынталандырып, өзін-өзідамытуғажағдайжасайды.
Әдебиеттердепедагогикалыққарым-қатынасстильдерініңбасқа да түрлері де кездеседі. Мысалы,В.А.Кан-Калик қарым-қатынастыңмынадайстильдерінкөрсетеді:
- Бірлескеншығармашылықіс-әрекеткенегізделгенқарым-қатынасстилі;
- Достыққарым-қатынасқанегізделгенқарым-қатынасстилі;
- Дистанциялық стиль;
- Қорқытустилі;
- Әзіл-қалжыңғанегізделген стиль.
Ал олардыңмазмұныментөмендегіәдебиеттіоқуарқылытанысааласыз.
Педагогикалыққарым-қатынасстилітуралықосымша материал (Мамандыққа кіріспе,-1990) (Мынасілтемені басу арқылыәдебиетпентанысуғаболады.)
Педагогикалықпрактикадааталғанстильдер таза күйіндекездеспейді, яғниүнемібірмұғалімбірғана стиль түрінқолдануымүмкінемес. Қарым-қатынасстильдеріпедагогикалықжағдайларға, сыныпұжымыныңжекеерекшеліктері, оқушылардыңжекетұлғалықерекшеліктері, сыныптыңдайындығы, танымдыққабылдауы, олардыңтемпераменті мен мінез-құлықтары, мұғалімніңтұлғалықерекшеліктері, шеберлігі, тәжірибесінебайланыстыауысыпөзгеріпотырады. Аталғанстильдердіңбіреуімұғалімқарым-қатынасынданегізгіболуымүмкін, бірақолпедагогикалықситуацияларғасайауысыпотырады.
|
