Сабақ тақырыбы: Тіршіліктің пайда болу процесін және мәнін түсіндіретін алғашқы ғылыми талпыныстар

Тірі организмдердің тіршілік ету ортасына түрліше бейімделуінің пайда болуына негізгі себеп — табиғи сұрыпталу. Мысалы, құр орман құсы екені белгілі. Мекен ету ортасына қарай әр түрлі бейімделушілік пайда болады: а) қорегін орман ағаштарының жапырақ төсеніштері мен қалың қардың үстінен алып жеу үшін тұмсықтары қысқарған; ә) қалың қарға батып кетпей, үстімен жеңіл жүру үшін саусақтарының жиегінде мүйізді қатпарларының болуы; б) жерден оңай үшу үшін қанаттары жалпақ, ұшы доғал және т.б. Мекен ету ортасына байланысты бейімделу үшін дене құрылысының өзгеріске ұшырауы ата тегінде болмаған. Жануарлардын жүндеріне жабысып таралу үшін өсімдіктердің жемістері мен тұқымдарының сырты тегіс болмай кедір-бұдырлы, тікенекті болады. Желмен ұшып таралу үшін ете жеңіл үлпекті, жұқа қанатшалы болып өзгеруі (бақбак, үйеңкі, шаған және т.б.).бейімделушілік дайын күйінде бірден пайда болмайды, ұзақ жылдар бойы қалыптасады.Жануарлардың құрылысындағы, реңіндегі, дене пішініндегі және мінез-қылығындағы бейімделушілік ерекшеліктері, мысалы, су жануары дельфиннен айқын байқалады. Денесі сүйір, суда өте тез әрі кез келген бағытқа еркін жүзеді, қозғалу жылдамдығы сағатына 40 км. Кұстардың ұшуға бейімделушілігінің көрінісі: қауырсын жамылғысының болуы; құлақ қалқаны мен тістерінің болмауы; кұстардың басының 180°-ка бұрылуы; сүйектерінің жеңіл болуы; асқазанында астың ұзақ қорытылмауы және т.б.. Қалың балдырлардың арасындағы балықтар, жәндіктердің сыртқы реңі, дене пішіні тіршілік еткен ортасына ете ұқсас, сондыктан жауларына байкалмайды.

Ормандағы ағаш қабықтарының түсіне сәйкес шатырқанат көбелектерінің реңдерінің өзгеріп бейімделушілігі:

Сырткы ортаның қолайсыз жағдайларымен күрес мысалдарын бөлме өсімдіктері — кактус, алоэдан карау; кай мүшесі, калай жөне неліктен өзгеріске ұшырағанын білу. Қүмды, шөлді, далалы жер өсімдіктерінің сырт керіністеріне көңіл аудару, тиісті корытынды шығару.

А4 қағаздар

Стикер

плакаттар

5 мин

Инсерт –стратегиясы

Нені үйрендің? Нені үйренгім келеді?Не қызық болды? Не қызық болмады?

Үй тапсырмасы

§ организмдердің бейімділігі және оның салыстырмалы.

Инсерт