Сабақтың мақсаты: Білімділік: Әдеби тіл және мемлекеттік тіл туралы түсінік қалыптастыру, «Тіл туралы» заң туралы мағлұмат беру

І. Қазақ тілі 7-сынып

Өздік есімдігі «өз» түбірі арқылы жасалады.

Өз есімдігі тәуелденіп барып септеледі, жіктеледі.
А. Өз + ім

І. Өз + ім + нің

Б. Өз + ім + е

Т. Өз + ім + ді

Ж. Өз + ім + де

Ш. Өз + ім + нен

К. Өз + ім + мен
І Мен өз + ім + мін

ІІ Сен өз + ім + сің

Сіз өз + ім + сіз

ІІІ Ол өз + ім

Біреу, кейбіреу, қайсыбіреу, бірдеме, әрне, кімде-кім, әлдекім, әлдене, әркім, әлдекім сияқты белгісіздік есімдіктері зат есім орнына жұмсалады. Зат есімдерше түрленеді.
ІҮ. Жаңа сабақты бекіту
1-тапсырма

Өз есімдігін жатқа тәуелдеу, жатқа септеу

1. Өлеңді мәнерлеп оқу

2. Үш автордың айтпақ ойын түйіндеу

3. Өздік есімдіктерді тауып, қай тұлғада түрленіп тұрғанына ауызша талдау жасау

1. Мәнерлеп оқу

2. Сөйлемдерді көшіріп жазып, синтаксистік талдау жасау

3. Есімдіктерді тауып, қандай тұлғада жұмсалып тұрғанын анықтау

Болымсыздық есімдіктерінің ішінде зат есім орнына қолданылатындары: ешкім, ешнәрсе, ештеңе, ешқайсысы, дәнеме.

Зат есім орнына қолданылатын болымсыздық есімдіктері зат есімдерше түрленеді: септеледі, тәуелденеді, жіктеледі, көптеледі.

Жалпылау есімдіктерінен барлық, барша, бәрі деген жалпылау есімдіктері тәуелденеді, септеледі.

Берілген болымсыздық, жалпылау есімдіктерін ауызша түрлендіру ( септеу, тәуелдеу)

Берілген сөйлемдерді көшіріп жазып, синтаксистік талдау жасау

1. Мәтін ішіндегі есімдіктерді басқа сөздермен алмастырып жазу

Алғашқы үрдісте азды-көпті жеңіске жеттік. Енді жастардың бас қосуы сылтауымен жеңісімізді тойлаймыз. Түпкілікті жеңіске сенім орнатып, мақсат-мұратымызды айқындаймыз. Жастар үлкендердің қабағына қарап іркіліп жүр. Екеуінің өң-түстері салқын, қабақтары түнеріңкі.

Күні:

1. 
   Есімдіктер, әсіресе жіктеу есімдіктері А.С-де тұрып, бастауыш болады.
   

2. 
   Б.с., Т.с., Ж.с., Ш.с., К.септіктерінің бірінде келіп толықтауыш болады.
   

3. 
   Есімдіктер ілік септігінде тұрып немесе сын есім, сан есімдердің орнына жұмсалып, анықтауыш болады.
   

4. 
   Есімдіктер мезгіл, мекен мағынасында үстеудің орнына қолданылса, пысықтауыш болады.
   

5. 
   Есімдіктер жіктеліп қолданылса, баяндауыш болады.
   

Сөйлеп тұрған кезге байланысты іс-әрекеттің өту кезеңін білдіру етістіктің шағы деп аталады.

Осы шақ

болған іс-әрекет тұрған кезден кейін кезден бұрын болғаны

болғаны
Етістіктің шақтары көсемше, есімше формалы етістікке

• 
  –ды, -ді, -ты, -ті,
  
• 
  -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалады.
  

* Шақтық мағына білдіретін етістіктер көбіне жіктелеп келеді.

* Жіктік жалғау шақ көрсеткіштерінен кейін жалғанады.
Оқы – ған – мын
Күрделі етістікте жіктік жалғауы көмекші етістікке жалғанады.

Ү. Жаңа сабақты бекіту
109-жаттығу

1. Сөйлемдерді көшіріп жазып, морфологиялық талдау жасау.

2. Есімдіктерді тауып, түрлену ерекшелігін анықтау, сөйлемдегі қызметін ажырату.
110-жаттығу

1. 
   Сөйлемдерді көшіріп жазып, синтаксистік талдау жасау
   
2. 
   Есімдіктерді тауып, қай сөз табының орнына қолданылып тұрғанын ажырату
   

1. Мәтінді мәнерлеп оқу

2. Есімдіктерді тауып, теріп жазу, мағыналық түрін, сөйлемде қай сөйлем мүшесі қызметін атқаратынын анықтау
113-жаттығу

Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасау

1. Мәнерлеп оқу

2. Әңгімелеу

3. Дәптермен жұмыс

Етістіктерді теріп жазып, мағынасын анықтау

ҮІ. Қорытынды
ҮІІ. Бағалау
ҮІІІ. Үйге тапсырма: 112-жаттығу

Күні: 1.11.13ж Сыныбы: 7 «А»
Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың есімдіктердің түрленуі жөнінде алған білімдерін тиянақтау, жаттығу жұмыстары арқылы тіл ұстарту

Тәрбиелік: Оқушыларды бауырмалдыққа, ізденімпаздыққа, еңбексүйгіштікке, табиғатты аялап, қастерлеуге тәрбиелеу

Дамытушылық: Оқушылардың ойын, тілін, шығармашылықпен жұмыс жасай білу, есте сақтау қабілеттерін дамыту

114-жаттығу

1. Мәтінді мәнерлеп оқу

2. Өздік диктанты

Оқушылар мәтін бойынша есте сақтай отырып, мазмұнын дәптерлеріне баяндап жазады.

115-жаттығу

1. Суреттеу мәтінін мәнерлеп оқу

2. Есте сақтау диктанты

1-қатар: Есімдіктер

2-қатар: Сын есімдер

3-қатар: Зат есімдер

1. Мәтінді мәнерлеп оқу

2. Қай шығармадан алынған үзінді екенін таптыру

3. Мәтін бойынша әр сөз табынан мысалдар келтірту

4. Қарамен жазылған сөздерге тұлғалық талдау жасату
Ер-азамат -

Жігітектің -

Қорықтарына -

Қоралардың -

Ауылдар -

салт аттылар -
118-жаттығу Шығармашылық жұмыс

1. мақал-мәтелдерді мәнерлеп оқу

2. Морфологиялық талдау жасау

3. Мақал-мәтелдерді, жаттығу мәтіндерін пайдаланып, «Өмір үшін күрес» тақырыбында әңгіме жазу

1. Өткенді қайталау

2. 117-жаттығу сөздерді құрамына қарай талдау

3. Диктантқай дайындық

Алтай жерінің асты қандай қазыналы болса, үсті де сондай бай ғой. Мұның сыңсыған орманының өзі бір байлық емес пе жатқан! Оны нағыз тайганың өзімен ғана теңестіруге болады. Алтай орманын аралап көргендеріңіз бар ма сіздердің? О, ғажап қой оның іші! Балуан пішінді самырсын қарағайын көріп пе едіңіздер? Жел қозғалғанда, оның жасыл ине жапырақтарының ғажайып күйге ұшырайтын сыбдыр-сыбдырын естіп пе еді құлақтарыңыз? Самырсын қарағайын көрмесеңіздер, оның үнін естімесеңіздер, онда Алтай орманын аралаңыздар. Көкке тіреу болған күміс діңгекті көріп пе едіңіздер? Көрмесіңіздер, Алтайдың күміс қабақ қарағайына қараңыздар сүйсініп.

Ең алдымен орман ішінің ауасын айтсаңызшы! Оған жақындай бергенде-ақ, шөптің, шайырдың, жапырақтың, топырақтың, ағаштың, гүлдің, бір сөзбен айтқанда, бүкіл табиғаттың хош иісі мұрныңды жарады. Неше түрлі нәрлі жемістің қосындысынан жасалған керемет сусын іспеттес ауаны кеуде кере, қайта-қайта жұтумен боласыз.

(Ә.Нұршайықов. 115 сөз)

1. 
   Есімдіктерді теріп жазу
   
2. 
   Сөйлемге синтаксистік талдау жасау:
   

• 
  Оны нағыз тайганың өзімен ғана теңестіруге болады.
  
• 
  Балуан пішінді самырсын қарағайын көріп пе едіңіздер?
  

Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Етістіктің түрленуі. Етістіктің шақтары туралы түсінік

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Етістіктің түрленуі, оның білдіріп тұрған іс-әрекетінің түрлі уақытта орындалатыны, белгілі жұрнақтар арқылы нақты ұғымға ие болатындығы жайлы білім қалыптастыру

Тәрбиелік: Оқушыларды әсемдікке, табиғатты сүюге, ерлікке, отансүйгіштікке тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың өлеңді мәнерлеп оқуын, ойын, тілін, шығармашылықпен жұмыс жасай білу дағдыларын дамыту.

Сабақтың типі: Жаңа білімді игерту сабағы

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Түсіндірмелі, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, талдау, шығармашылық жұмыс, бес жолды өлең

Осы шақ

болған іс-әрекет тұрған кезден кейін кезден бұрын болғаны

болғаны
Етістіктің шақтары көсемше, есімше формалы етістікке

• 
  –ды, -ді, -ты, -ті,
  
• 
  -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалады.
  

* Шақтық мағына білдіретін етістіктер көбіне жіктелеп келеді.

* Жіктік жалғау шақ көрсеткіштерінен кейін жалғанады.
Оқы – ған – мын
Күрделі етістікте жіктік жалғауы көмекші етістікке жалғанады.
Сөйлеп отыр-ған-сың.
ІІІ. Жаңа сабақты бекіту
122-жаттығу

1. Мәнерлеп оқу

2. Әңгімелеу

3. Дәптермен жұмыс

Етістіктерді теріп жазып, мағынасын анықтау
4. Құстар қалай сайрайды?

Қаздар қаңқылдайды, үйрек құрқылдайды.

1. Мәнерлеп оқу

2. Етістіктерді шақтарына қарай теріп жазу

1-қатар: осы шақ

2-қатар: келер шақ

3-қатар: өткен шақ

1-азат жол.

2-азат жол.

«Аққу – құстың төресі» ойтолғау жазу

Күні:

Үйге етістіктің шақтары туралы оқып келуге және 121-жаттығу бойынша «Аққу – құстың төресі» деген тақырыпқа эссе жазып келуге берілген болатын.

Үй тапсырмасын тексеріп, бағалаймын.

Қосымша сұрақтар:

• 
  Шақ дегеніміз не?
  
• 
  Шақтың түрлерін ата.
  
• 
  Оларды бір-бірінен қалай ажыратуға болады?
  

1. 
   Осы шақ іс-әрекеттің сөйлеп тұрған кезде болып жатқанын білдіреді.
   
2. 
   Әрдайым болып тұрған іс-әрекетті білдіреді.
   

Осы шақ

Нақ осы шақ Ауыспалы осы шақ

Нақ осы шақ қимылдың, іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте болып жатқанын білдіреді.

Құрамына қарай:

1. 
   жалаң: 4 қалып етістігі: отыр, тұр, жатыр, жүр
   
2. 
   күрделі: негізгі етістік + -ып, -іп, -п + жіктік жалғауы
   

1. Мәнерлеп оқу

2. Осы шақты білдіріп тұрған етістіктерді атау
123-жаттығу

1. Мәнерлеп оқу

2. Нақ осы шақты білдіріп тұрған етістіктерді теріп жазып, тұлғасына талдау жасау

3. Ауызша тіл дамыту

Тақырып неліктен «Ер ана» деп аталғанын әңгімелеу
124-жаттығу

1. Мәнерлеп оқу

2. Көшіріп жазып, нақ осы шақтың астын сызу

3. Морфологиялық талдау жасау

1. Мәнерлеп оқу

2. тақырып қою

3. Нақ осы шақ етістіктерді тауып, дәлелдеу

Берілген сөздерді қатыстырып, сөйлем құрау

1. 
   Оқу
   
2. 
   125-жаттығу
   

Үнемі болып тұратын қимыл-әрекетті білдіретін етістіктің шағын ауыспалы осы шақ днейміз.

А.о.ш. = етістік + -а, -й, -е + ж.ж.
Ауыспалы осы шақ, яғни көсемшенің жіктелген түрі сөйлемде екі түрлі қызмет атқарады:

1. 
   а.о.ш.
   
2. 
   а.к.ш сондықтан ауыспалы деп аталады.
   

Мағынасы сөйлемде ажыратылады.

Ауыспалы осы шақтың күрделі түрі етістікке –ып, -іп, -п жұрнағы жалғанып, көмекші етістікке –а, -е, -й жұрнағынан кейін жіктеліп келіп жасалады.

Көр-ін-е-ді көр-ін-іп кел-е-ді

Айт-а-ды айт-ып отыр-а-ды.

1. Мәнерлеп оқу

2. Ауызша тіл дамыту

Өздеріңнің достарың туралы не айтар едіңдер?

3. 
   Ауыспалы осы шағы бар сөйлемдерді көшіріп жазып, талдау
   

Қашан көрсең де, жұбын жазбайды.

Н.о.ш А.о.ш

әкет-іп жатыр елесте-й-ді

иіліп тұр ойна-й-ды

мәпелеп күт-е-ді

130-жаттығу

А.о.шақты тауып, нақ осы шаққа айналдыру

Шығады

Қудалайды

Сайрайды

Қосылады

Қосады

129-жаттығу

Ең жақсы бала – ана тілін құрметтеген ұл мен қыз. Бұл сенің басқа тілді меңгеруіңе бөгет болмайды, қайта сені адамгершілікке, шын патриот болуға жетелейді. Өмірдің алмастай қырын, абзал сырын түсіне білуіңе басты себепкер - сол ана тілің!

Ана тілдің бүге-шігесіне, терең иірімдеріне бойлай білу – саналы азамат болғысы келетін жас адамның бірінші парызы. Ол – туған жеріңді, еліңді, Отаныңды, атамекеніңді сүйе білу деген сөз. Кім ана тілін айрықша бағаламады дейсің, ал қазақ халқы бұған ерекше зер салған ғой. «Ойнап айтсаң да, ойлап айт, күліп айтсаң да, біліп айт, әзіл айтсаң да, әділ айт», «Бұл сөзді сатып алдым құнан нарға», «Ақылың болса, сөз тыңда» деп отырды ғой аталарың.

Ана тілдің байлығын пайдалана алмаған адам – пақыр, күлкіге ұшырайтын жан.

(118 сөз)
Тапсырма:

А. Морфологиялық талдау жасау:

1. 
   Бұл сенің басқа тілді меңгеруіңе бөгет болмайды, қайта сені адамгершілікке, шын патриот болуға жетелейді.
   
2. 
   Ана тілдің бүге-шігесіне, терең иірімдеріне бойлай білу – саналы азамат болғысы келетін жас адамның бірінші парызы.
   

Б. Етістіктерін тауып, шағын ажырату