Сабақтың мақсаты: Білімділік: Әдеби тіл және мемлекеттік тіл туралы түсінік қалыптастыру, «Тіл туралы» заң туралы мағлұмат беру

170-жаттығу, морфологиялық талдау, бата жаттау

Үйге 170-жаттығу бойынша сөйлемдерге морфологиялық талдау жасауға және бата жаттап келуге берілген болатын. Үй тапсырмасын сұрап, жаттаған баталарын сұраймын.

• 
  Бұйрық райлы етістіктің жасалу жолы
  
• 
  Бұйрық райлы етістіктің жіктелу ерекшелігі туралы айтыңдар
  

1. 
   Өмірден көп нәрсені үйренсек, көрсек дейміз.
   
2. 
   Қатты айтсаң, қарындасыңа да жақпайсың.
   

• 
  Шартты райлы етістік тиянақты ойды білдіре алмайды.
  
• 
  Көмекші етістіктердің тіркесіп келуі арқылы жасалады.
  
• 
  Шартты рай жедел өткен шақ етістік сияқты жіктеледі.
  

• 
  Үнемі шартын білдіре бермейді.
  

• 
  Кейде мезгілдік, кейде қарсылық мән білдіреді.
  

• 
  Шартты рай + І, ІІ ж.ж.ж. + - шы, -ші өкіну, налу мағынасын білдіреді.
  

1. –са, -се жұрнағы жалғанған сөз үнемі істің шартын білдіре ме?

2. Шартты райла етістікке жұрнақ жалғана ма? Жалғанса, қандай мағынап пайда болады?

171-жаттығу

1. 
   Мақал-мәтелдерді көшіріп жазып, морфологиялық талдау жасау. Шартты райлы етістіктердің астын сызу
   

Берілген етістіктерді шартты райға айналдырып, сөйлем құрау

2-қатар: жүргіз, тазарт

3-қатар: санама, бүлдірме

173-жаттығу

1. 
   Мәнерлеп оқу
   
2. 
   Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасату
   

Шартты райлы етістіктері бар мақал-мәтелдерді еске түсіру

• 
  Жаман атқа жал бітсе,
  

• 
  Тіл тас дарады,
  

• 
  Батыр туса, ел ырысы.
  

• 
  Ер жігіт айтпайды, айтса, қайтпайды.
  

• 
  Оқи берсең, көзің ашылады,
  

Оқу, 173-жаттығудың 2-бөліміне грамматикалық талдау жасап келу.

Үйге 173-жаттығудың 2-бөлімі бойынша берілген жұмбаққа грамматикалық талдау жасап келуге берілген болатын. Үй тапсырмасын тексеремін.

• 
  Шартты рай дегеніміз не?
  
• 
  Шартты райдың жасалу жолдарын түсіндіріңдер.
  
• 
  Мысалдар арқылы өз ойларыңды дәлелдеңдер.
  

Етістіктің райларының ішінде мағынасы және жасалуы жағынан ерекше түрі – қалау рай.

1. 
   Менің көп жұмысты атқарғым келеді.
   
2. 
   Сен Әйгерімнің есебін шығаруға көмектесіп жібергейсің.
   
3. 
   Ербол өзіне берілген тапсырманы уақытында орындаса игі еді.
   

Берілген етістіктерді қалау райлы етістіктің жасалу жолының барлық түріне қойып айту

• 
  Ойнама
  
• 
  Берме
  
• 
  Көр
  
• 
  Жасыр
  
• 
  Тарсылдатпа
  
• 
  Тік
  
• 
  Бақыла
  

1. Сөйлемдерді көшіріп жазып, морфологиялық талдау жасау

2. Шартты райлы етістіктердің астын сызып, білдіретін мағынасын ажырату
175-жаттығу Өзіндік жұмыс
Берілген сөз тіркестерін қатыстыра отырып, сөйлемдер құрау
177-жаттығу
Мақал-мәтелдерді көшіріп жазып, синтаксистік талдау жасау.

Шығармашылық жұмыс.

«Менің арманым» деген тақырыпқа қалау райлы етістіктерді қатыстыра отырып, шағын эссе жазу

176-жаттығу

Үйге 176-жаттығу бойынша «Ойланыңыз, табыңыз» деген тапсырма бойынша жұмыс жасап келуге берілген болатын.

Етістіктерді теріп жазып, шағына, райына ажырату

Көрінеді – а.о.ш., ашық рай.

Бекінген – б.ө.ш., ашық рай, т.б.
179-жаттығу

1. 
   Ф. Оңғарсынованың өлеңін мәнерлеп оқу
   
2. 
   Мәтіндегі ашық рай, бұйрық рай және қалау райлы етістіктерді теріп жазып, тұлғасына талдау жасау
   

Ашық рай Қалау рай Бұйрық рай

1. 
   Мәтінді мәнерлеп оқу
   
2. 
   Мазмұнына талдау жасау
   
3. 
   Топтық жұмыс
   

2-қатар: Сөйлемдерді көшіріп жазып, синтаксистік талдау жасау

3-қатар: Шығармашылық жұмыс

«Бақыт дегеніміз не?» деген тақырыпқа рай түрлерін қатыстыра отырып, шағын шығарма жазу

Мақал-мәтел, өсиет сөздердің негізінде «Атаның баласы ғана емес, адамның баласы болсам» тақырыбында шығарма жазу.

Есімшенің тәуелденуі

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

1. 
   Жіктеліп, етістік қызметін атқарады.
   
2. 
   Есімдерше түрленіп (септеліп, көптеліп, тәуелденіп), есім қызметін атқарады. Сондықтан да есімше деп аталады.
   

Есімшенің жұрнақтары:

-ған, -ген, -қан, -кен

- ар, -ер, -р, -с

-мақ, -мек, -пақ, -пек, -бақ, -бек

-атын, -етін, -йтын, -йтін

І. Менің айтқаным І. Біздің айтқанымыз

ІІ. Сенің айтқаның ІІ. Сендердің айтқандарың

Сіздің айтқаныңыз Сіздердің айтқандарыңыз

ІІІ. Оның айтқаны ІІІ. Олардың айтқандары
Ү. Жаңа сабақты бекіту
183-жаттығу

1. Сөйлемдерді көшіріп жазып, синтаксистік талдау жасау

2. Қарамен жазылған сөздерді тұлғасына қарай талдау

184-жаттығу

Тәуелденген есімшелерді қатыстырып, сөйлем құрастыру

Сөйлемдерге морфологиялық талдау жасап, есімшелерді табу, түрленуіне назар аудару

Берілген етістіктерден есімше жасап, тәуелдеп, сөйлемдер құрау

Әндет, күл, шымырла, жайна, бөлен, тара, елті, құмарт, жарқылда, сайра

ҮІ. Қорытынды.

ҮІІ. Бағалау

ҮІІІ. Үйге тапсырма: 1. Оқу

2. 6 сөйлем жазу, талдау

Есімшенің септелуі

Үй тапсырмасын тексеремін.

І. Мен көргенмін І. Біз көргенбіз

ІІ. Сен көргенсің ІІ. Сендер көргенсіңдер

Сіз көргенсіз Сіздер көргенсіздер

ІІІ.Ол көрген. ІІІ. Олар көрген.

Есімшенің септелуі

А. барған

І. барғанның

Б. барғанға

Т. барғанды

Ж.барғанда

Ш.барғаннан

К. Барғанмен

Болымсыз түрі –ма, -ме + с + ж.ж.

1. Өлең шумақтары мен мақал-мәтелдерді мәнерлеп оқу

2. Сөйлемдерге морфологиялық талдау жасау

3. Есімшелерді тауып, олардың түрлену жолын түсіндіру

1. Өлеңдерді оқып, мазмұнына, дауыс ырғағына талдау жасау

2. Морфологиялық талдау жасау

3. Болымсыз етістіктен кейін жалғанған есімшенің –с жұрнағы мен жіктік жалғауының өзгеріске ұшыраған түріне көңіл аударту

4. Сүйегім, тақсыр және тартынбай сөздеріне фонетикалық талдау жасау
187-жаттығу

1. Мақалдарды мәнерлеп оқып, мазмұынына, тәрбиелік мәніне талдау жасау

2. Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасау
ҮІ. Қорытынды

ҮІІ. Бағалау

ҮІІІ. Үйге тапсырма: 157-жаттығу 4,5,6 сөйлемдер

Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Есімшенің сөйлемдегі қызметі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Есімшенің түрленуі жайлы алған білімдерін тереңдете отырып, есімшенің сөйлемдегі қызметі жайлы білім қалыптсатыру, жаттығу жұмыстары арқылы бекіту

Тәрбиелік: Жаттығу мәтіндері арқылы еңбексүйгіштікке, ерлікке, ауызбіршілікке, татулыққа тәрбиелеу

Дамытушылық: Оқушы ойын, есте сақтау қабілетін, тілін дамыту

Сабақтың типі: Аралас сабақ

САабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Сұрақ-жауап, түсіндірмелі, талдау, ауызша тіл дамыту
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
Үйге ішінде берілген сөздері бар сөйлемдер не мақал-мәтелдерді тауып жазып, талдап келуге берілген болатын.

Үй тапсырмасын тексеремін.

1. 
   Есімше + ж.ж. баяндауыш
   

Жаңбыр жауар, көк шығар.

2. 
   Есімше + З.е.
   

Ағылған жыр мен күй көрем.

3. 
   Есімше А.с. бастауыш
   

Оқыған білер,

Ерінбеген етікші болар.

4. 
   Есімше + (Б.с, Т.с., Ж.с., Ш.с., К.с.) толықтауыш
   

5. 
   Есімше + (Б.с, Т.с., Ж.с., Ш.с., К.с.) пысықтауыш
   

1. 
   Мақал мәтелдердегі есімшелердің сұрақтарын анықтап, қай сөйлем мүшесі болып тұрғанын табу
   
2. 
   Үлгіге сай талдау жұмысын жүргізу
   

Туған үйдің, туған ананың – қандай? , анықтауыш

Берілген сөйлемдерге синтаксистік талдау жасау

Жұмыскерлерге барақтар салынған.

1. 
   Мәтінді мәнерлеп оқу
   
2. 
   Есішелерді тауып, ауызша талдау жасау (сұрағын анықтау, түрлену түрі мен қай сөйлем мүшесі қызметін атқарып тұр)
   

Мақал-мәтелдердегі есімшелердің түрленген тұлғаларына ауызша талдау жасау

Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасау

195-196 жаттығулар

Өткен сабақты пысықтауға арналған сұрақ-тапсырмалар арқылы қорытындылаймын.

1. 
   Тікелей жіктеліп ( барып-пын) немесе күрделі етістіктің негізгі етістік сыңары (ажырата алмайды) болып, нақты қимылды білдіріп, етістік қызметінде қолданылады.
   

2. 
   Қимылдың амалын білдіріп, үстеу қызметінде жұмсалады.
   

айтқалы отыр

-а, -е, -й жіктеледі

-ып, -іп, -п

-ғалы, -гелі, -қалы, -келі жіктелмейді

Берілген көсемшелерді жіктеу

1. 
   Мәтінді мәнерлеп оқу
   
2. 
   Үлгі бойынша талдау жасау
   

Көсемшелерді байланысқан сөздерімен теріп жазып, тұлғалық талдау жасау, жағын ажырату

Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасау

Сөйлемдерге морфологиялық талдау жасау

202-жаттығу

1. 
   Көсемше жіктеліп, баяндауыш қызметін атқарады.
   

Терезеден көкпеңбек болып қала көрінеді

2. 
   Көсемше қимылдың амалын, жай-күйін, мақсатын, себебін білдірп, пысықтауыш болады.
   

3. 
   Кейде жіктеліп келген баяндауышпен, есімшеден болған анықтауышпен, септеліп келген есімшелермен, тұйық етістіктен болған толықтауышпен бірыңғай мүше болады.
   

Осы жақта бір қарт атамыз бар дегенге жолығып, қолын алып, бір-екі ауыз ақылын сұрайын деп едім.