Сабақтың тақырыбы: Діни (уағыз) шешендік

Соттағы шешендік дегеніміз не? Соттағы шешендікке қойылатын талаптар қандай? Соттағы шешендіктің түрлерін ата.

Ж
Тыңдаушыны

иландыру

Адамның жан-жүрегіне әсер ету

өз пікіріне сендіру

Шешеннің өзін-өзі ұстауы

Діни (уағыз) шешендікке қойылатын талаптар

Салауаттылыққа

шақыру

Діни сауатты болу

Ізгілікке үндеу
аңа сабақ.

Стилі Ауыз екі сөйлеу

Көркем әдеби
Тілдік құралдары

Дінге қатысты терминдер имандылыққа үндейтін уағыз сөздер

Оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беріледі.

І деңгей тапсырмалары

1. Ислам діні туралы не білеміз?

Дін туралы түсінік. (Пайғамбарлар арқылы жолданған әмір және тыйымдар жиынтығын дін деп атаймыз) Дініміздің аты-Ислам діні.Мұсылман діні шыққан қасиетті мекен-Мекке,оның жанында Медине деген қала бар. Меккеге дін жолымен барған адамды қажы деп атады.

1. 
   Ауыл мешіті туралы ойтолғау. (жазбаша)
   

1. 
   Мұсылманның бес парызын ата. Оқулықтағы 105- тапсырма.
   

2. 
   Қандай діни басылымдарды білесіңдер? «иман», «Мұсылман» журналы, «Имандылық әлемі», «Ислам», Ислам және өркениет» газеттері.
   

1. 
   Діни үлкен кітаптар қаншау?
   

Құран Кәрімде 114 сүре бар. Оқулықтағы 104 тапсырма

2. «Қадір түні» туралы не білесіңдер? Онда қандай шарттар орындалу керек?

3. «Діннің бүгінгі қоғамдағы орны» ой толғау

Діни шешендіктің тамаша үлгілері қасиетті «Құран Кәрімнен» табылады. Діни шешендік біздің тарихымызбен тығыз бірлікте.

Еліміздің келешегі үшін имандылыққа бой ұсынып, салауатты өмір салтын қолдап, ислам қағидаларын білуіміз керек.

Үйге тапсырма: 111-жаттығу.


Тест

1.«Ақындық туа біткен өнер болса,шешендік жүре келе қалыптасқан қасиет» деген ойды кім айтқан.?

а) Платон ә) Цицерон б) Аристотель в) Сократ г) Демосфен

2. «Сөз мәдениетінің жоғарғы формасы – шешендік» атты ойдың авторын табыңыз.

а) Б.Майлин ә) М.Әуезов б) М.Балақаев в) Ғ.Мүсірепов г) З.Қабдолов.

3.Шешендік сөздің сөйлеушілер санына қарай нешеге бөлінетінін белгілеңіз

а) 3 ә) 2 б) 4 в) 6 г) 5

4. Асан қайғы,Жиренше Сөйлеп өткен қазақ тіл.

Осы жыр шумағының авторын атаңыз.

а) Қожаберген жырау. ә) Ақтамберді жырау. б) Доспамбет жырау. в) Қазтуған жырау. г) Дулат жырау

5. «Шешендік – кісінің көркі» атты даналық сөздің авторын атаңыз.

а) Платон ә) Гораций б) А.П.Чехов в) Аристотель г) Цицерон

6. «Терең ой,түзу тәжірибесі бар адам ғайыптан хабар береді.Әулие деген сол болса керек» деген ойдың авторын белгілеңіз.

а) Шәкәрім ә) Абай б) Демосфен в) А.П.Чехов г) Т.Пейт

7. Шешендіктің отаны аталатын елді ата

а) Египет ә) Үндістан б) Вавилон в) Ассирия г) Эллада

8. «Ақыл-ойды сату сұлулықты сатумен парапар» деген ойдың авторын атаңыз.

а) Демосфен ә) Аристотель б) Сократ в) Цицерон г) Платон

9. «Федр» атты диалогтың авторын атаңыз.

а) Платон ә) Квинтилиан б) Платон в) Сократ г) Аристотель

10. «Шешендік тәлім» еңбектің авторын атаңыз.

а) Квинтилиан ә) Цицерон б) Платон в) Сократ г) В.В.Радлов

11. «Софистер» дегенді қалай түсінетініңізді белгілеңіз.

а) көркем сөздің заңын ақылы оқитындар ә) шешен сөйлейтіндер б) біреудің пікірін жоққа шығаратындар в) өз ойын дәлелдеушілер г) шындықты жоғары бағалаушылар

12.Аристотельдің ұстазын белгілеңіз

а) Сократ ә) Демосфен б) Квинтилиан в) Цицерон г) Платон

13. «Риторика» атты еңбектің авторын көрсет.

а) Сократ ә) Платон б) Цицерон в) Аристотель г) Демосфен

14. «Риторика» атты оқулықтың авторын табыңыз.

а) В.Г. Белинский ә) Н.В.Гоголь б) М.И.Усачаев в)А.Ф.Кони г) М.В.Ломоносов

15. «Шешендікке қысқаша басшылық» атты оқулықтың авторын атаңыз

а ) М.В.Ломоносов ә) И.С.Рыжский б) А.С.Пушкин в) А.Ф.Кони г) Н.В.Гоголь

16. «Риторика тәжірибелері» атты еңбектің авторын атаңыз.

а) Н.В.Гоголь ә) П.С. Проховщиков б) М.В.Ломоносов в) И.С.Рыжский г) А.С.Пушкин

17. «Дәріс оқушыға кеңес» деген тундының авторын белгіле.

а) В.Г.Белинский ә) Н.В.Гоголь б) А.С.Пушкин в) Л.Толстой г) А.Ф.Кони

18. «Шешен болу үшін тілді,ұлттық әдебиеттің қазынасын егжей-тегжейлі білу – басты парыз» деген түйінді сөздің авторын ата.

а) А.С.Пушкин ә) Н.В.Гоголь б) В.Г. Белинский в) А.П.Чехов г) А.Ф.Кони

19. «Сөз – ұлы нәрсе,тіл – ұлттың жан дүниесі» деген сөздің авторын атаңыз.

а) Л.Толстой ә) В.Г. Белинский б) Н.В. Гоголь в) М.В. Ломоносов г) А.С.Пушкин

20. «Тіл – елшінің қылышы» атты пікірдің авторын атаңыз.

а) Құтып ә) Әбунасыр әл Фараби б) М.Қашқари в) Ж.Баласағұн г С.Негимов

21. Қазақтың ұлттық шешендік өнері қай ғасырда дамыған?

а) VIII-ХІ ә)V-Х б)V-VI в) VII-VIII г) V-ІХ

22. Шыңғысханның он екі биінің бірін ата.

а) Майқы би ә) Аяз би б) Қазыбек би в) Әйтеке би г) Төле би

23. Төле би.Қазыбек би,Әйтеке билер қай ғасырда өмір сүргенін белгілеңіз

а) VI-ІХ ә) ХVIII б) ХVI в) ХVII г) ХІ

24. Азамат ердің баласы Жабыққанын білдірмес Жамандар мазақ қылар деп!

Толғаудың авторын атаңыз

а) Міржақып ә) Қазтуған б) Ақтамберді в) Асан қайғы г) Қожаберген

25. «Қазақ даласы ән салып тұр.

Қазақтың алты жасар баласынан бастап алпыс жасар қартына дейін жанынан өлең шығарады» деген ойдың авторын атаңыз.

а) В.В.Радлов ә) Л.Толстой б) Потанин в) А.С.Пушкин г) А.П.Чехов.
Тест тарсырмалары

Әрбір оқушының алдына «Бағалау парағын» үлестіремін.

Жалпы 53 балл

48-53 балл: «5»

44-47 балл: «4»

Одан төмен: «3»
Жабық тест

1. Салдырдан жасалған дауыссыз дыбыс түрін көрсетіңіз.

а) қысаң ә) еріндік б) үнді в) жуан г) қатаң

2.Қазақ тіліне тән әріптер жазылған қатарды табыңыз.

а) ү,ұ,у ә) ғ,қ,ш б) ф,х,һ в) ы,і,и г) ө,і,ү

3.Буынға бөлінбейтін сөзді көрсетіңіз.

а) әке ә) қиын б) отан в) кие г) тарс

4. Сөз тіркесі арасындағы ілгерінді ықпалды табыңыз

а) Рахманқұл ә) көзбе-көз б) сәнқой в) ала ешкі г) ең қызық

5. Сөз бен қосымша аралығындағы кейінді ықпалды табыңыз.

а) есікті ә) жазғайсың б) қаздар в) сызықсыз г)орманға

6.Бәрі буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды көрсетіңіз.

а) -бей,-паз,-ға,-лар,-лер ә) -дар,-дер,-тар,-тер б)-ны,-ні,-ды,-ді в) -нан,-не,-ға,-дің г)-нікі,-тай,-мен,-хана

7. Естілуі бойынша жазылған сөзді табыңыз.

а) жұлдызша ә) жиналыс б) кәдімгі в) үзіліс г)үскірік

8. Тоғыспалы ықпалды табыңыз.

а) ала ат ә) Оразжан б) көк ала в) Жанғали г) Жанқожа

9. «Тұрақты тіркес» сөзінің баламасын табыңыз.

а) семасиология ә) лексикография б) лексикология в) ономосиология г) фразеология

10. «Тамырына балта шабу» тұрақты тіркесіне синонимді табыңыз.

а) от жағу ә) ұсталық б) жылыну в) алдау г) жою

11. Омоним бола алмайтын сөзді табыңыз

а) қой ә) қала б) қол в) қара г) қате

12. Кіріккен сөзді табыңыз.

а) биік-биік ә) кез-келген б) сары уайым в) шекара г) әпер

13. Бастауышы сын есімнен жасалған сөйлемді көрсетіңіз.

а) Жақсыдан қашпа,жаманға баспа ә) Жанар әнді жақсы айтады б) Әдептіге елікте,әдепсізден жирен в) Сыпайының сыры ішінде г) Жомарт жоқтығын,жүйрік тоқтығын білдірмес.

14. Сан есім сөйлемде қандай қызмет атқарып тұр? Олар үштерде келеді.

а) анықтауыш ә) толықтауыш б) баяндауыш в) бастауыш г) пысықтауыш

15. Қай етістік табыс септігіндегі сөз арқылы анықталады.

а) салт ә) құрамды б) көмекші в) болымсыз г) сабақты

16. Одағайдан жасалған туынды етістікті табыңыз.

а) абайлау ә) ысқыру б) желбіреу в) ілгерілеу г) аухаулау

17. Пысықтауыш қатынасты табыңыз.

а) түлкі тымақты ә) жылқыны бағу б) қатты қағаз в) жаман әдет г) жақтырмай қарау

18. Матасуды табыңыз

а) ашынған әйел ә) күн сайын күтті б) жайын айтты в) өзі келді г) Төребек үйі

19.Берілген ретіне қарай сөз тіркестерінің байланысу түрін анықтаңыз. Ағаштың бұтағы,хат алу,қалың орман

а) матасу,қабысу,жанасу ә) меңгеру,қиысу,қабысу б) қабысу,меңгеру,жанасу в) қиысу,матасу,меңгеру г) матасу,меңгеру,қабысу

20. Есімшеден жасалған бастауышты табыңыз.

а) Қайнар қыстауды әлі таба алмай келеді ә) Жақсы – ісімен жақсы б) Басында құндыздаған қара пұшпақ бөрік в) жаңа ғана жаққан сабанның иісі мұрынды жарып барады г) Жығылған күреске тоймайды

21. Айқындауыш қай сөйлем мүшесінің қызметін атқарып тұр?

а) бастауыш ә) толықтауыш б) пысықтауыш в) баяндауыш г) анықтауыш

22. Қай салаластың бірінші жай сөйлемінің баяндауышы «Сол,сонша,сондай» есімдіктерінен жасалады?

а) ыңғайлас ә) қарсылықты б) себеп-салдар в) талғаулы г) түсіндірмелі

23. Жұрнақ арқылы жасалған сөзді табыңыз.

а) өздерін ә) ұшырып б) жүрегіңмен в) әркім-ақ г) ұшқыш

Тіке жауап тестіде ауызша жауап беріп,өздеріне ұпай жинайды.

1. 
   Дауыссыздан басталып дауыстыға аяқталатын буынды не дейміз?
   
2. 
   Біркелкі дыбысталып айтылатын,бірақ мағынасы басқа-басқа сөздердің тобын не дейміз?
   
3. 
   Қолданыстан шығып қалған,тарихи шығармаларда ғана кездесетін,мағынасы көмескі сөздерді не дейміз?
   
4. 
   Бір тілде сөйлесетін адамдардың бәріне түсінікті ортақ сөздерді не дейміз?
   
5. 
   Ауа өкпеден кедергісіз шығып,үннен ғана тұратын дыбыстарды не дейміз?
   
6. 
   Сөз құрамындағы бір немесе бірнеше дыбыстардың тобынан жасалған фонетикалық бөлшектерді не дейміз?
   
7. 
   Көзге көрінбейтін адамның ойлауы нәтижесінде ғана танылатын құбылыс,ұғым атауларын не дейміз?
   
8. 
   Өзге сөз таптарынан жасалған сын есім қалай аталады?
   
9. 
   Жалғаудың неше түрі бар?
   
10. 
    Үстеудің мағыналық түрлерін ата
    

Анықтау тестіде жеке-жеке компьютерден тексереміз

Рет саны	Тапсырмалар	Жауаптары
1.	Өзі жалғанған сөзге меншік мағына беретін жалғаудың түрін анықта
2.	Зат есім,сын есім,сан есімнің орнына жүретін сөз табын анықта.
3.	Мифтік ескі наным бойынша атын тура атауға тиым салынған сөздерді не дейміз?
4.	Түрлі дыбыстарға елітеуден туындаған сөздерді анықта
5.	Сөйлемде белгілі бір мүшенің мағынасын басқа сөзбен түсіндіріп,нақтылап көрсететін сөйлем мүшесін анықта
6.	Сөйлемде іс-әрекеттің түрлі белгісін (мекен,мезгіл т.б.) анықтайтын сөйлем мүшесін анықта.
7.	Түбір сөзге қосымша жалғану арқылы жасалған сөзді анықта.
8.	Мағынасы дөрекі,тұрпайы сөздің орнына сол ұғымды жұмсартып қолданылатын сыпайы сөздерді анықта.
9.	Белгілі бір кәсіпке,шаруашылыққа,өнерге байланысты қолданылатын және сол кәсіппен айналысатындарға ғана түсінікті сөздерді анықта.
10.	Сөз және оның мағынасын зерттейтін саланы анықта.

Сәйкестік тестіде ауызша жауап береді,түсіндіреді.

1. 1) Зат есім шырақ,кенже қыз 2) есімдік кім,не 3) табу сілтеу,жіктеу

2. 1) эвфемизм ашық,тұйық,бітеу 2) буын төбе шашы тік тұру,қоян жүрек 3) табу қолды болды,о дүниеге аттанды

3.1) сабақты етістік оңашаланған,қосарлы 2) есімдік табыс септігі 3) табу қандай,қай

4.1) көсемше атау,ілік септіктен өзге септіктер 2) реттік,жинақтық,болжалдық 3)-ып,-іп,-п,-қалы,-келі,-а,-е,-й

5.1) сарғыш жай шырай 2) аса қызыл салыстырмалы 3) суық асырмалы

6.1) жұрнақ –іміз,-ымыз,-лерің 2)ортақ тәуелдену сөз түрлендіруші,сөз тудырушы 3) біріккен сөз,қысқарған сөз,тіркескен сөз

7.1) жалпылауыш сөздер септеулік,демеулік,жалғаулық 2) сөз тіркесі есімді,етістікті 3) шылау сілтеу,жалпылау есімдігі,сан есім
Толықтыру тест

Толықтыру тестіде компьютерден жазып талдайды

Берілген көп нүктенің орнына керекті қосымшаны қойып талда.

1. 
   Ел жайлау... қайт..., күзек.. .бетте... кел... жат... (-дан,-ып,-ке,-п,-е,-ты)
   
2. 
   Киіз үй... төр... бір топ ауыл ақсақал... қымыз іш... отыр. (-дің,-інде,-дары,-іп)
   
3. 
   Мен қар... бірге домала... жер... түс... . (-мен,-п,-ге,-тім)
   

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 11

Оқушылармен жүздесіп,амандасу,түгендеу.

1.Скифтер деген кімдер? 2.Анақарыс Қоңырұлы кім? Анақарысқа мінездеме беріңдер.

3.Эллада елінде шешендік өнердің дамуына не себеп болды? 4.Қазақ елінде қандай заңдар болды?

Сабақты түсіндіру. Психологиялық кезең.

Өткірдің жүзі,

Кестенің бізі

Өрнегін сендей сала алмас.

Білгенге маржан,

Білмеске арзан,

Надандар баһар ала алмас.

Толғауы тоқсан қызыл тіл,

Сөйлеймін десең өзің біл.

Кімнің өлеңі? Өлеңнің аты қалай?

философ

аудармашы

ақын

кемеңгер

шешен

сазгер

Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясын оқу барысында Абайдың көптеген дау-дамайлы мәселелерді әділ шеше білетіндігінің куәсі боламыз.Абайды біз шешендік қырынан танып отырмыз.

Бүгінгі біздің тақырыбымыз – «Шешендік сөздің сапалары.»

1.Пікір,ой білдіреді. 2.Сөйлеуші сипаты анықталады.	Сөйлеу
	Тіл амалдары пайдаланылады.
	Шығармашылық қабілеті.Ой әсері.Дәлелдеуі.Мәнерлеп айтуы.Көркемдеу құралдары.
3.Сөйлеу айшықтары қолданылады 4.Дайын тілдік амал пайдаланады 5. Лексика-грамматикалық жағынан түрленеді.	Шендестіру	Дамыту		Қайталау	Риторикалық сұрақ			Дауыс ырғағы
	Мақал-мәтелдер		Жыр-өлеңдер		Сілтемелер		Дәйек сөздер
	Оқшау сөздер
	Қаратпа сөздер					Қыстырма сөздер

Сөйлеу – адамның тіл амалдарын пайдалану арқылы ой,пікір білдіру әрекеті.Сөйлеу адамның психикалық қабілетіне,қоғамдық тәжірибесіне сүйенеді.Сөйлеу үстінде кісінің өзіне тән ерекшеліктері болады: өз ойын дәл,әсерлі,мазмұнды жеткізу.

Шешендік сөз – сөйлеуші шығармашылығының биігі.Шешендік сөзде сөйлеу айшықтары мол қолданылады.Бейнелі эпитеттер,мақал-мәтелдер,дәйек сөздер (цитаттар),фразеологизмдер кеңінен қолданылады.

43-жаттығу.

І деңгей

1.Балалар,Қаныш Сәтбаев кім? .. 2.Метафора,эпитет,мақал-мәтелдер,тұрақты сөз тіркестері дегеніміз не? ..

Мұғалім тарапынан мәтіннің авторы Қажым Жұмалиев туралы мағлұмат беріледі.

Оқушы мәтінді мәнерлеп оқиды.

1. 
   Мәтіннен фразеологизмді,мақал-мәтелдерді,эпитет,теңеулерді табулары керек.
   
2. 
   Қаныш Сәтбаевтың сөзінің мазмұндылығын анықтау.
   

1.Мақал-мәтелді жалғастыру.

2.Үш бидің шешендік сөзіндегі көркемдегіш құралды тауып,шешендік сөздің түрін ажырат.
1-тапсырма

Мақал-мәтелдегі сұрақтың орнына тиісті сөздерді қойыңыз. 1.Ердің сыншысы – (кім?). Отан. 2.Оқу (немен?) құдық қазғандай. ине. 3.Көп сөз – көмір,аз сөз – (не?) тәрбие 4.Өлімнен(не?) күшті. өлгені 5.Атаңның баласы болма, бір рет (кімнің?) баласы бол. алтын 6.Ер жігіттің екі сөйлегені – (не істегені?) балалы. 7.Жеті рет өлшеп,(неше?) рет кес. баласыз 8.(Қандай?) үй – базар, баласыз (қандай?) үй – мазар. ел. 9.(не?) отбасынан басталады. халқыңның

2-тапсырма

Төле би мен Қаз дауысты Қазыбектің бір әділ билігіне риза болған Әйтеке би көп адам отырған жиында: Бүркіт бол заманыңыз түлкі болса, Бай болар кедей жігіт мүлкі болса. Жақсылардың белгісі сол емес пе, Қара қылды қақ жарған әділ болса, - депті. а) Қандай көркемдік құралдарды қолданған? ә) шешендік сөздің қай түріне жатады

ІІІ деңгей 1.шешендік сөздің авторларын тап. 2.Қазіргі шешендік сөздерді түрлеріне ажырат. 3.Кестені толтыру.

1-тапсырма. Шешендік сөздермен танысып,кімнің сөздері екенін тап.

1. Біз қазақ деген мал баққан елміз,бірақ ешкімге соқтықпай жатқан елміз.Сен темір болсаң,мен көмірмін.Еріткелі келгенмін.Екі елдің арасын теліткелі келгенмін.

2.Қол бастау қиын емес, Бәрінен сөз бастау қиын:

ІІ тапсырма Мәтіндермен танысып,қазіргі шешендіктің қандай түрлеріне жататындығын анықтаңыз.

1. 
   Дүниеде адам өмірінен асқан құндылық болған емес,болмайды да.Сондықтан оны саудаға салып,ойыншыққа айналдырудан өткен күнә жоқ.Әсіресе діні бір жұртты бір – біріне айдап салып,ажал отына итермелеу – мұсылманшылыққа,жалпы дін жолына жат қадам.
   
2. 
   Мені кінәләп,айыптау үшін бүкіл ұжымның еңбегін жоққа шығарып,табысын мансұқ етуге барды.Шындыққа жанаспайтын бұл өтірікті көріп-біліп отырып,комиссия құрамына енген бұрынғы өз түлектеріміз де бұған қолын қойып,табансыздық танытты.Міне,осы адамдық па,осы да азамат ісі ме?
   

ІІІ тапсырма Кестені толтыр.

«біз қандай жағдайда өркениетті ел бола аламыз?» тақырыбында бәсекеге төтеп беретін 50 елдің қатарына кірудің стратегиялық жоспарын құру.

Сонымен, балалар,сабағымызды қорытындылайық.

шешендік сөздің сапаларына не жатады?

тілдің тазалығы

ой жүйелілігі