Сабақтың тақырыбы: Шешендік өнер
жүктеу/скачать 0.64 Mb.
|
Жаттығумен жұмыс: 10-жаттығу.Оқып шығып әр бөлімге ат қойыңдар.Үш әңгімені салыстырып,Кенжалы шешен берген биліктерге мінездеме беріңдер. Шығармашылық тапсырма: «Естіген құлақ екеу,Көрген көз үшеу» бұл жұмбақты қалай шешесіңдер? Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін. Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады. Үйге тапсырма: 11-жаттығу. Берілген тақырыпқа әңгіме құрастырыңдар. «Шешеннің сөзі –мерген, шебердің көзі-мерген» «Шебердің қолы ортақ, шешеннің сөзі ортақ» Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы: Қазақ тарихындағы белгілі шешендер мен билер Сабақтың мақсаты: а) шешендер мен билер туралы түсініктерін кеңейту. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру; ә) сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру; б) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып, оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу.
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу,оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. 1.Шешендік сөз дегеніміз не? 2.Шешендік сөздің қандай түрлері бар? 3.Шешенге қойылатын қандай талаптарды білесіңдер?
Қазіргі тілімізде «би», «шешен» сөздерінің мағынасын бір түсінікпен алу қалыптасқан. Би-дау-жанжалға билік айтушы. Шешен -сөзге шебер,тілге жүйрік адам. Қазақ тіліндегі ортақ мағынаға көшуі ел ішіндегі дау-жанжалды шешетін би болу үшін сөзді қиыннан қиыстырып тауып сөйлейтін,ойын шебер жеткізетін қасиет қажеттігінен туған. Би-халықтың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін жақсы білетін сөз жарысында шешендігімен, тапқырлығымен ,даулы істе әділдігімен танылса ғана елге жаққан,халық қадірлеген.
салыстыру,ажырата білу дағдылары мен оқу,талдау машықтарын қалыптастыру; тәрбиелік; - ана тілін ардақтап бағалай білуге,сөз қадірін терең ұғынуға тәрбиелеу; дамытушылық – оқушылардың логикалық ойлауын,ой дәлдігін дамыту,сөйлеу мәдениетін дамыту,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,түрлі амал-тәсілдер арқылы іздендіре отырып шығармашылыққа баулу. Сабақтың көрнекілігі: кесте,тірек сызба,суреттер. Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап,деңгейлік тапсырмалар,іздендіру. Пәнаралық байланыс: әдебиет,тарих,бейнелеу,математика. Сабақтың түрі:шығармашылық ізденіс. Сабақтың барысы.Ұйымдастыру.Оқытудың қолайлы жағдайларын жарату,үй тапсырмасын сұрау. «Ынта» тобы.Оқушылық деңгей. Зымыран сұрақтар 1.Тұрақты тіркес деген не? 2.Тұрақты тіркесті ғылым тілінде басқаша не деп атаймыз? 3.Тұрақты тіркестер сөйлем мүшесі бола ала ма? 4.Тұрақты тіркестердің қандай баламасы болады? 5.Тұрақты тіркестер мән-мағынасы жағынан бір-біріне антоним болуы мүмкін бе? 6.Тұрақты тіркестердің мағыналары оның құрамындағы сөздердің мағыналарымен байланысты бола ма? 7.Ана тілімізде тұрақты тіркестердің маңызы қандай? «Жігер» тобы.Суреттерге қарап(қас,көз,құлақ,мұрын)тұрақты тіркестер табу. «Дарын» тобы.Шығармашылық деңгей.Кестені толтыру.
Тақтаға мақал-мәтелдер жазылған форматты іліп,ондағы мақал-мәтелдерді оқушыларға оқыту. Білімқымбат,білу қиын. Ықыласты шәкіртке сабақтың ауыры жоқ, Ықылассыз шәкіртке ұстаздың тәуірі жоқ. - Балалар,бұл мақалдарды біздің бүгінгі сабағымыздың ұраны етіп алсақ,жаңа сабағымыз не туралы екенін аңғаруға болады.Демек бүгінгі жаңа сабақтың тақырыбы ... - Мақал-мәтелдер. - Дұрыс,балалар,олай болса жаңа сабақты зейін қоя,мұқият түсініп алыңдар.Содан соң жаңа тақырыпқа байланысты жұмыс жүргіземіз. Жаңа сабақты түсіндіру. Мақал-мәтелдер – халық даналығының,көрегендігінің айнасы,тіл байлығының алтын қазынасы.Мақал-мәтелдер - өмір шындығының көрінісі,халықтың кейінгі ұрпаққа қалдырған өсиеті,өмір сүру әрекетінің ережесі. «Сөздің көркі – мақал» деп тегін айтылмаған.Мақал-мәтелдерді адам баласы өзі айтайын деген оймен орайластырып, орынды қолданса,сөзі мірдің оғындай өткір,көңілге қонымды,көркем әрі бейнелі болады.Мақал-мәтелдер аз сөзбен терең мазмұнды ойды бере алады.
(Бетің қисық болса,айнаға өкпелеме) 
Халықтың ұрпағына өсиеті. (Әкенің балаға өсиеті)
Асыл сөз қазынасы. (Алтын,күміс,гауһар,т.б. Асыл тастар,бағалы бұйымдар – мүліктік қазына)
а Өмір сүру ережесі (Жолда жүру,суда жүзу,қауіпсіздік ережесі)
Ой тиянақты, дәлелді
салыстыру аяқталған сөйлем
екі бөлім     Мақал – халықтың өмірден алған тәжірибесінің,ой-тұжырымының қорытынды жиынтығы,айқын ойды үлгі-өнеге,ақыл ретінде қысқа қайырып,көркем бейнелеп жеткізетін халықтың дана,нақыл сөзі.
Мақал-мәтелдер қосарлана айтылғанмен,олар бір-біріне туыс болғанмен,екеуінің өзара айырмашылықтары бар.Ол айырмашылықтар мақал мен мәтелдің ойды түйіндеу жағынан да,құрлымы жағынан да байқалады. М
Мәтел құрылысы ойды түйіндеу жағынан мақалдан өзгешерек. «Әлін білмеген әлек», «Көппен көрген ұлы той» деген мәтелде тұспал ғана бар,мағына ашық емес,қорытынды пікір жоқ.Оны,бейнелік сөз айшығы арқылы берілген ойды тыңдаушы өзі топшылайды.Мәтелде тиянақты тұжырым да болмайды. Мақал-мәтелдердің тақырыптары әр алуан.Ол халықтың әлеуметтік шаруашылық,рухани өмірін түгел қамтиды.
Оқушыларды іздендіре отырып кестені толтыру.
1.Мақал деген не? 2.Мәтел деген не? 3.Мақал мен мәтелдің айырмашылығы неден байқалады? 4.Мақал мен мәтелдің ой түйіндеу тұрғысынан қарағандағы ерекшеліктерін ата. 5.Мақал мен мәтелдің құрлымы жағынан айырмашылықтарын ата.? 133-жаттығу.Ауызша.Мақалдарды оқып,ағынасын түсіндіру.Епті,есті сөздерінің мағынасын түсіндіру.
«Жігер» тобы: Ата-ана туралы 12 мақал-мәтел жазып келу. «Дарын» тобы: «Жеті атасын білген – ер ...» тақырыбына мәтін құру. Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы: Шешендік толғау. Терме Сабақтың мақсаты: а) шешендік толғау туралы түсініктерін кеңейту. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру; ә) сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру; б) оқушылардың тілдерін бұрмаламай анық, таза сөйлеуге машықтыру;
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу,оқушылардың зейінін сабаққа аудару. ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Шешендік өнердегі ең күрделі кесте-шешендік толғау.
Термеде   
. Шығармашылық тапсырма: «Өсиет сөздердің адам өміріндегі маңызы» деген тақырыпта эссе жазады. Жаттығумен жұмыс: 21-жаттығу. Қандай философиялық,қоғамдық ой айтылады? Білімді бекіту: . Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып, түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады. Үйге тапсырма: 22-жаттығу. Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы : Диктант Сабақтың мақсаты : а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру. ә) Мұқият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету. б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу. Сабақтың түрі : қайталау Сабақтың әдісі: баяндау Сабақтың көрнекілігі : диктанттар жинағы Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқушылардың зейінін аудару. Тақтаға бүгінгі күнді жазып қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Ағайындар Құнанбай аға сұлтан болды да, өзгелерінің қатарынан озғындап кетті. Онда әкімдік бар. Сыртқа да, ұлыққа да жақындық бедел бар. Әрі қолы ұзын малды. Сөзге жүйрік мінезбенен іске де алғыр. Осының бәрі өз ортасын бойымен басып жыға беруге себеп болатын. Бірақ, Құнанбайдың мықты жері тобықты іші болса,әлсіз жері де осы тобықтының ішінде. «Құс қанатымен ұшып,құйрығымен қонады». Сол қанаты мен құйрығы-ел ішінде өзі тұстас ру басылар. Осы Байсал, Бөжейлер. Осылар соңғы бір жыл бойында бұрынғыдай ашық-жарқын емес. Іштей Құнанбаймен аңдысып қалған сияқты. Оны Құнанбай біледі. Бірақ, осындай қын қосарына ілестірсе болғаны. Түбі ,бәрінің де бағатын таразысы –ел. Сол елдің алдында байлауды Құнанбаймен бірге байласқан. Осылар болған соң жетті. Күйсе Құнанабайлармен бірге күйеді. Ал, ішінде не жатыр, оны білмейді. Олай болса, Құнанбайдың да сырты бұлардың ішін білмеген,елемеген кісі тәрізді болатын. Бөжей-қалың жігітектің адамы. Бұрын орталарынан Кеңгірбайдай теріс азу,мықты биі шыққан ел. Бертінде ұрыншақ, қолшыл болып және барымташы ,жортуылшы жігіті көп шықты. Шетінен сөзуар жігітек. Байсал да сондай мол ру көтібақтың тұрғысы. Бұл, әсіресе, мал көбейтіп, жерді мол қамтуға тырысатын,көптігіне сеніп, анау-мынаудан онша ағайынды елдер ішінде ең азы-бөкеншінің кісісі. Мал, дүниеге шағыны да осылар. Бөкеншінің кірмелеу туысы-борсақ. Жаңағы бұлар сөз қылған Қодар-сол борсақ болатын. Құнанбай болса ырғызбай руынан. Бұл бас жағына келгенде жігітектен де,көтібақтан да аз. Бірақ әрі малды,әрі көптен бері тобықтыны билеп –төстеп келе жатқан ауылдар. Мұхтар Әуезов (207 сөз) Мәтінді бір рет оқып беремін ,оқушылар тыныс белгісін қояды. Үйге тапсырма : Қайталау. Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы : Диктант Сабақтың мақсаты : а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру. ә) Мұқият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету. б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу. Сабақтың түрі : қайталау Сабақтың әдісі: баяндау Сабақтың көрнекілігі : диктанттар жинағы Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқушылардың зейінін аудару. Тақтаға бүгінгі күнді жазып қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Ақын көзімен қарағанда Бұл аптада Қасымбек пен Мұхтар ұзақ-ұзақ үйге оралмай, Әуез ата берген пәрменмен «Абай аға шыққан қырға шығып, Абай аға түскен ойға түсіп», алты күн ат үстінде жүрді. Мұхтар мен Қасымбек бүгін таң ата Бөрліден Шыңғысқа қарай бет түзеп, Қарауылдың қашанғы қасқа жолымен аттарын сау желдіріп,Ералы жазығына шығып еді, Ұшы-қиырсыз кең дала күн қыза көк бұйра сағымға шомылып шетсіз-шексіз көк теңізге айналды да кетті. Жер бетінде бұлың-бұлың құбылып қозғалмайтын бұршақтай бұлдыр жоқ. Төңірек түгел толқып-шалқып жатты. Сол жақта маң даланың биіктен жалбыраған жалы секілді ұлан-асу Арқат биіктеген үстіне биіктей түсіп, Шыңғысқа қарай зулап көшіп барады. Қарсы беттегі үйме-жүйме үйіліп қалған қос Орда да қопарыла қозғалып, әрі ығыса, ысырыла түскен. Оң қанатта мұнартқан Ақшоқы таулар тәрізді телегейге жүзбейді,шоқтығын көк торғын шымылдықпен көлегейлеп тұрады-тұрады да,ауық-ауық көкбұйра толқынға сүңгіп жоқ боп кетеді. Жүргіншілер ат басын солай бұрып, желе жортып жақындай түскенде ғана төбеде көлеңдеген көк жібек шымылдығын кеудеге түсіре бере бетін ашып, мыналарды қол бұлғап шақырғандай болады. Бірақ бұл да бір орында тұрып шақырмайды,әрі қарай сағым кеше жылжып жүріп бара жатып шақырады. Бұлардың бәрі қайда бара жатыр? Шыңғыстауға-Шыңғыс сілеміндегі Жидебайға,осынау өзі ғұмыр бойы жырлап еліне нәр болар сырға, жеріне әр берер нұрға айналдырған, жалғанның жарығын тастап, фәниден бақиға аттанған Абайға бара жатыр,әрине. Зейнолла Қабдол. (200 сөз). Мәтінді бір рет оқып беремін ,оқушылар тыныс белгісін қояды. Үйге тапсырма : Қайталау. Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы : Диктант Сабақтың мақсаты : а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру. ә) Мұқият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету. б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу. Сабақтың түрі : қайталау Сабақтың әдісі: баяндау Сабақтың көрнекілігі : диктанттар жинағы Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқушылардың зейінін аудару. Тақтаға бүгінгі күнді жазып қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Даланы сағыну Қызуы азайған дала күні қала жақта көлденең сұлап жатқан көксұр белге төніп,аспанның арғы шалғайына өрт жібергендей,батыс көкжиек әлдебір оқыс лап еткен алкүрең шұғыламен арайланады. Жайлауда ауыл-ауыл боп жағалай қонған, Көктөбенің іргесін көмкере ойдым-ойдым қотандасып тігілген ақбоз үйлер; үйден үйге кіріп қарбаласқан, ауылдан ауылға бара жатқан үлкенді-кішілі әйел- еркектер, қыз-келіншектер; ауыл сыртына алтыбақан орнатып, әлпеншек тепкен, ән салып күй тартқан, мың бұралып би билеген көңілді жастар;одан әрі сонау сарқырама бұлақ бойында, мынау көк айдын қоғалы көл жағасында ат ойнатқан, ит жүгіртіп, құс салған шабандаоз сері жігіттер; бәрінен аулақ ошарылып,бірақ жайлау шетін тегіс басқан, түгел жапқан қара-құрым мал,ауыл адамдарының әніне үн қоса жамыраған жас төл: боздаған бота, маңыраған қозы, кісінеген құлын... Бәрін ертегідей мұнарта кіреукелеген торғын шымылдық тәрізді жұқа қызғылт нұр... Осынау жан тебірентер жақсы көрініске қыр үстінен қызыға, сүйсіне қараған Мұхтар ойдағы жайлау көркінен көпке дейін көз ала алмады. Көңілі көтеріңкі. Ойы өрбіп, қиялы сергіп алысқа алып қашқандай. Сондықтан Мұхтар бүгінде қалада жүріп даланы сағынады. Түбінде Мұхтардың мұхтарлығы дәл осы далаға деген сағынышта жататын шығар. «Отан отбасынан басталады» дегендей, Мұхтардың отбасы да осы далада, демек, отаны да осы дала. Тірі кісі жыл өткен сайын ілгерілейді,өседі десек, Мұхтарды ілгерілететін, өсіретін осынау далаға деген сағыныш болса керек. Даласын сағынып өсіп келеді Мұхтар... Зейнолла Қабдол. (208 сөз). Мәтінді бір рет оқып беремін ,оқушылар тыныс белгісін қояды. Үйге тапсырма : Қайталау. Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы : Диктант Сабақтың мақсаты : а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру. ә) Мұқият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету. б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу. Сабақтың түрі : қайталау Сабақтың әдісі: баяндау Сабақтың көрнекілігі : диктанттар жинағы Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқушылардың зейінін аудару. Тақтаға бүгінгі күнді жазып қоямын. б) Жаңа сабақты түсіндіру: Өн бойы тола өлең-жыр Біз оның бала кезінен қанша бейхабар болсақ,балаң ақын кезінен де сонша керқұлақпыз. Ол бізге алғашқы беттерін алыс жылдардың құтырынған құйындары жыртып, ортасынан ауа кеткен көне кітаптай көрінуші еді. Дәлдеңкірей түссек, ол әлі парақтары сарғыш тартқан жалба-жұлба кітаптың өзінен гөрі, соған жазылған ескі қиссаның тоқпақтай тұлдыр, тобадай жалғыз кейіпкері-ежелгі ерлерге көбірек келіңкірейтін еді. Тау тұйғында оқта-текте бір есетін кезбе желдей үзік-үзік, келте мәліметтердің айтуынша ,бабаларының арасында батыр көп болыпты. Ал өзі әке батасын аттап,жағын сатып күн көрген жалба тонды ақындықты қалады. Аталары ақбас Алатаудың көк майса сай –салаларынан өрбісе,өзі тұлдыр даладағы Жамбыл тауының етегінде жерге түсіпті. Анасы оған Қоқан ханы Құдиярдың құрығынан қашып жүрген ұлы сүргін тұсында тосыннан толғатыпты. Сөз реті қаза кетпесін ,Құдияр оның бабаларына көрсеткен қоқан-лоқысын менің бабаларыма да жасапты. (Кер тағдырлы ата-баба сүрлеуі қалай-қалай ойқастап,көнтерілі уақыттың қай-қай белеңінен тоғысады десеңізші!) Қайталап айтайық, кейуана қарияның сақал-мұрт басқан салғырт жүзіне қарай отырып, тал бесікте уілдеп жатқан жас иіс сәбидің бейнесін көзге елестету қандай қиын болса, дүлдүл ақынның кезі, балауса шағы шамамен мынадай болған шығар деп бал ашу да сондай қиын. Бар білетініміз: ел Екей ақындық жағынан ерекше салымды бопты. Екейде елу бақсы, сексен ақын, Сарнайды жын қаққандай кешке жақын,-десе дегендей-ақ, Екейдің әйел-еркегі күні бүгінге дейін оңтайы келгенде өлеңдетіп қоя береді. Әбдіжәміл Нұрпейісов (203 сөз). Мәтінді бір рет оқып беремін ,оқушылар тыныс белгісін қояды. Үйге тапсырма : Қайталау. Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 11 жүктеу/скачать 0.64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
ысалы: «Тоқпағы күшті болса,киіз қазық жерге кірер» деген мақалды алсақ,бұл мақал екі жай сөйлемнен тұрады.Мұнан мақалдардың көбіне екі бөлімнен тұратынын білеміз.оның үстіне мақалдарда ой тиянақты болады.Алдыңғы ой екінші түйінді пікірдің шарты түрінде келеді.Яғни киіз қазықтың жерге кіруі тоқпағының күшті болуына байланысты.Сонымен қатар мақалдарда бір-біріне қарама-қарсы ұғымдар мен нәрселерді салыстыру арқылы ой-пікірді айқындай түсу тәсілі басым келеді.Мысалы: «Біреу тойып секіреді,біреуі тоңып секіреді», «Ер жігіттің екі сөйлегені - өлгені,»Еменнің иілгені – сынғаны» деген мақалдардан дәлелдеу мен қорытынды пікір бірдей жүріп отыратынын байқаймыз.Мәтел мақалға қарағанда ойды ақырына дейін жеткізбей,топшылап,болжам ретінде түсіндіретін,сөйлем түрінде де,сөз тіркесі түрінде де келетін фразеологиялық бірлік.
