Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ

84 
колдыy коpкы аккудай, ай нұpлы, албыpаған аpу-кepым eкeн дeсeм, кап-каpа 
коpым eкeн ғой! Катпыш каpны оза даыбpа-бакпыpт eткeн eлдe дe коз калмаған 
eкeн-ау! – дeйды нығыpта. 
Сонда Тыныс кыз: 
– О, тәуыp кұpбым! Каpдан аппак eшнәpсe жок, ұстазсаy, колынды 
тоyдыpады. Казаннан каpа нәpсe жок, ышындeгысын ышсey, мeйыpыyды 
кандыpады. Каpа боpык хан басында ак киыз аяк астында eмeс пe? Кыpан кұс – 
кыpымға, кұзғын кұс – pымыға дeгeн. Мeныy шымыныy саpалығына каpамай, 
тусымнныy каpалығына каpаған сыздыy козыyыз дe коз eмeс – ағаpып кeткeн 
боз eкeн! Козы сокыpдыy коyылы сокыp – ғаpып, eсуастан eсыpык – ғаpып! Сол 
eсыpык пeн коyылы сокыpдыy иә быpы, иә «пыpы» болмасаy нeтты – дeпты. 
(«Eл аузынан»). 
134-жаттығу. Томeндeгы жұpнактаp аpкылы жасалған туынды тубыp сын 
eсымдepды тауып, олаpмeн сойлeмдep кұpастыpыyыздаp.
-шыл,/ -шыл,/ -паз, -ык/ -ык, -лас/-лeс, - шаy/-шey. 
135-жаттығу. Томeндeгы создepдeн нeгызгы сын eсымды быp бағанға, 
туынды сын eсымдepды быp бағанға болып жазыyдаp.
Сұyғак, коyылсыз, жeмкоp, онepпаз, боз, аумалы, ашык, лай, кызыл, саpы, 
бутын, кәpы, жас, бойшаy, жepгылыкты, ащы, саяз, кою, жалпак, нәзык, кey, 
сиpeк, жұпыны, аласа, тык, кызык, ұйкышыл, кабаған, жұмыp, оyғак, шұбаp, 
ұнамды, акылды, онepлы, жаксы, шыpылдауык, жаман, кузгы, калалык, ұшкыp, 
откыp, жабыyкы, кұpанды, ашушаy, каpа, мынeзды. 
136-жаттығу. Коп нуктeныy оpнына сын eсымныy тиысты жұpнағын 
койыyздаp. 
1. Бұл озы кыз... мынeзы баp адам eды. 2. Сыныптағы быpыншы уз... 
окушы. 3. Жаpыктык кош... eлгe жуз жылдан бepы кызмeт кылған каpа жол 
болмай-ак кeлe жатыp eкeн. 4. Слeсаpь тағы да котep... дауыспeн бастады. 5. 
Әлдe ғана унсыз кepылып жаткан оy... даланы кepнeп кeткeн коп жылкы 
тeyыздeй толкиды. 6. Кос... каpа жол бeйнe быp озeндeй былeулeнып 
Акбұйpатка соғып, одан Нылдeгe асып жатыp. 
137-жаттығу. Бepылгeн мәтыннeн сапалык сын eсымныy быp, катыстык 
сын eсымныy астын eкы peт сызыyдаp. 
1. Мeн сeны ак коyыл жайдаpы жыгыт пe дeп ойлайтын eм. 2. Оpтаpак 
кeздe ұшын кыpыккан доyгeлeк ак сакалды, ала шапанды, сәлдeлы быp жат адам 

85 
отыp eкeн. 3. Басы кундeгыдeй ыстык eмeс, коyыp салкын. 4. Мынe, 
жeлтоксандағы осындай суйкымды быp кундe ак каpдыy устынe аpкандай 
шұбатылған саpы жолак жолмeнeн, шанасындағы eкы кысыны шопак кұpлы 
коpмeй, бусанған дeнeсы шиpап, кey кeудeсынe тұнык ауаны толтыpа жұтып, 
танауынан буы паpавоздай будактап, кұлағын кайшыландыpа, кұлашын кepe 
бокeн жeлыскe салып, Итбайдыy Коянкогы кeлe жатты. 5. Жылы калашка 
шыpтылдак саpы майды аpаластыpа отыpып, аpeстанттаp шайға мeйлыншe 
канды.
138-жаттығу. Мәтындe окып, сын eсымдepды табыyдаp да, сұpак кою 
аpкылы кай созбeн тыpкeсып тұpғанын аныктаyдаp.
Науpызым коpығы каpағайлы оpман мeн далалы аймактыy шағын 
колдepын сактап калу максатымeн кұpылған. Бұл жepды табиғи музeй дeсe дe 
болады. Бұл коpыкта кызыл жeмсаулы каз, дуадак, аккұp сeкылды кұстаp, 
кызыл тулкы, каpа кок кузeн, ак саpы суыp сeкылды жануаpлаp мeкeндeйды. 

жүктеу/скачать 3.36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: