Сборник материалов международного научного форума «филологическая наука в ХХІ веке: проблемы и перспективы»

46 
басына әңгімелеп, көп жағдайда шыққан жылдарын дәлме-дәл көрсетуге бара бермей, шамалап 
көрсетеді. Ғұмардың қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірін зерттеуге күні бүгінге дейін демесін болып 
келе жатқан “Шайыр”, “Көкселдір” деген халық әдебиет жинағын бастырды” (1,165) деп атап 
көрсетті Сәбең.
Сәбит Мұқановтың бейнетқорлығын аңғартатын жайлар да аз емес. Мәселен, “Қарлығаш” пен 
“Тумышы” табылмады. Оның алғаш жазғанының түрі соларда еді. Біздің қолымызда оның бастапқы 
жазбасынан бар материал Омардың өз қолынан өткен “Шайыр” дейтін көркем әдебиет жинағында 
басылған өлеңдері мен Төлеген ұлы Ибрайым деген Омармен елдес бір мұғалімнің жіберген 
өлеңдері” (1,166) деген хабарламаның айтары мол. Осындай болмашы дүниеге сүйеніп екі жарым 
баспатабақ зерттеу жұмысын жазып шыққаны, әрине, қайран қалдырады. 
Монографиялық портретті тағы да “Қарлығаш”, “Қырғи”, “Тумыш” дейтін шығармалары (кітап-
тары) қанша іздегенімізбен қолға түспеді. Оларды түсіргенде Омар туралы берген материалымыз 
толығырақ болар еді. Әйткенмен негізгі сарыны біз көрсеткен шығармалар. Сондықтан шамалы түрде 
Ғұмарды тануға осылар да жарайды-ау дейміз. Толықтыруды алдағы өмір тағы да көрсетеді” (1,207) 
деп жарқын келешекке зор үміт артқанымен Ғұмар Қарашұлының таңдамалы шығармалары тек 
егемендік жылдарында ғана жарық көргені өкінішті.
1953 жылы қазақ әдебиетінің халықтығы жөнінде республикалық жиын болып, қазақ батыр-
ларынан кедейден шығып, кембағалдарды асыраған “Қамбар батыр” ғана халықтық деп табылып, 
өңге батырларымыз күресінге ығыстырылып жатқанда біраз ақындар солардың соңынан ілесіп 
кеткен-ді. Соның бірі осы Ғұмар болатын. Сондағы негізгі дәлелдері – “Тумышта “Қарлығаш” болып 
кедей-кепшікке су тасымақ болғандар “Бала және аға тұлпарларға” мініп қазақ сахарасында сайран-
дамақ болғандар февральда “Қырғиға” кездесіп, Октябрь тұсында “Тұрымтайға” жем болады. Бай-
қайсыздар ма, Ғұмар Қарашұлы Октябрь революциясын Тұрымтайға теңеп, біздің бүгінгі жарқын 
өмірімізді мансұқтап отырғанын” деген саяси зияны мол желпілдеме сөздерді айтқандар болған. 
Сәбит Мұқанов Ғұмардың шығармашылық деңгейін едәуір тәуір бағалағанмен, кейінгі ойларға өзек 
болар тапшылдық пікірді әр тарауда аңғартып отырғанын айтпай кете алмаймыз. Бұл тенденция бар 
портреттерге тән құбылыс, одан ешкім сау қалған жоқ. Алайда, Ғұмардың “ХХ ғасырдағы қазақ 
әдебиеті” зерттеуіне ілігуінің өзі айрықша мәнді көрініс екенін бағалай білу керек. Осы кітапта 
әңгіме болмай қалғандардың, оның ішінде Шәңгерей Бөкеев, Нұржан Наушабаев, Шәкәрім Құдай-
бердиевтердің шығармашылық тағдырына ойлана көз салсаңыздар, онда С.Мұқановтың қаламы 
қалай бұлаңдағанымен көреміз.  
Е.Ысмайылов 1941 жылғы 9 сынып оқулығында және СССР жоғарғы кеңесі президиумының 
төрағасы К.Е.Ворошиловқа семей түрмесінен 1952 жылы жазған өтініш хатында қате көзқарасының 
себептерін былай ашады. Мұны түсіндірме деуден көрі ғылыми зерттеу еңбегі деседе болғандай.
“Омар Карашев” (1876-1921) видный поэт со сложной противоречивой творческой деятель-
ностью. Получив в молодости образование в духовной школе, Карашев до 1905 года работает 
имамом (духовным наставником); под влиянием первой русской революции (1905г.) он становится на 
путь просветительства, допуская даже русского учителя в медресе (в школу) при мечетидля обучения 
казахских детей, за что он лишается звания духовного сана (имама). После этого периода (до 1914 
года) он активно выступает со своими проиведениями, беспощадно борясь с темнотой невежеством 
народной массы, призывая их к овладению русской культуры, также критикуя несправедливость 
царской администрации, волостных правителей и представителей эксплуататорских классов, с другой 
стороны восхваляет стары феодальный аул. В 1917 году становится на путь буржуазного нацио-
нализма, алашордынец; в 1918 году переходит на сторону социалистической революции, в 1919 году 
вступает в ряды коммунистической партии, активный советский работник. В 1921 году умирает от 
рук белых бандитов, будучи ответственнымработником в качестве уполномоченным по хлебозаго-
товке. Для подтверждения этих фактов имеются все данные его творчестве. Исходя изленинского 
положения о противоречии Л.Толстого, также исходя из научного опыта русских советских лите-
раторов о творчестве А.Блока, В.Брюсова и других писателей с большим идейными противоречиями 
я написал раздел учебника Карашеве, пытаясь показать сильные и слабые стороны его творчества. 
Однако, повторяю раздел учебника о Карашеве написан мною неудачно, ошибочно. Кроме того 
будущи автором учебника по казхской литературе я при разборе проиведений Карашева больше всего 
придерживался в рамках программы и списка произведений поэта, утвержденных министерством 
просвещения КазССР (изд. 1939г.) а также принимал во внимание оценки, данные Карашеву, как 
классику, просветителю казахской литературы революции ІІ съезда писателей Казахстана (см. жур. 
«Литература и искусство» № 7, 1937г.) и в истории КазССР (изд. 1943г.). Для выяснении истины о 
Карашеве о моей ошибки прошу ознакомиться: главой учебника по казахской литературе (изд. 1943, 

47 
1946 гг.) и рукописно-краткой биографической справкой и с приложением из его произведений на 
русском языке под названием «Омар Карашев» (33 стр.), который хранится в моем личном деле. 
“МБДК КазСРР” дегені қателігін мойындау емес, қайта осындай ақын-жазушыларды әдебиет тари-
хында зерттей түсу, елге таныта беру қажеттігін аңғартқан еді. Осындай идеалогиялық қияң-
қылықтарды Сәбит Мұқанов 20 жылдардың аяқ тұсында анық көріп, білгеннен кейін социологиялық 
тапшылдық сөздерден тартынбай негізгі идеясын әдебиет тарихында кімдердің болғанын көрсету 
пиғылына дәлел еткенін аңғарамыз. 

жүктеу/скачать 2.33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: