Сборник статей 20 лет независимости Республики Казахстан в свете формирования гражданского общества

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі - Алматы 2008 ж.296б.

2. Мейер Д.И. Русское гражданское право: В 2 ч. По исп. и доп. 8-му изд., 1902. ч. 1. – М., 1997. 831C.

3.Гражданское право//Под ред.А.П.Сергеева, Ю.К. Толстого. Часть II. – М., 2000. 544C.

университетінің 4 курс студенті

Ғылыми жетекшісі: Нұғыманов Е.Е., к.ю.н., доцент

НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ ҚОРҒАУ ҚАҒИДАЛАРЫ МЕН ІС ТӘЖІРИБЕСІ ЖЕТІЛДІРУДІ ТАЛАП ЕТЕДІ
Договор дарения был тщательно разработан учеными еще в римском праве, следовательно данный договор не является новым в гражданском законодательстве, но, несмотря на то, что договор дарения имеет давнее происхождение, проблемы, которые существовали еще в римском праве, сохранились по сегодняшний день и получили дальнейшее развитие.
Ключевые слова: договор дарения, даритель, благотворительность
The donation contract has been carefully developed by scientists in the Roman right, hence the given contract is not new in the civil legislation, but in spite of the fact that the donation contract has an old origin, problems which existed in the Roman right, have remained till today and had the further development. Contracts of donation Donation as one of the most ancient institutes of civil law, mediates transition in the property of property from one subject of the right to another.

Keynotes: The donation contract, the donator endowed, certificates the donation contract
Тұтынушылар құқығын қорғау туралы АҚШ президенті Джон Кеннеди 1962 жылы 15 наурызда тұтынушылардың еркiн таңдауға құқығы, қауiпсiз тауарды сатып алуға құқығы, тыңдалу құқығы, тауар туралы, сондай-ақ сатушы туралы ақпарат алуға құқығы деп 4 негізгі қағиданы көрсеткен болса, 1985 жылы 9 сәуірде БҰҰ Бас Ассамблеясының «Тұтынушылар мүддесін қорғау қағидалары» резолюциясында жоғарыда аталған қағидаларға қосымша тұтынушылар құқықтарын қорғау саласындағы ақпаратқа қол жеткiзуге, тұтынушылардың негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыруына, тауардың тиiстi сапасына, тауардың кемшiлiктерi салдарынан келтiрiлген залалды өтету құқығы – барлығы 8 негізгі құқық бекітілді.

Тұтынушылар құқығын назардан тыс қалдырмай үнемі жетілдіріп отыру үрдісі тәуелсіз Қазақстанда елбасы Н.Ә.Назарбаевтың жыл сайынғы жолдауларындағы халық сұранысын қанағаттандырып әлеуметтік саланы жетілдіруге арналған сарабдал саясатынан да көрніс тауып келеді.

Күнделікті өмірде тауар сатып алуға немесе қызмет түрлерін пайдалануға байланысты әр түрлі құқықтық қатынастарда боламыз. Әдетте бұл қолданыстағы тағамдар мен тауарлар сатып алу, ұялы байланысты немесе т.б қызмет түрлерін пайдалану болуы мүмкін. Осындай құқықтық қатынсатарға түсушілер белгілі бір субъективті құқықтарды иеленіп, белгілі бір заңи міндеттерді орындауға тиіс екені аян. Оған мемлекет кепілдік береді. Атап айтқанда Қазақстан Республикасындағы тұтынушылар құқығы ҚР Конституциясымен, ҚР Азаматтық кодексімен, «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» ҚР Заңымен және т.б. заң нормаларымен реттеледі.

Тұтынушылардың құқықтарын қорғауды «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңның 13-бабында сот жүзеге асырады деп көрсетiлген[1]

Тұтынушыға моральдық зиянды өндіруге, сатушының, дайындаушының, атқарушының, сондай-ақ басқару органдарының тұтынушылардың белгiсiз бiр тобы жөнiндегi әрекеттерiн құқыққа қайшы деп тануға сот органдары ғана өкілетті.

Сонымен қатар сот органдары осы топтағы азаматтық істерді қараған кезде ҚР «Сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы» Конституциялық заңның талаптарына сай тәуелсiз болады, яғни қандайда болмасын ведомстволық нұсқаулармен бұғауланбауымен қатар талаптардың қолданыстағы заң нормаларына сай объективті шешілуін қамтамасыз ету мүмкіндігі мол.

Қолданыстағы заң нормаларына сай, тұтынушылардың құқығы бұзылған жағдайда «Тұтынушылар құқығын қорғау туралы» ҚР заңның 20 бабы негізінде тұтынушы құқықтарын қорғайтын қоғамдық ұйымдар құрылуы мүмкін [1] болса, бұндай ұйымдар қазіргі күнде Қазақстан территориясының барлық облыстарында жұмыс істеп келеді.

Көпшілік жағдайда осы ұйым өкілдерінің қолданыстағы заң нормаларынан хабардарлығы, осы саладығы іс тәжрибиелелерін және заңдардың қолданылу тәртібін жеке тұлғаларға қарағанда жетік меңгергендіктері сот процестерінде осы тұрғыдағы азаматтық істерді қарағанда өзінің оң ықпалын тигізуде.

Мысалы: Өскемендегі «Паритет» ТҚҚҚ (тұтынушылардың құқықтарын қорғау қоғамы) В.Я.Линкевич деген азаматтың мүддесін қорғап сотқа арыз берген.

Талапкер «Фирма теплые окна» ЖШС-не металлопластиктен жасалған терезелерді орнатудағы міндеттемелерін орындамағаны үшін алдын ала төлеп қойған қаржысы 374 800 теңге, 100 000 моральдік шығынды, 23 321 теңге басқа шығындарды өндіріп талап ақысын 100 % көлемінде айыппұл салуды сұраған. Сот шешімімен талап арыз ішінара қанағаттандырылып «Фирма теплые окна» ЖШС-нен В.Я.Линкевичтің пайдасына алдын ала төленген ақшасы 374 800 теңге, моральдік шығын өтемі ретінде 5 840 теңге, маманның қорытындысын алу бойынша 25 000 теңге шығын, мемлекет пайдасына 4 332 теңге баж салығы өндіріліп, «Фирма теплые окна» ЖШС-не 374 000 теңге айыппұл өндірілді. Аталған іс қадағалау тәртібінде қаралып бірінші инстанциядағы сот шешімі өзгеріссіз қалдырылды.[2, 43]

Бұдан әрине жеке тұлғалардың өз құқықтарын қорғауға бағытталған әрекеттері мүлдем тиімсіз деген біржақты қорытынды жасауға болмайды. Сот тәжірибесінде жеке тұлғалардың да сотқа жүгініп өз құқығын қорғау фактілері жиі кезеседі. Осындай фактілердің біріне тоқтала кететін болсақ.

2008 жылдың 2 ақпанында азаматша С.А.Шаймарданова Орал қалалық №2 сотына талап арызбен жүгінген. Талапкер «Планета Электроики» дүкенінен жалпы сомасы 82 500 теңге тұратын «LG, GC-F399BVQ» тоңазытқышын жеңілдікпен 78 375 теңгеге сатып алып, тасымалдау кезінде аталмыш тоңазытқыштың кемшілігін, атап айтқанда мұздатқыштың істен шыққанын байқаған.

2010 жылдың 2 тамызында тоңазытқышын Сервис жөндеу орталығына жөндеу жұмыстарын жүргізуге тапсырған, кейін осы сервис орталығында болған өрт оқиғасы салдарынан тоңазытқыш жарамсыз күйге ұшыраған. Ал сервис орталығының директоры тоңазытқыш құнын қайтарудан бас тартқан.

Орал қалалық № 2 сотының 06.04.2011 жылғы шешімімен талапкер С.А. Шаймарданованың талап арызы ішінара қанағаттандырылып «Планета сервис центр» ЖШС-нен талапкердің пайдасына тоңазытқыш құны 78 375 теңге, моральдық шығын 10 000 теңге, талап арызды дайындауға кеткен шығын 3 500 теңге, баж салығына төленген 1 540 теңге. Барлығы 93 415 теңге өндірілді. Сот өз шешімін төмендегідей негіздеді.

ҚР Тұтынушылар құқығын қорғау туралы заңының 15-бабының 3-тармағына сай тиісті емес сападағы тауар сатылған тұтынушы, егер сатушы (дайындаушы) оған тауардағы кемшіліктер жөнінде айтпаса, ол кемшіліктер осы Заңда белгіленген мерзімде анықталған жағдайда, тауардың кемшіліктерін өтеусіз жоюды талап етуге құқылы.

Аталған тоңазытқыштың «планета электроники» дүкенінен сатылып алынып, «планета сервис центр» ЖШС-не тапсырылғандығы тауар чегімен және тапсырыс нарядтарымен қатар жауапкердің мойындауымен, ал өрт оқиғасы бойынша тиісті процессуалдық шешімнің қабылданғандығымен дәлелденетінін көрсеткен.

Сот тәжірибесі көрсетіп отырғандай тұтынушылар құқығының бұзылуына байланысты даулар әр түрлі саланы қамтиды. Бұларды негізінен төмендегідей топтарға бөлуге болады: тауар сату қызметтері саласындағы, тұрмыстық саладағы, тұрмыстық қызмет көрсету, дәрігерлік қызмет көрсету, көлік қызметтерін көрсету.

Шығыс Қазақстан облыстық сотының азаматтық істер бойынша сот алқасыменен 22 шілде 1996 жылғы ҚР Жоғарғы соты Пленумының №07 «Тұтынушылар құқығын қорғау заңдарының соттармен қолдану тәжірибесі» туралы құқықтық қаулысына сай жасалған саралауында облыс бойынша аталған категориядағы 163 азаматтық іс оқып танысу арқылы тексерген. Осы 163 істің 33 бойынша талап арыздар қанағаттандырылған болса, 14 бойынша бас тартылған. Өндірістен қысқартылғаны 39, оның ішінде талапкерлердің талаптан бас тартуына байланысты 17, бітім келісімімен 22, заң талаптарына сай қараусыз қалдырылғаны 52 болса, қайтарылғаны 25.[3]

Осы статистикалық көрсеткіштер негізінде сотпен қаралған істер саны қоғамдағы тұтынушылар құқығының бұзылу деңгейінің шынайы көрінісін бере алмайтынына көз жеткізуге болады. Атап айтқанда тұтынушылар құқығын қорғауға байланысты сотқа берілген 163 талап арыздың қараусыз қалдырылғаны 52, ал қайтарылғаны 25 екенін ескерсек азаматтардың осы құқық қатынастарына байланысты талап арыздарының жартысына жуығы сотта негізінен қаралып, ол бойынша шешімдер қабылданбаған.

Осы арыздардың қараусыз қалдырылуының бірден бір себебі азаматтардың талап арыздарының заң талаптарына сай рәсімделмеуі мен іс жүргізушілік заң нормаларының бұзылуы болып отыр.

Сондай-ақ аталған статистикалық көрсеткіштердің негізінде тұтынушылар құқығына байланысты жалпы қаралған 163 азаматтық істің ішінде қанағаттандырылғаны 33 екенін ескерсек азаматтардың талап арыздарының қанағаттандырылу деңгейі 20 % да, ал бас тартылғаны 8,5% екенін көруге болады. Яғни берілген талап арыздардың қанағаттандырылу деңгейі қанағаттандырусыз қалдырылғандарынан 4 еседей артық болғанымен, жалпы қаралған іске шаққанда қанағаттандырылған арыздардың деңгейі өте төмен. Бұндай жағдайда құқығы бұзылған тұтынушылар сотқа берген талабы бойынша туындаған даулар үзілді-кесілді бірден шешіліп, немесе істің ақ-қарасы бірден анықталып тұтынушы немесе сатушы өздерінің дұрыс немесе бұрыс екендігіне көздері жетіп, әртүрлі объективті-субъективті себептермен бұзылған заң нормаларын қалпына келтіруге қол жеткізе алмайтынын көруге болады. Сондай-ақ осы котегориядағы кейбір істердің (сараптама тағайындау немесе негізсіз созбашылдыққа салынуы) ұзақ мерзімдер қаралатыны да сын көтермейді. Әсіресе автакөліктер сатумен айналысатын әртүрлі фирмалар мен дәңекер тұлғалардың (диллер) тарапынан сатылған шетелдік көліктердің кепілдемелеріне сай бұзылған бөлшектерін ауыстыру немесе автакөліктердің өзін, болмаса оның құнын өтеудегі заңсыздықтары тұтынушыларға есепсіз материалдық, моральдық шығын келтіруде. Мысалға азамат В.Г.Григорьев 2009 жылдың мамыр айында Орал қалалық №2 сотына 5 мамыр 2007 жылы Орал қаласында орналасқан «Оралкрофф» ЖШС-нен 10 133 250 теңгеге дизельмен жүргізілетін «Volkswagen Touareg» автокөлігін сатып алғанын, аталған көліктің түрлі қосалқы бөлшектері кепілдік мерзімінде істен шығуына байланысты сатушының автосалонында 7 қайтара жөндетілгенін, кейін көлікке құйылатын отандық дизель жағар майы көлікке жарамсыз екенін білгенін, ол туралы кезінде сатушы тарапынан ақпарат берілмегенін, аталған салонның өзі жергілікті жердің жағар майын пайдаланғанын көрсетіп осы көлікті бензинмен жүретін көлікке ауыстырып беруін сұрап талап арыз берген. Бұл іс бойынша сотпен ешқандай сараптама тағайындалмаса да оның сотта қаралу мерзімі әр түрлі себептермен созбашылдыққа салынып, 2009 жылдың 20 желтоқсанда, араға 7 ай салып сот шешімімен азамат Григорьевтің талап арызы қанағаттандырусыз қалдырылды. Қазіргі күнде азамат Григорьевтің мүддесі үшін Қазақстан Республикасының тұтынушылар лигасы «Фольксваген Қазақстан» зауытының ресми дәңекері ТОО «Меркус ЛТД» мекемесімен «Оралкрофф» ЖШС-не автокөлік құнын өндіруге берген талап арызы Алматы қаласының Әуезов аудандық сотында 2011 жылдың сәуір айында қаралуда. Бұл тұрғыда тұтынушылар құқығына байланысты істерді қарау кезінде сотта қарау мерзімдерін заң нормаларымен шектеу қажеттігі дау тудырмайды.

Бұдан басқа, Шығыс Қазақстан облыстық сотының тұтынушылар құқығын қорғауға байланысты азаматтық істері бойынша жүргізген саралауымен соттарда осы істерді қарау барысында Заңның дұрыс қолданылмауы, іс жүргізушілік заңсыздықтарға жол берілетіндігі анықталған. Оның бірден бір себебі тұтынушылар құқығын қорғау туралы заңдарда реттелетін қатынастардың нақты шегі белгіленбегендіктен, Заңның тәжірибе жүзінде кездесетін кейбір мәселелерді қамти алмағандығынан олардың басқа заңдар мен нормативтік актілердің негізінде шешілуі. Заңның мақсаты мен негізгі міндеттері бойынша әр түрлі саладағы дауларды шешу көзделгенімен бұл Заң азаматтардың бұзылған құқықтарының бәрін реттей алады дегенді білдірмейді.

Алайда соттар азаматтық құқықтардың бұзылуына байланысты кейбір шағымдарға «Тұтынушылар құқығын қорғау заңдарының талаптарын орынсыз қолданып келгені және сот өндірісіндегі даудың тұтынушылық қызмет көрсету құқық қатынастарына еш қатысы болмаса да жауапкерлерден аталған заңның 22-бабына сай айыппұл өндіру фактілері кездеседі.

Мәселен Өскемен қалалық сотымен ТҚҚҚ «Аманаттың» В.Т.Нечунаеваның мүддесі үшін берген талап арызы қанағаттандырылып, тұтынушының ақпан – наурыз айларына ААҚ «УК жылу жүйесі» мекемесіне 2 адам есебімен бережақ төлемдерін1 адам есебімен қайта есептеу міндеттелген. Сонымен қатар ТҚҚҚ «Аманат» пен жергілікті бюджет есебіне жауапкерден Заңның 22-бабына сай айыппұлдар өндірілген. Осы дауды шешу барысында сот Заңның 7-бабында көзделген тауарларды (орындалатын жұмысты және көрсетілетін қызметті) иеленуге еркін шарт жасасуға; тұтынушылар құқықтарын қорғау саласындағы ақпаратқа қол жеткізуге; тауар (жұмыс, көрсетілетін қызмет) туралы, сондай-ақ сатушы (дайындаушы, орындаушы) туралы ақпарат алуға; қауіпсіз тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) сатып алуға; тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) еркін таңдауға; тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) тиісті сапасына т.б. құқықтарының бұзылмағандығын ескермеген. Бұл жағдайда аталған талап арызды сотқа жалпы негіздерде азаматша Ничаеваның өзі беруі тиіс еді.

Тұтынушы құқына байланысты кеибір заң нормаларын бірізділікке келтіру керектігіне төмендгі мысал негіз бола алады.

25 желтоқсан 2008 жылғы №112 IVЗРК «Бәсекелестік туралы» ҚР Заңының кіріспе бөлімінде «осы заң бәсекелестікті қорғау, монополистік қызметкерлікті шектеу мен тұтынушылардың заңды мүдделерін қоғау аясындағы қоғамдық қатынастарды реттейді» деп белгіленгенмен заң шығарушы тұтынушылар құқығын қорғауды бөлек мақсат ретінде қарастырмайды. Халықаралық бәсекелестік жүйесінің жұмыс тобымен сұралған 33 бәсекелестік ведомствоның 30-мен тұтынушылардың хал-ауқаты негізгі мақсат болып табылатындығы мойындалды.[4, 40-41] Сондықтанда Қазақстандық бәсекелестік заңнаманың мақсаты ретінде «тұтынушылардың ұзақ мерзімді мүдделерін қорғауды» заңи тұрғыда мойындау қажет.

Айтылғандардың негізінде тұтынушылар құқығын қорғауға бағытталған азаматтардың арыз шағымдар тұтынушылар құқығын қорғау қоғамы мен сот органдарымен қаралатынын ескеріп, тұтынушылардың құқықтарының қорғалуын қамтамасыз ету мақсатында төмендегідей іс-шаралар атқарылыуы қажет деп санаймын.

Тұтынушыға көрсетілетін қызмет түрлерінің заманауи талаптарға сай күнделікті өзгеріп отыруына байланысты, осы қатынастарды реттейтін заңдар да үнемі жаңғыртылып, қайшы келген заң нормалары соған сәйкестендірілуі қажет. Сондай-ақ тұтынушыларға қызмет көрсететін мекемелер мен сатушылардың міндеттері мен жауапкершілігін арттырып, бұны заң нормаларымен бекіту, тұтынушылар құқығын қорғау ұйымымен арнайы оқу-әдістемелік жұмыстарын жүргізуді жолға қою, тұтынушы мен сатушы мәдениетін қалыптастыруға бағытталған жұмыстар атқару қажет. Сот тәжірибесінде бірегей ортақ іс тәжірибе жоқ болғандықтан әзірше осы категориядағы азаматтық істерді оған арнайы дайындықтан өтіп, бейімделген судьялардың қарауын, ал болашақта арнайы мамандандырылған сот органдарының құрылуын қамтамасыз ету. Және тұтынушылар құқығын қорғауға қатысты даулардың сотта қаралу мерзімін шектеу, аталған істерді қарау барысында тұтынушылар қоғамының өкілінің міндетті түрде қатысуын қамтамасыз ету қажет.

1. 
   «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» ҚР Заңы
   
2. 
   Уәлихан Тоқпатаев. «Тұтынушы өз құқығын қорғап жүр ме?» // «Заң және заман» №9, 2009ж, 80 б.
   
3. 
   Шығыс Қазақстан облыстық сотының азаматтық істер бойынша сот алқасыменен 22 шілде 1996 жылғы ҚР Жоғарғы соты Пленумының №07 «Тұтынушылар құқығын қорғау заңдарының соттармен қолдану тәжірибесі» туралы құқықтық қаулысына сай жасалған «тұтынушылар құқығын қорғау қоғамдарының талаптары бойынша сотпен іс қарау тәжірибесін саралау».
   
4. 
   Доклад рабочей группы международной конкурентной сети по одностороннему поведению для 6 ежегодной конференции Международной конкурентной сети, Москва, Россия, май-июнь, 2007 год // www.icn-moscow.ru/page.php?id=7
   

университета им. Л.Н.Гумилева

Научный руководитель: КапсалямоваС.С., к.ю.н., доцент

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ПРАВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ ПЕРВИЧНОГО РАЗМЕЩЕНИЯ АКЦИЙ НА БИРЖЕ ( IPO)
This article examines one of the most practical and effective ways of attracting investment companies, namely to attract investment through additional emission of shares and their subsequent placement on the stock exchange, which is internationally referred to as Initial Public Offering, i.e. IPO. Also, special attention is given to planning an IPO in the Republic of Kazakhstan as an important factor of development of the local stock market in Kazakhstan.
Keynotes: IPO, investment, emission, share, stock
Осы мақалада инвестицияларды тартудың ең тиімді және тәжрибелі әдістерінің бірі қаралады, нақтылап айтсақ IPO немесе халықаралық тәжрибеде Initial Public Offering деп аталатын қосымша акцияларға эмиссия өткізу жолымен инвестиция тарту және олардың әрі қарай фондылық биржада орналастыруы. Сонымен қоса Қазақстан Республикасында IPO өткізудің жоспарландыруы.
Кілтті сөздер: IPO, инвестиция, эмиссия, акция, қор
Рано или поздно любая компания сталкивается с проблемой нехватки собственных средств для дальнейшего развития, особенно ярко это проявляется сейчас, в период разразившегося кризиса ликвидности. В таких случаях на помощь приходят внешние источники финансирования.

Для компаний в силу неразвитости финансового рынка количество возможных форм внешнего заимствования денежных средств ограничено. Наиболее популярными формами являются: получение банковских кредитов, выпуск облигаций и акций.

Каждая из них имеет свои особенности, которые нужно учитывать, выбирая тот или иной способ привлечения денежных средств.

Чаще всего такие компании прибегают к использованию банковского кредита. Причина - банковский кредит наиболее быстрый способ привлечения заемных ресурсов. Однако высокие процентные ставки по кредиту, малый срок предоставления кредита ограничивают использование этого способа компаниями. Банковские кредиты являются в основном источником небольших заимствований.

А вот для крупных заимствований финансовых ресурсов компании обычно используют выпуск облигаций.

Облигация – долговая ценная бумага, посредством которой предприятие занимает определенную сумму денег, а взамен обязуется выплатить фиксированный процент, а также возвратить основную сумму долга при наступлении установленного срока. При этом эмитент обязан выплачивать доход по облигациям независимо от величины прибыли и финансового результата деятельности. Облигации могут обращаться на бирже или на внебиржевом рынке.[1]

Существует большое разнообразие облигаций в зависимости от условий их выпуска, размещения, обращения, выплаты дохода и погашения. Облигации могут быть средне- и долгосрочными, конвертируемыми или неконвертируемыми, с фиксированным или переменным купоном. По дисконтным облигациям процент не устанавливается вообще, а доход образуется за счет разницы между ценой погашения и ценой приобретения.

Обычно к выпуску облигаций прибегают только крупные и известные на рынке компании. Сам выпуск облигаций обычно осуществляется при участии финансовых консультантов или инвестиционных банков.

Первичное публичное размещение акций компании используются для привлечения долгосрочных инвестиций. Как уже отмечалось выше, для реализации долгосрочных проектов компании чаще используют облигационное заимствование. Однако во многих случаях выпуск акций является наиболее приемлемой формой привлечения инвестиций.

IPO – длительный и сложный процесс. Нельзя назвать его легким, у него есть свои временные и материальные издержки. На западных площадках более строгие требования к комплекту документов для IPO, поэтому период подготовки размещения занимает в Лондоне от семи-восьми до 18 месяцев, в США – от 10-11 о 24 месяцев, в то время как в России – от трех-четырех месяцев. Кроме того, IPO за рубежом более дорогостояще – от $400 тыс. до $2 млн. (в России – от $100 тыс. до $500 тыс.), тем не менее, стоимость денег, привлеченных через IPO, обычно ниже, чем при альтернативных источниках финансирования.

Благодаря IPO компания меняет свой статус с «частной» на «публичную». Чтобы разместиться на бирже, компании должны соответствовать ряду требований: иметь отстроенную систему корпоративного управления, понятную инвесторам структуру активов и денежных потоков, а также раскрывать все существенные факты своей деятельности. Помимо вырученных от продажи акций средств, публичный статус дает компании много других преимуществ: повышается ее деловая репутация и известность на рынке, появляется возможность привлекать кредиты, размещать облигации под более низкие проценты и т. д.

Согласно комиссии по ценным бумагам и биржам США (SEC), сделка именуется IPO, когда компания впервые продает свои акции общественности. В России понятие IPO имеет более широкое значение и в него согласно Федеральному закону от 22 апреля 1996 года № 39-ФЗ «О рынке ценных бумаг» часто включают не только первичные, но и вообще всякие размещения акций на бирже, например:

• 
  SPO (secondary public offering) — публичную продажу крупного пакета акций действующих акционеров;
  
• 
  private offering — частное размещение среди узкого круга отобранных инвесторов с последующим размещением на бирже;
  
• 
  follow–on — размещение дополнительного выпуска акций.
  

Перед тем, как рассмотреть преимущества IPO перед другими формами заимствования, нужно отметить, что иногда первичное публичное размещение акций (IPO) может рассматриваться предприятиями как единственный способ привлечения долгосрочных инвестиций. Причина - к облигационным займам прибегают крупные и широко известные на рынке компании, а для небольших, но перспективных компаний традиционное облигационное заимствование невозможно. Но в силу неразвитости финансового рынка и малой популярности и изученности процесса IPO компании малого и среднего бизнеса не используют этот инструмент для привлечения денежных средств. О возможностях привлечения инвестиций с помощью IPO многие компании даже не подразумевают.

Преимущества IPO перед другими инвестиционными источниками

1. 
   Крупное разовое поступление капитала. Независимость от будущей экономической конъюнктуры
   
2. 
   Оперативность поступления ресурсов, отсутствие бюрократических проволочек.
   
3. 
   Отсутствие обязательств (в том числе и по социальным программам)
   
4. 
   Независимость от конкретного финансового института. Отсутствие будущих выплат
   
5. 
   Отсутствие обязательств по обслуживанию займа. Неограниченный срок привлечения капитала
   

• 
  существенно повышает финансовую репутацию эмитента;
  
• 
  создает условия для более выгодного размещения долговых эмиссионных бумаг, а также для привлечения кредитов под залог акций;
  
• 
  способствует получению эффективного инструмента оценки текущей рыночной стоимости компании и выгодного механизма операций слияния/поглощения;
  
• 
  позволяет компании усиливать свой лоббистский потенциал за счет включения в состав акционеров влиятельных финансовых институтов;
  
• 
  повышает престиж компании как партнера и контрагента при работе с отечественными и иностранными фирмами. [2]
  

1. 
   «Прозрачность» компании. К наиболее «чувствительным» областям, на которые компания становится обязанной «проливать свет», относятся: 1) перечень и структура владельцев компании; 2) уровень, размер и объем заработной платы, выплат, компенсаций и вознаграждений руководящего персонала; 3) финансовая информация, характеризующая текущее положение дел в компании.
   
2. 
   Высокие затраты. Несмотря на то, что выпуск акций не сопровождается появлением долгового бремени для компании, все же осуществление размещения требует определенных расходов, связанных с его организацией. В частности, это затраты на услуги финансового консультанта, биржи, регистратора, андеррайтера, юристов, аудиторов и др., а также на маркетинговую, информационную поддержку. Андеррайтер - это сторона, гарантирующая эмитенту выручку от продажи выпуска ценных бумаг. Фактически андеррайтер приобретает ценные бумаги у эмитента и перепродает их инвесторам. Обычно в качестве андеррайтера выступает инвестиционный банк.
   

Фондовый рынок США – один из самых ликвидных и прозрачных рынков в мире. За последние несколько лет (на фоне ряда скандалов, в которые были вовлечены крупные корпорации), были ужесточены стандарты подготовки финансовой отчетности, отчасти вследствие принятия закона Сарбейнса-Оксли. Этот закон, принятый в США после нескольких громких скандалов с участием известных корпораций, внес существенные изменения, повлиявшие на ситуацию во всем мире. Как это всегда бывает с новыми сложными законами, компаниям и консультантам понадобилось значительное время и усилия, чтобы полностью освоить требования этого закона и начать в них ориентироваться. Возможно, именно это вызвало стагнацию на рынке IPO США. В частности, для некоторых компаний это на краткосрочный период сместило баланс между привлекательностью проведения IPO и осуществлением сделок по слиянию или поглощению. Однако, по прошествии трех лет стали ясны и другие последствия принятия закона, равно как и его преимущества и недостатки по сравнению с нормами регулирования других стран.

Большинство компаний на территории СНГ с целью оптимизации структуры выпуска своих ценных бумаг за рубежом создают компании в соответствии с законодательством той страны, в которой предполагается размещение таких ценных бумаг. Затем передают ей в собственность акции или активы компании из Казахстана. В этом случае на бирже торгуются не акции казахстанской компании, а акции компании - резидента той страны, в которой размещаются такие акции. Для казахстанских эмитентов часто используемой и наиболее привлекательной торговой площадкой является Великобритания. В 2005 году из 22 IPO только 3 прошли на Российском рынке (внутреннем), а остальные – в Лондоне.

Актуальность проблематики IPO для казахстанских эмитентов связана, в основном, с вопросами выбора схемы IPO, выбора биржевой (или внебиржевой) площадки, на которой будет проводиться размещение, выбора андеррайтера. Кроме того потенциальным эмитентам важно знать, что для того чтобы провести все процедуры IPO, нужно провести очень серьезную работу, для которой потребуется от 2 - 3 лет. Сам процесс выпуска занимает, как правило, несколько месяцев. Другая проблема, которую необходимо решить – это определение потенциального круга инвесторов.

Если затронуть также тему реальных сроков размещения на международных рынках, то компаниям, которые хорошо подготовились к этому, обычно требуется от 6 до 9 месяцев. Однако для понимания каждой из перечисленных проблем по отдельности необходимо тщательное изучение потенциальных проблем и поиска возможных альтернатив.

Я считаю, что публичное размещение акций открывает огромные возможности для компании. Однако IPO – это не всегда удачное вложение денег, т.к. есть случаи стремительного падения котировок и следующих за этим судебных разбирательствах, изменения в составе руководства компании, а также потери контроля над компанией. С приобретением статуса публичной компании ужесточаются требования к корпоративному управлению, и руководители часто не выдерживают груза возникших проблем. Иногда причиной неудачи IPO могут стать и неправильно выбранное время для выхода на рынок и отсутствие должного планирования и подготовки процесса. Чтобы принять решение о проведении IPO, необходимо серьезно оценить все преимущества и обязательства, которые возникают у эмитента в связи с приобретением статуса «публичной» компании.