Шет елдермен гуманитарлық байланыстар

Қазақстанды дәрігерлер мен ғалым-медиктердің ынтымақтасу географиясы өте ауқымды. Олар Бүкіләлемдік Денсаулық сақтау ұйымының жұмысына қатысып, халыкқа медициналық тексеруді бірлесіп жүргізеді, қауіпті ауруларды емдеу тәсілдерін қарастырады, ядролық сынақтан зардап шеккен адамдар денсаулығын қалпына келтірумен айналысады. Әсіресе, АҚШ, Еуропа елдері жөне Ресей денсаулық сақтау қызметкерлерімен тығыз байланыс орнаған.

1.Заттық, тетіктік және технологиялық мамандану түрлерін атаңдар.

2.Капитал дегеніміз не?

3.Қазақстанға экспортқа капитал шығаратын негізгі елдер

4.Білім беру саласында Қазақстанның неше серіктестері бар.

№ 180- сабақ

1.Аумақтық өндіріс аймақтарын ұйымдастыру

2. Экономикалық аудандастыру

Сабақтың мақсаты: Қазақстанның экономикалық аудандарын қарастыру

Теориялық мәлімет:

1.Мемлекетіміздің аумағының үлкен болуы, табиғат жағдайының және ресурстарының алуан түрлілігі географиялық еңбек бөлінісінің (ГЕБ) негізі болып табылады.

Географиялық еңбек бөлінісі – жекелеген облыстағы өнеркәсіп са-лаларының және ауыл шаруашылығының қалыптасу мумкіншілігін анықтайды.

Мысалға, Солтүстік Қазақстан облыстарының агроклиматтық жағдайларының қолайлылығы егіншілікпен шұғылдануға, ірі қараны өсіруге мүмкіншілік береді. Ал оңтүстік батыстағы Маңғыстау облысының табиғат жағдайының ерекшелігі ауыл шаруашылығында тек қана қой, түйе, шаруашылығын дамытуға мүмкіншілік береді.

Салалардың мамандануын қалыптастыру үшін төмендегідей жағдайлар керек.

- Сол аумаққа қажетті тауар (өнім) түрлері мүмкіндігінше артық өндірілуі тиіс (Артық өнім келесі аудандардың қажеттілігіне жұмсалады).

- Басқа аудандарға қарағанда өнімнің өзіндік құны арзан болуы тиіс.

- Ресурстары мен оны игерудің қолайлы жағдайы ондаған жылға жететіндей болуы тиіс және оны тасымалдау үшін көлікпен қамтамасыз етілуі қажет.

Экономикалық аудандар қалыптасып, мамандануында бір-бірінен айырмашылық жасайды және өзіне тән кешенді шаруашылығы, географиялық жағдайы, табиғи және еңбек ресурсы пайда болады.

Қазақстан аумағы бес экономикалық ауданға бөлінген. Орталық, Шығыс, Батыс, Солтүстік және Оңтүстік .

Маманданудың төмендегідей көрсеткіші бар. Яғни мамандану коэффициентінің формуласын қолданамыз.

бұл жердегі A - мемлекетіміздің жалпы өндірісіндегі аудан өнімінің үлесі (белгілі бір сала бойынша).

Егер К=1-ге тең болса саланы маманданған сала деп есептеуге болады.

Мысалға. Республикамыздағы мұнай өндірісінде батыс Қазақстанның үлесі 81% болса, халық саны 17%, яғни мамандану көрсеткіші (К) 4,8. Сондьқтан да мұнай өнеркөсібі Батыс Қазақстанның маманданған саласы болып шығады.

Мамандану салалары – шаруашылықтың негізі.Аудан көлеміндегі басқа салалар негізгі маманданған саланың дамуына қосымша әсер етеді. Мысалыға, Солтүстік Қазақстанның мамнданған салаларының біріне егіншілік жатады. Бұл саланы интенсивті дамыту үшін Павлодар трактор зауыты шығаратын трактор қажет.

Қосымша салаларға химия өнеркәсібі салаларын жатқызуға болады.Бұл өнеркәсіп әр түрлі салалардың қалдықтарын пайдалана отырып жаңа өнім түрлерін шығарады емесе электр энергиясын береді.

Аудан экономикасының дамуына еңбек ресурстарының бөлінуі де әсер етеді.

Мысалыға, ауыр өнеркәсіпте көбінесе ер адамдар жұмыс істесе, әйел адамдарды жұмысқа орналастыру үшін жеңіл және тамақ өнеркәсібін, яғни қызмет көрсету салаларын дамыту қажет. Бұл салалар аудан халқын, тамақ өнімдерімен мәдени-тұрмыстық қажеттіліктерімен қамтамасыз етеді. Бұларды –қызмет көрсету саласы дейміз.

Кез келген экономикалық аудан өзінің құрамына маманданған, қосымша және қызмет көрсету салаларын қамтиды. Бұл салалар аудан аумағындағы ресурстарды біріктіре отырып пайдаланады.

Соның нәтижесінде аудан көлемінде ерекше кешенді дамыған шаруашылық пайда болады. Аумақтық халық шаруашылығын тиімді пайдалану формасының ұйымдастырылған түріне өнеркәсіп торабтары және аумақтық өнеркәсіп кешендері жатады. (АӨК). АӨК – аймақтық өнеркәсіптің өзегі болып есептелінеді.АӨК белгіпі бір өнім түрлерін шығвру үшін ірі өндіріс жанына шоғырланған кәсіпорындардың өндірістік байланысы.

АӨК – мемлекетіміздің халық шаруашылығында материалдық және еңбек ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіншілік береді.

Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану нәтежиесінде қаржы жұмсау және көлік шығыны азайып, еңбектің өнімділігі жоғарылайды. Сонымен бірге қоршаған ортаны қорғау және халықтың әлеуметтәк жағдайын көтеру мәселелері қолайлы жағынан шешіледі.

1. 
   Географиялық еңбек бөлінісі дегеніміз не?
   
2. 
   Аудан экономикасының дамуына әсер ететін жағдайларды атаңдар.
   

№ 181- сабақ

1.ЭГЖ және табиғат жағдайы, табиғи ресурстары

2.Шаруашылық географиясы мен қалалары

Сабақтың мақсаты: Қазақстанның Орталық Қазақстан ауданын қарастыру

Теориялық мәлімет:

1.Табиғи ресурстары. Орталық Қазақстанды - минералды ре-сурстардың қазынасы десекте болады. Бұл ауданда пайдалы қазбалардың алуан түрлері және үлкен қорлары шоғырланған. Сондықтан бұндай аудан дүние жүзінде жоқ десе де болады. Жер қойнауында көмірдің үлкен қоры, Қарағанды көмір алабында шоғырланған, сонымен бірге 100% кокстелетін көмірде осында. Балқаш маңы мен Жезказған кенорындарында мыстың қоры шоғырланған, марганецтің 100%-ы Атасу және Жезді кенорындарында.

Оңтүстік Торғай мұнай газ алабында мұнай мен газдың 3 кен-орны анықталынып барлау жұмыстары жүргізілді. Сонымен бірге әр түрлі кенсіз пайдалы қазбалардың қоры анықталды. Әсіресе құрылыс материалдары көптеп шоғырланған. Аудан жеріндегі пайдалы қазбалардың ерекшелігі олардың бір-біріне жақын орналасуы.

Кенорындарының барланған қоры - отын, электр энергетика, металлургия өнеркөсібін дамытуға мүмкіншілік береді.

Судың жетіспеуі өнеркәсіп және ауыл шаруашылық салаларын дамытуға кедергі болуда. Су мен қамтамасыз ету үшін бірнеше су қоймалары және канал салынды.

Қазіргі таңда Орталық қазақстанда 1,3 млн адам , 115 ұлт өкілдері тұрады.

Ауыл халқы біркелкі орналаспаған. Тығыз орналасқан аймақтарына – ауданның Солтүстігі, өзен алаптары, ірі темір жол тораптары және су қоймаларының маңы.

2.Ораталық Қазақстан –республикамыздағы ірі индустриалды аудандардың бірі. Жалпы аймақтың өнім шығарудағы ауданның үлесі 9%-дан астам. Ауданда ірі индустриалды тау-кен металлургия кешені қалыптасқан оның құрамында тау-кен өндірісі салалары мен қара және тұсті металлургия кәсіпорындары және көмір өнеркәсібі жатады.Мемлекетіміздің маңызды көмір базасына Қарағанды тас көмір алабына жатады.Республикада өндіретін тас көмірдің 32%-ын өндіреді.

Қара металлургия өнеркісібінің дамуы Теміртау қаласындағы толық циклді комбинатқа байланысты , комбинатқа шойынның 100%-ын, болаттың 97%-ын шығарады. ТМД-ы көлеміндегі металлургия кәсіпорындарының арасында қуаттылығы жөнінен 7-ші орында.

Түст металлургияда қарқынды дамығаны мыс өндіру саласы, бірақ басқа түсті металдардың қоры аз емес. Ірі тау-кен металлургия комбинаты Жезқазғанда және Балқашта салынған.Бқл жерде өндіру, байыту және рафинадталған мысты алу кешенді түрде жүреді. Мыстың бұндай түрін тек Орталық Қазақстан шығарады.

Орталық Қазақстанның өндіріс салалары. Көбінесі қоршаған ортаға қолайсыз әсер етеді, зиянды қалдықтарды азайту үшін кәсіпорындар өнімдерінің қалдығы химия өнеркәсібінде пайдаланады. Жезқазған және Балқаш қалаларында күкірт қышқылы қндірілсе, азот тыңайтқышы, тас көмір смоласы, бензол Теміртау қаласында шығарылады.

Қождарды құрылыс материалы ретінде және цементке пайдаланады.

Күкірт қышқылын өндіруден Орталық Қазақстан, Шығыс Қазақстаннан кейін 2-ші орында.

Электр энергетика саласында Жылу электр стансалары негізгі рөлді атқарады. Қарағанды МАЭС-і және Теміртау, Балқаш ЖЭО-ы орталық ауданның кәсіпорындарын толығымен әлектр әнергиясымен қамтамасыз
Орталық Қазақстаннан шығарылатын өнеркәсіп өнімдерінің түрлері (2004 жыл есебі бойынша).

Өнім түрі	Қазақстан	Орталық Қазақстан
Көмір (млн т)	86	26
Ферроқорытпа (мың т)	1401	11
Күміс (мың кг)	805	607
Алтын (мың кг)	10	3
Прокат (млн т)	4	4
Шойын (млн т)	4	4
Болат өнделмеген (млн т)	5,0	5,0
Рафинадталған мыс (мың т)	433	417

етеді, сонымен бірге оңтүстік экономикалық ауданыныңда кейбір кәсіпорындарын қамтамасыз етуде.

Машина жасау салалары көмекші салалардың рөлін атқарады. «Қаргормаш» зауыты - металлургия кәсіпорындарына арналған тау-кен шахта құрал жабдықтарын шығарады. Сондықтан да ауыр өнеркәсіп Орталық Қазақстанда жетекші орынға ие.

Ауыр өнеркәсіп салаларының кешенін толықтырушы кәсіпорындарға жеңіл және тамақ өнеркәсібі жатады. Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары тігін, тоқыма, аяқ киім бұйымдарын шығарады. Өңдеуші салалардың жалпы өндірістік өнім шығарудағы үлес салмағы 86% .

Көлік түрлеріне келетін болсақ негізгі рөлді темір жол атқарады. Өткен ғасырдың 30-жылдары салынған Астана - Қарағанды -Мойынты - Шу темір жолы тек орталықтың емес солтүстік ауданныңда отын өнеркәсібін және басқа салаларын дамытты. Осы темір жол магистралынан бөлініп кенорындарына тартылған (Жезқазған, Қаражал, Теміртау, Балқаш, Саяқ) жолдар түсті және қара металлургияның дамуына түрткі болды.

Темір жолмен қатар автомобиль жолдарыда жақсы дамыған. Автомагистральдар аудан іпііндегі және көршілес аудандардың ірі өнеркәсіп орындарын байланыстырады. Қарағанды - Теміртау, Қарағанды — Балқаш — Алматы.

Ауыл шаруашылығының салаларын дамытуға ауданның солтүстік бөлігі қолайлы. Негізінен астық тұқымдастардан жаздық бидай, арпа, тары, техникалық дақылдардан күнбағыс және бау-бақша мен картоп егіледі. Қала маңдарында суармалы жағдайда бау-бақша егіледі. Сонымен бірге ірі қара, қой, жылқы, шошқа өсіріледі (аудандар арасында жылқы саны бойынша 3-ші орында).

Ауданның оңтүстігіндегі ауыл шаруашылық жерлері тек қана мал жайылымына жарайды. Өсіресе қой бағылады.

Орталық Қазақстан ауыл шаруашылық енімдерімен өзін-езі қамтамасыз ете алмағандьқтан сырттан әкеледі.

Орталық Қазақстан аумғында Қарағанды-Теміртау АӨК және Балқаш-Жезқазган өнеркәсіп торабы қалыптасқан. Бір-бірімен жоғарғы электр желісі және темір жолмен байланысады.

Бұл кешенде металды көп қажет ететін машина жасау және негізгі химияның салалары дамыған.

АӨК-н сумен Ертіс - Қарағанды каналы мен Нұра су қоймасы қамтамасыз етеді.

Балқаш және Жезқазған өнеркәсіп тораптары, толық циклды мыс өнеркәсібінің дамуына байланысты қалыптасқан әрқайсысында тау-кен байыту комбинаты — (оның құрамына кенорны, карьер, байыту фабрикалары, мыс балкыту зауыттары) жұмыс істейді.

Қалалары. Аудандағы қалалардың дені өткен ғасырдың 1930—1940 жылдары салынған. Қалалар пайдалы қазбалардың игерілуіне байланысты пайда болды. Кейіннен зауыт-фабрикалар салынды.

Қарағанды (429 мың адам). Мемлекетіміздегі жас қалалардың бірі, бірақ экономикалық әлуеті жағынан республикамыздағы жетекші қалалардың бірі. Халық арасында Қарағанды Кеншілер (шахтерлер) қаласы деп аталады. Тарих тұрғысынан қарасақ алғашқы елді мекен 1,5 ғасыр бұрын көмір кенін игеруге байланысты пайда болған екен.

Қаланың қарқынды өркендеуіне Ақмоладан (Астанадан) тартылған темір жол магистралы, Нұра өзені бойына салынған су қоймасы, кейінірек Қарағанды қаласына тартылған су құбыры, әсер етті.

Қарағандының басты мамандануы - қаладағы ауыр өнеркәсіп салаларына қажетті кокстелетін тас көмір өндіру.

1935жылы барлық шахталар электрленді. Алғашқы кірпіш, алебастр, әктас зауыттары жұмыс істей бастады. 1937 жылы жылына 14 мың тонна өндіретін Қарағанды цемент зауыты іске қосылды.

Қарағанды — орталықта орналасуына байланысты республикалық және облыстық дәрежедегі темір жолмен автомобиль жолдарының түйіскен жері.

Қарағанды - Қазакстанның мәдени және ғылыми орталықтарының бірі.

Қазіргі Теміртаудағы «Миттал Стил Теміртау» кәсіпорыны дүние жүзінде болат балкыту жөнінен жетекші орында. Қалада кокс өндіретін зауыт агломерациялық фабрика және электр стансасы, химия өнеркәсібінен азот тыңайтқышын (аммони сульфаты) шығаратын зауыт жұмыс істеуде.

Тамақ өнеркәсібінен ет және ұн тарту комбинаттары жұмыс істейді.

Балқаш(74 мың адам) Балқаш көлінін солтүстік жағалауындағы өнеркәсіпті қала. Қалада Республикамыздағы ең ірі кәсіпорындардың бірі Балқаш мыс комбинаты бар. Қала 1937 жылы мыс балқыту зауытының салынуына байланысты іргесі қаланған Балқаш Қазақстандағы маңызды түсті металлургияның орталығы.

Комбинат мыс және күкірт қышқылын шығарады. Сонымен қатар асыл металдар зауыты (жылына 600 тонна күміс, 3,5-5 тонна алтын өндіреді). Жаңа технологиялық қондырғылармен жабдықталған мырыш зауыты, кірпіш, механикалық жөндеу зауыты, балық. консерві комбинаттары жұмыс істейді. Құрылыс материалдары мен ағаш өңдеу өнеркәсіптері жақсы жолға қойылған. Қала маңында (Шашубай ауылы) балық консерві комбинаты жұмыс істейді.

Сөйтіп ірі көлік магистралының бойында металлургтер қаласы пайда болды.

Жезқазған - мемлекетіміздің негізгі мыс балқыту орталығы болып есептелінеді. Мұндағы кен байыту фабрикасымен мыс балқыту зауыты мыстан басқа республикамызбен ТМД елдерінің зауыттарына қажет қорғасын концентратын шығарады.

Мыс балқыту өнеркөсібінен басқа құрылыс кәсіпорындары, тоқыма, тігін фабрикасы және ет комбинаттары жұмыс істейді.

1. 
   Орталық Қазақстанның экономикалық – географиялық жағдайы қандай?
   
2. 
   Орталық Қазақстан қандай экономикалық аудандармен шектеседі?
   
3. 
   Орталық Қазақстан қандай табиғат ресурстарына бай?
   
4. 
   Орталық Қазақстанда аур өнеркәсіптің қандай салалары дамыған?
   
5. 
   Қандай өнеркәсіп тораптары бар?
   
6. 
   Облыстың табиғат байлықтары негізінде тау –кен өнеркәсібінің қандай салалары дамыған?
   

№ 182- сабақ

1.ЭГЖ, табиғат ресурстары, халқы

2.Шаруашылық географиясы

Сабақтың мақсаты: Қазақстанның Шығыс Қазақстан экономикалық ауданын қарастыру

Теориялық мәлімет:

1.Шығыс Қазақстан Республикамыздағы экономикалық аудандар арасында ауданы жағынан ең кішісі.Аудан: 283 мы, км², халқы 1442 мың адам.

Шығыс Қазақстан аумағында, әсіресе Кенді Алтайда минералды ресурстардың қомақты қоры шоғырланған: мырыш, қорғасын, титан, магний, алтын, күміс, мыс (Николаев) темір және сирек металдар. Оңтүстік Алтай мен Қалба жотасында қалайы, вольфрам кен орындары кездеседі.

Аудан аймағында отын ресурстары жеткіліксіз болғанымен соңғы кезде Қаражыра тас көмір кені (қоры 1 млрд тонна) және жанғыш тақтатас кені анықталып игеру жұмыстары жүргізілуде. Зерттеушілердің анықтауы бойынша Қаражыраның көмірі ауданды толық қамтамасыз ете алады деп болжауда.

Құрылыс материалдарынан: құрылыс тасы, гипс, әктас, минералды бояулар кездеседі.

Бірақ ауданның жалпы жерінің 80%-ы ауыл шаруашылығына жарамды, басым түрде мал жайылым жерлері. Орталық ауданға қарағанда Шығыс Қазақстанның агроклиматтық жағдайы бірішама қолайлы. Суармалы егіншілік тек қана оңтүстік батысындағы құрғақ далалы жерлерде тараған. Ауданның қалған жерлерінде ылғалмен жылу жеткілікті. Алтай мен Тарбағатайдың етектеріндегі қара топырақпен қара қоңыр топырақ суармай егін егуге жарамды.

Шығыс аудан су ресурстарымен жақсы қамтамасыз етілген ауданға жатады. Қатын жотасындағы ауданы 890 км² болатын мұздықтан бірнеше өзендер бастауын алады. Ең ірі су магистралы салаларымен косып есептегендегі Ертіс өзені. Көлдер көп болғанымен балық өнеркәсібінде маңыздылығы бар көлдерге Зайсан, Марқакөл, Алакөл және Сасықкөл соңғы екеуі Алматы облысымен шекаралас орналасқан. Солтүстік батысындағы көлдерде, кәдімгі ас тұзының мол қоры бар. Шығыс Қазақстан су энергетика ресурстарына бай аудан болып есептеледі. Республикамыздағы су қорының 2/3 осы ауданда. Сондықтан да отын ресурсының жетіспеген бөлігін көбінесе осы су ресурсымен толықтырады. Негізгі су ресурсы бар өзендерге Ертіс оның салалары Бұқтырма, Күршім, Үлбі, Нарын өзендері жатады. Ертіс өзенінде мемлекетіміздегі ең ірі Бұқтырма (сыйымдылығы 50 км²) және Шүлбі, Өскемен су қоймалары салынған.

Өсімдік жамылғысы табиғат жағдайының ерекшелігіне байланысты алуан түрлі. Тау беткейлерінде, әсіресе биік тауларында майқарағай, балқарағай, шырша, қарағай, самырсын өседі. Жалпы орманды алқаптың ауданы 3,6 млн га.

Шығыс Қазақстан аумағы рекреациялық ресурстарға бай аймақтың бірі. Алтайдың әсем табиғатын туристік мақсатта пайдаланып келе жатқанына бірнеше ондаған жылдар өтті.

Халқы. Шығыс Қазақстан ерте замандардан бері халық қоныстанған жер. Оған Алтай тауындағы, Зайсан ойысындағы және Саур мен Тарбағатай жоталарындағы ежелгі қазба жүмыстарының ошақтары, суармалы егіншілікке арналған каналдар, ежелгі қалалардың орны дәлел болады.

Халқының саны жағынан экономикалық аудандар арасында соңғы орында, еліміздің 11 %-ға жуық халқы тұрады. Аудандағы 10 қаламен, 26 кентте халықтың 59%-ы тұрады. Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 5,1 адамнан келеді. Тығыз қоныстанған жеріне солтүстік батысындағы тау етегі және кенді Алтай аңғарындағы өнеркәсібі дамыған қалалар жатады. Кенді Алтайдағы қала мен кенттердің, ауылдардың көп шоғырлануына пайдалы қазба-лардың мол коры әсер етті.

Аудандағы негізгі ұлт өкілдеріне қазақтар, орыстар және 16 мыңдай Украиндар, 3 мыңнан көбірек немістер, 1,5 мыңдай кәрістер және басқа ұлттар жатады. Экономикалық аудандармен салыстырғанда, жұмыс істейтін халқы бойынша Шығыс Қазақстанның үлес салмағы республика бойынша ең жоғарғысы, жалпы халықтың 92,7% экономикалық белсенді халыққа жатады. Жұмыссыздар басқа аудандарға қарағанда ең төменгі дәрежеде 7,3%.

2. Шаруашылық географиясы. Шығыс Қазақстан экономикасының қарқынды дамуы көбінесе кенді Алтайға байланысты. Бұл жерде кешенді түрде пайдалы қазбалары мен су энергия ресурстары игерілуде. Темір және автомобиль жолдарының салынуы, мал шаруашылығына қолайлы жайылымдардың пайдаланылуы, құнарлы топырақты жерлердің дөнді және техникалық дақылдарға пайдаланылуы экономикасының дамуына әсер етті.

Шығыс Қазақстан Республикамыздағы маңызды түсті металлургия орталығы. Негізгі салалары қорғасын және мырыш өндіру және энергияны көп кажет ететін титан және магний. Өндірістің негізгі орталықтары Зрян, Риддер, Өскемен қалаларында шоғырланған.

Шығыс Қазақстандағы ірі және орташа 80 кәсіпорын орналасып өнеркәсіп өнімінің 70 %-ын өндіреді.

Шығыс Қазақстанның түсті металлургиясы арзан эелектр энергиялық ресурсының базасында дамуда. Ең ірі электр станциясына Шұлбі СЭС-і, (702 мың кВт), Бұқтырма СЭС-і (675 мың кВт) және Өскемен СЭС-і (334 мың кВт). Сонымен бірге Ертіс өзенінің салаларында да салынған кіші су элктр стансалары бар. Шығыс Қазақстанның энегиясы көршілес экономикалық аудандарға да беріледі.

Түст металлургиямен- аспапконденсатор және тау-кен өндірісіне құрал жабдық шығаратын машина жасау кәсіпорны, сонымен бірге күкіт қышқылын, лак бояу, платмасса өнімдерін шығаратын химия өнеркәсібі тығыз байланыста жұмыс істейді.

Қазақстандағы негізгі орман қоры Шығыс Қазақстанда болғандықтан ағаш өңдеу салалары дамыған.

Аудан экоомикасындағы негізг орындардың бірін агроөнеркәсіп кешені алады.

Ауыл шаруашылығындағы басты сала мал шаруашылығы.Ауыл шаруашылық өнімдерінің 2/3 бөлігін береді.

Ауданның жоғары биікт орналасқан аймақтарына марал өсіру заңды құбылыс. Сонымен бірге жылқы өсіріледі, ауданның кейбір жерлерінде шошқа өсіріледі.

Аудандағы өсімдік шаруашылығына көп салалы болып келеді.Бидай, қыша, арпа, күнбағыс және бау-бақша өнімдері егіледі.Басты егін шаруашылығы-астық тұқымастар.

Шығыс Қазақстанда 36 қала мен кенттер бар. Олардың дамуы пайдалы қазбалардың игерілуімен байланысты.