Семинар: 248 сағат обтөЖ: 124 сағат ТӨЖ: 40 сағат Барлығы: 412 сағат І аб-30 балл ІІ аб-30 балл Емтихан-40 балл

1.Италия экономикасының жетекші саласы

2.Өнеркәсіп салаларының сырттан әкелінетін шикізаты

3.Түсті металлургия өндірісінің жергілікті шикізатқа негізделген салалары

4.Химия өнеркәсібі сырттан әкелінетін қандай шикізатқа негізделген
№ 232-сабақ
Тақырыбы: Батыс Еуропаның шағын капиталистік елдері

Жоспар:

1.Батыс Еуропа аймағындағы елдердің дүниежүзілік шаруашылықтағы орны

2. Батыс Еуропа – дүние жүзінің екінші (АҚШ – тан кейінгі) экономикалық аймағы.

Сабақтың мақсаты: Батыс Еуропаның шағын капиталистік елдерінің дүниежүзілік шаруашылықтағы алатын орнын қарастыру.

Теориялық мәлімет:

1.Батыс Еуропаға 20- дан астам мемлекет кіреді, олардың әрқайсысының тарихи, этностық, табиғи, экономикалық, әлеуметтік және мәдени ерекшеліктері бар. Талай ғасырлар бойы бұл аймақ дүниежүзілік дамудың орталығында тұрғындай болды. Қайта өрлеу дәуірінен, ұлы географиялық ашулар кезінен бастап Еуропа ең қарқынды континет болып келді. Өндіргіш күштер, ғылым, мәдениет қауырт дамыды.

Алайда ХХ ғасырдың бірінші жартысында Еуропа өз тарихының ең бір тартысты кезеңін бастан кешті. Оның жерінде бірінен соң бірі бірінші және екінші дүниежүзілік соғыстар шығып, олар шиеленіскен әлеуметтік жан- жалдар мен революциялық шайқастармен қабаттасты. Еуропалық капитализм түп негізіне дейін шайқалды. Осымен қатарласа дүниежүзілік шаруашылықта Батыс Еуропаның позициялары едәуір әлсіреді. Көшбасшылық АҚШ – қа ауысты. Алайда бүгінде батысеуропалық аймақ қазіргі заманғы дүниедегі экономикалық күш – қуат орталықтарының бірі күйінде қалып отыр.

Оның экономикалық және саяси – географиялық жағдайы XV –XVI ғасырлардағы Ұлы географиялық ашулардан кейін айрықша жақсарды, бұл уақытта халықаралық сауданың басты-басты жолдары ішкі – Жерорта және Балтық теңіздерінен Атлантика мұхитына ауысты. Еуропадан Америкаға және дүниежүзінің басты аймақтарына баратын басты – басты әлемдік теңіз жолдарындағы бұл маңызды жағдай Батыс Еуропа елдерінің көпшілігінің байланыстарын ұлғайтуға қолайлы болды, отарлаушылық басқыншылықтар басталады, сөйтіп бұл елдердің қаурыт дамып келе жатқан өнеркәсібі үшін отарлардан әртүрлі қаурыт дамып келе жатқан өнеркәсібі үшін отарлардан әртүрлі шикізат тасып әкелуге жол ашылды. Бүгінде де Батыс Еуропаның жағалауына дүние жүзіндегі ең қарбалас жүк тасқындары тоғысады.

Батыс Еуропаның кейінгі өрлеуінде экономикалық интеграция – Еуропалық қоғамдастықтың (қазір Еуропалық Одақ) құрылуы үлкен роль атқарады. 1993 жылдан бұл – 12 елді біріктірген біртұтас экономикалық кеңістік, Батыстың екінші экономикалық орталығы. Бірге қосып алғанда аймақ елдерінің шаруашылық тұрғысынан даму үшін әбден қолайлы табиғи жағдалары бар: жер бедерінің жазық және таулы өңірлері жақсы үйлескен, климаты қоңыржай, топырағы құнарлы. Минерал ресурстар жөнінде жағдай біраз күлдерілек. Бір жағынан, жекелеген елдерде мұнайдың (Франция, Нидерланды), көмірдің (ГФР-дегі Рур бассейіні, Ұлыбританиядағы (ГФР, Испания, Италия және т.б.) өнеркәсіптік қорлары бар. Екінші жағынан, ұзақ пайдаланғандықтан кен орындарының көбі сарқылауға таяу. Легирленген металдардың (хром, никель, марганец және т.б.) көпшілігінің рудалары іс жүзінде жоқ. Кейбір елдерде бастапқы энергия ресурстары проблемасы шиеленіскен. Бұл – ресурстардның жалпы тұтынылуы олардың ұлттық көлемдегі өндірілуінен Данияда, Швейцарияда және Финляндияда 10 есе дерлік, Италия мен Швецияда 5 есе, Францияда 2 есе асып түсті. Тұтас алғанда Батыс Еуропаның минерал шикізатпен қаматамасыз етілуі Солтүстік Америкадан анағұрлым нашар, осы себепті оның импортына тәуелділігі күшейе түсуде.

Батыс Еуропа елдері тұщы су ресурстары мен біршама жақсы қамтамасыз етілген, дегенмен оның аймақтары бойынша бөлінуі әсте біркелкі емес: аймақтың солтүстік және батыс өңірлерінің қаматамасыз етілуі жақсы. Ірі-ірі өзен артериялары – Дунай, Рейн, Луара, Тахо және т.б. Скандинавияда, Альпіде. Пиренейде кебір тау өзендерінде гидроэнерго ресурстар мол. Мысалы, Норвегияда бүкіл электр энергиясының төрттен үшін су электр станциялары береді.

Аймақтың топырақ қабаты әр алуан, тұтас алғанда әбден құнарлы. Табиғи құнарлық онша көп емес және баяғыдан бері өңделген, өнімді мол береді. Батыс Еуропаның аумағында табиғи ландшафттар іс жүзінде жоқ, олар мәдени (антропогендік) ландшафттармен алмастырылған. Бір кездерде аймақты түгелдей дерлік алып жатқан ормандар бұл күндері көп кесіліп сиреген, сондықтан елдердің көпшілігінде олардың аумақтарынан 30 пайыздан аспайды. Жалпақ жапырақты ормандар, Скандинавияда қалқан жапырақты және аралас ормандар көп.

Испания, Италия, Франция, Грекия, Швейцария және басқа елдерде рекреациялық ресурстар мол. Бұларда ортағасырлық қабілетін сақтап қалған ежелгі қалалар бірталай. Олардың көбі туристік проспектілерге қосылған және бүкіл дүние жүзінен турситер көп келеді.

2.Батыс Еуропа – дүние жүзінің екінші (АҚШ – тан кейінгі) экономикалық аймағы. Ол Батыс әлемі елдері өнеркәсіп өнімінің үштен біріне жуығын береді. Оның дүниежүзілік саудадағы рөлі бұдан да зор: дүниежүзілік нарықтық сыртқы тауар айналымының шамамен 40 пайызы осы аймаққа келеді. Батыс Еуропа – маңызды қаржы орталығы. Лондон мен Цюрих – оның қаржы астаналары. Алайда 70 – ші жылдардың екінші жартысынан Батыс Еуропа экономикалық даму қарқыны жөнінен Жапония мен АҚШ – тан қала бастады. Оның кейіндеп қалуы ең алдымен ғылым көп қолданылатын салаларда (микроэлектроникада, биотехнологияда және т.б.) байқалады. Аймақ елдері өз экономикасын қайта құру қажеттілігіне кезікті.

Батыс Еуропаның шаруашылық бейнесі ең алдымен өнеркәсіптің дамуымен анықталады. Батыс Еуропа елдерінің энергетикалық шаруашылығы өз ресурстарына ( Солтүстік теңіз қайраңының мұнай мен газы, Нидерланды газы, ГФР мен Ұлыбританияның көмірі және т.б.), сондай –ақ импорттық ресурстарға негізделеді. Солтүстік және Оңтүстік Еуропа елдерінде гидроресурстардың маңызды мәні бар. Исландияда энергияның басты негізі – жер бетіне шығатын геотермаалдық су. Аймақ атом энергетикасын дамыту жөнінде (АЭС – тердің салынуына қарсы шығушылар қозғалысына қарамастан) дүние жүзінде алда келеді.

Ұқсатушы өнеркәсіптің қазіргі заманғы құрылымында өндіріс құрал – жабдықтарын өндіру шешуші рөл атқарады, мұның өзі конструкциялық материалдар шығаратын салаларға негізделген.

Аймақ елдерінің қара металлургиясы ұзақ дағдарысты басынан кешірсе де, болат қорытып шығару көлемі жөнінен дүние жүзінде бірінші орын алады. Соғыстан кейінгі жылдары оның орналасуы теңізге қарай едәуір жылжыды (Францияда Дюнкерк, Италияда, Таранто, ГФР – де Бремен және т.б.), өйткені темір рудасының импортын бағдар ететін болды. ГФР – дегі Рур, Франциядағы Лотарингия секілді байырғы металлургия аудандары да бұрынғысынша маңызды болып отыр.

Бірталайдан бері Африка мен Азия елдерінен тасылатын руда жентектерін пайдаланып келе жатқан түсті металлургиямен салыстырғанда неғұрлым баяу өзгеруде.

Батыс Еуропаның индустриялық «келбеті» көбіне машина жасау саласымен анықталады; онда қарапайым металл бұйымдардан бастап ұшақтарға дейінгінің бәрі жасалады. Бұл саланың үлесіне (АҚШ – тағы сияқты) жұмыс істейтіндердің үштен бірі және өнеркәсіп өнімі құнының үштен бірі келеді.Батыс Еуропа – машиналар мен жабдықтарды, ең алдымен станоктарды, ұста –пресс жабдығын, оптиканы дүние жүзінде ең көп өндіреді және экспортқа шығарады. Электротехникалық және радиотехникалық өнеркәсіптің, көлік машиналарын жасаудың, әсіресе автомобиль жасаудың маңызы зор.

1.Испания, Италия, Франция, Грекия, Швейцария және басқа елдердің рекреациялық ресурстары

2.Батыс Еуропа елдері тұщы су ресурстарымен қай аймақтары жақсы қамтылған

3.Батыс Еуропадағы ірі – ірі өзен артериялары

4.Батыс Еуропа елдерінің дүниежүзілік саудадағы рөлі
№ 233-сабақ
Тақырыбы: Солтүстік Еуропа және Орта Еуропа елдері

Жоспар:

1. Солтүстік Еуропа елдерінің жалпы ерекшеліктері

2.Солтүстік Еуропа елдерінің шаруашылығы.

3.Орта Еуропа елдерінің шаруашылығы

Еуропа жерінің 17⁰/₀ – ын алып жатқанымен, Солтүстік Еуропа аймағында халық сирек орналасқан. Мұнда еуропалықтардың тек 3⁰/₀ – ы ғана тұрады. Аймақта халықтың біркелкі қоныстанбауы табиғат жағдайларының ерекшеліктерімен және тарихи- географиялық факторларға байланысты.

Солтүстік Еуропа елдерінің экономикалық құрылымының қалыптасуы Еуропаның басқа аудандарына ұқсамайтын жолмен жүрді. Бұл елдер бәсеге төтеп беретіндей жоғары сапалы және еңбекті көп қажет ететін өнімдерді шығаруға маманданды.

2.Дүниежүзілік нарықта Солтүстік Еуропа елдерінің үстем болатын салаларына балық аулау мен кит кәсіпшілігі, ағаш өңдеу мен целлюлоза – қағаз өндірісі, кеме жасау, сүт тағамдарын өндіру жатады. Сонымен қатар Швеция болат балқыту мен машина жасаудан, Норвегия электр энергиясын өндіру және түсті металлургия жөнінен айрықша көзге түседі. Елдердің барлығында да теңіз көлігі жақсы дамыған, бірақ ірілігі мен жабдықталуы жағынан Норвегияның сауда флоты аймақта ғана емес, дүние жүзінде алдыңғы орын алады. Норвегияда 700- ден астам кеме бар.

Саны шектеулі бұл өндіріс салаларының күшті дамуы жергілікті шикізат негізінде және тұрғын халықтың дәстүрлі еңбек дағдыларын ғылым мен техниканың ең соңғы жетістіктерімен ұштастыра білудің нәтижесінде мүмкін болды. Экономиканың тұрақты дамуына аймақтағы өте қолайлы геосаяси жағдай да өз әсерін тигізді.

3.Орта Еуропа. Нидерланд

Жерінің ауданы – 41,2 мың км²

Халқы – 16,2 млн адам

Астанасы – Амстердам

Мемлекеттік құрылымы – конституциялық монархия

Мемлекет басшысы – королева

Үкімет басшысы – премьер- министр

Заң шығарушы органы – парламент

Мемлекеттік тілі – нидерланд тілі

Орта Еуропа мемлекеттері Батыс Еуропаның жоғары дамыған елдерімен көршілес орналасқан және экономикасы солармен тығыз байланысқан. Бұл топтағы елдер арасында айрықша көзге түсетін елдің бірі – Нидерланд.

Нидерланд экономикасының даму деңгейі жоғары ел ретінде батыстың күшті дамыған он елінің қатарына енеді. Халқы ЕО халқының 4,5 пайызын ғана құрағанымен, ЕО өндіретін жалпы өнімнің 5,2 пайызын береді. Ел экономикасында күрделі қаржыны сыртқа шығару, сыртқы сауда мен теңіз көлігі айрықша орын алады. Халықаралық географиялық еңбек бөлінісіндегі елдің орны азық – түлік пен сусындар, химия өнеркәсібінің өнімдері, электр техникасын жасаумен анықталады. Нидерланд экономикасындағы үш алып концерн (« Ройял Датч Шелл», «Юнилевер», «Филипс») дүние жүзіндегі аса ірі 30 компания қатарына енеді. Ірілерінен басқа мыңдаған орта және шағын кәсіпорындар жұмыс істейді. Олардың арасында өндіріс көлемі жөнінен тамақ өнімдері мен темекі шығаратын кәсіпорындар алдыңғы орында.

Өнеркәсіп ұлттық жиынтық өнімінің 26 пайызға жуығын береді. Өнеркәсіптегі жоғары технология салаларының үлесі жөнінен нидерланд дүние жүзінде Жапониядан кейін екінші орын алады. Бұл жоспарлы түрде ғылым жаңалықтарын өндіріске енгізудің нәтижесінде жүзеге асырылады. Әсіресе биотехнология, медицина, ақпараттық технология, конструкциялық материалдар саласындағы зерттеулерге көп қаржы бөлінеді.

Өнеркәсіптің негізгі саласы – отын – энергетика кешені. Елде өндірілетін табиғи газдың жартысынан астамы шетке шығарылады, одан түскен қаржыға шеттен мұнай, тас көмір сатып алынады. Мұнай өндіру мен мұнай өнімдерін шығаруда «Ройял Датч –Шелл» ұлтаралық компаниясы айрықша көзге түседі. Ел энергетикасындағы газдың үлесі * 51,8 пайыз, мұнай мен мұнай өнімдері -37,8 пайыз, көмір 7,4 пайыз, атом энергиясы 1,6 пайыз, басқа энергия көздерінің үлесі 2,4 пайызды құрайды. Нидерландта электр энергиясын көп қажет ететін өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы салалары дамыған.

Химия өнеркәсібі жалпы өнеркәсіп өнімінің 15 пайызын береді. Бұл саланың 350 компаниясында (аса ірілері – «Шелл Кеми», «АКЗО – Нобель») 90 мың жұмысшы істейді. Тыңайтқыштар мен фармацевтика шикізатын өндіру, дәрі – дәрмек, бояулар мен сабын, пластмассалар өндірісін және т.б.қамтитын химия өнеркәсібі 50 мыңнан аса өнім түрін шығарады. Өнімнің ¾ экспортқа шығарылады.

Машина жасау өнеркәсібі негізінен орташа немесе шағын машиналардыжасауға маманданған. Әсіресе мұнай химиясы мен тоқыма, полиграфия, целлюлоза –қағаз, тамақ өнеркәсібіне қажетті жабдықтар шығарумен көзге түседі. Бұл саланың өнімінің жартысына жуығы экспортқа шығарылады. Ал дүниежүзілік нарықтағы матаға өрнек басатын машиналардың 50 пайызы Нидерландтың үлесіне тиесілі. Машина жасау өнеркәсібінде қоршаған ортаны ластанудан тазартатын айрықша қондырғылар да жасалады.

Нидерландтың ірі компаниялары сан салалы мамандануымен көзге түседі. Мысалы, аса ірі «Юнилевер» ұлтаралық бірлестігі азық – түлік қана өндіріп қоймай жуғыш заттар, парфюмерия мен косметика, әр түрлі химиялық материалдар жасайды.

«Филипс» компаниясында өздерің күнделікті өмірде көріп жүрген сапалы, тұрмысқа қажетті техника, электр жабдықтары жасалады.

Нидерландтың сыртқы экономикалық байланыстарында ЕО елдері басты орын алады. Олардың үлесіне ел экспортының 73 пайызы, импортының 56 пайызы тиесілі. Басты сауда әріптесі – көршілес орналасқан Бельгия. 1948 жылы Бельгия, Нидерланд, Люксембург мемлекеттерінің экономикалық одағы – Бенилюкс құрылған.Ел, сондай –ақ Шенген келісіміне қол қойған. Елдің күшті дамыған көлік жүйесі халықаралық экономикалық ынтымақтастыққы жол ашты.Кеден мен салық жүйесінің жоғары деңгейде болуы, қолайлы әлеуметтік – экономикалық ахуал 5000 – нан астамшетел компанияларының Нидерландта жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Голландиялық консалтинг фирмалары сыртқы сауда қызметіне қатысты халықаралық дәрежедегі консультациялар береді. Нидерланд дамушы елдерге қайырымдылық көмек көрсету мөлшері жөнінен дүние жүзінде Швециядан кейін екінші орын алады.

Бақылау сұрақтары:

1.Дүниежүзілік нарықта Солтүстік Еуропа елдерінің үстем болатын салаларын ата

2.Нидерланд өнеркәсіп ұлттық жиынтық өнімінің неше пайызға жуығын береді

3.Нидерландтың басты сауда әріптестерін атаңыз.

4.Солтүстік Еуропада қандай елдер орналасқан? Олардағы мемлекет құрылымын атаңыз.

5. 
   Нидерландтың саяси, экономикалық –географиялық жағдайы, оның шаруашылық дамуына қалай әсер етеді?
   
6. 
   Нидерландтың сыртқы экономикалық байланыстарында Қазақстанның орны қандай?
   

№ 234-сабақ

1. Оңтүстік Еуропа елдерінің дүниежүзілік шаруашылықтағы орны.

2. Испанияның шаруашылық географиясы

3. Сыртқы экономикалық байланыстары

Жерінің ауданы – 505 мың км²

Халқы – 40,2 млн адам

Астанасы – Мадрид

Мемлекеттік құрылымы – парламенттік монархия

Мемлекет басшысы – король

Заң шығарушы органы – парламент

Мемлекеттік тілі – испан тілі

Ақша бірлігі – песо

1. Оңтүстік Еуропа – үш дүние бөлігін жалғастырып жатқан айрықша аймақ. Бұл топқа жататын елдер, негізінен, Жерорта теңізіне сұғына еніп жатқан Пиреней және Балқан түбектерін алып жатыр.Ал ергежейлі мемлекеттер Апеннин түбегінде, Жерорта теңізі жағалауы мен алабында орналасқан.

Теңіздің жылы суы шайып жатқан бұл аймақ ежелден адамзат өркениетінің ошағы болған. Біздің заманымызға дейінгі ХХ ғасырда Жерорта теңізі алабында бүкіл Еуропаның, жалпы адамзаттың алға басуына себепші болған жерорта теңіздік өркениеттің негізі қаланды. Оның өркендеуі Ежелгі Грекия мен Римде шарықтау шегіне жетсе, кейінгі дамуы жаңа замандағы Ұлы географиялық ашылуларға себепші болды. Өзінің сипаты жағынан тау

немесе өзенбойы өркениеттерінен айырмашылық жасайтын теңіздік өркениеттің экономикалық негізін осы алапта тұратын ежелгі халықтардың теңізде жүзу шеберлігі қалыптастырды.

Орта ғасырларда осы аймақтың ержүрек теңізшілері Жаңа Дүниені ашып, игере бастады. Соның нәтижесінде Оңтүстік Еуропа жаппай қоныс аударудың ошағына айналды. Қоныс аударушылар легі америкаға ағылып, жаңа жерлердің нәсілдік және ұлттық құрамына күшті өзгеріске түсірді. Оңтүстік Еуропа халықтары үнді- еуропалық тіл семьясына енетін тілдерде (грек тілі, роман тілдері) сөйлейді. Аймақтағы католик дініндегілер басым, Грекия халқы православие дінін ұстанады. Халықаралық географиялық еңбек бөлінісінде Оңтүстік Еуропа елдері халықаралық туризм, субтропиктік дақылдарды немесе олардан алынатын өнімдерді (зәйтүн майы, шырындар мен консервілер) сыртқа шығару, жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіруге маманданған. Оңтүстік Еуропадағы аса ірі ел – Испания.

2.Испания өнеркәсіп өндірісінің көлемі жөнінен Батыс Еуропада бесінші орын алады. Экономикада мемлекеттік сектордың орны айрықша. Оның үлесіне жалпы өнімінің 30 пайызы келеді. Басты өнеркәсіп салалары – автомобиль және кеме жасау, электротехника, химиялық өнеркәсіп және дәстүрлі тоқыма өнеркәсібі. Өнеркәсіп ұлттық жиынтық өнімінің 30 пайыздан астамын береді.

Энергетикалық ресурстар жетіспегендіктен басқа энергия көздерін пайдалану артып отыр( күн және геотермалдық, т.б.). қазіргі кезде 4 АЭС жұмыс істейді. Жергілікті мұнай қоры ел қажетінің 10 пайызын ғана қамтамасыз ете алады. Мұнай – Испания импортындағы маңызды шикізаттың бірі.

Тау –кен саласының дамуы қазір баяулап отыр, елдегі алуан түрлі пайдалы қазбаның тек 16 түрі ғана нақты өндіріледі. Шеттен алюминий шикізаты, марганец, никель сатып алынады. Қара металлургия кәсіпорындары елдің шикізат көзі мен тасымалдауға ыңғайлы порттары бар солтүстігінде (Аустрия мен Бильбао маңы) орналасқан. Түсті металлургия кәсіпорындарыжергілікті қорғасын кен орындары негізінде солтүстік – батыста,, мырыш пен алюминий солтүстіктегі портты қалалар маңында шоғырланған. Машина жасау өнеркәсібінің автомобиль, кеме және локомотив жасау салалары күшті дамыған. Мадрид, Барселона, Вальядолид қалаларында шетелдік «Фиат», «Рено», « Фольксваген», «Крайслер» компанияларының автомобиль зауыттары орналасқан. Испания автомобиль шығарылады, оның ¾ -ке жуығы экспортқа жіберіледі. Экспортқа шығарылатынтағы бір өнім түрі – аса жүрдек испан пойыздары. Мұнда АВЕ және «Тальго» пойыздары жасалып, оларды тек Еуропа мен Азия елдері ғана емес, АҚШ та сатып алуда. Қазақстанда да аса жайлы испан вагондары жоғары бағалануда.

Елде 30-ға жуық кеме жасау компаниясы мен 40 верфь жұмыс істейді, олар негізінен, солтүстіктегі Бильбао, Хихон порттарында, шығыстағы Барселона, Картахена, Валенсия қалаларында және Балеар аралдарында орналасқан.

Дәстүрлі салалар болып табылатын тоқыма, дәм – татымдық және ьамақ өнеркәсібінің кәсіпорындары барлық аудандарда да бар. Экспорттық маңызы зор шарап жасау, зәйтүн майын өндіру, жеміс және балық консервілерін дайындау кәсіпорындарының техникалық жасақталуы жоғары. Бұл кәсіпорындар шикізат көзінде орналасқан.

3.Испания экономикасында АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Швейцария, және Франция күрделі қаржысының маңызы зор. Испанияның сыртқы экономикалық байланысында сыртқы сауданың маңызы айрықша. Мысалы, соңғы 20 жыл ішінде сыртқы сауда айналымы 17 есе өскен. Экспортқа қарағанда импорт көлемінің артуы байқалуда. Сыртқы саудада ЕО елдері, АҚШ, Таяу Шығыс және Латын Америкасы елдері жетекші орын алады.

Қазіргі кезде елдің сыртқы экономикалық байланыстарында халықаралық туризмнің маңызы айрықша артып отыр. Жылына Испания жеріне 50 млн – нан астам турист келеді Туризмнен түсетін пайда елдің ұлттық табыс көлемінің 15 пайызын құрайды.

Халықаралық туризмнің дамуы валюта түсімін арттырумен қатар, туристік инфрақұрылым дамыған Жерорта теңізі жағалауы, Балеар және Канар аралдарын қазіргі заманғы демалыс орындарына айналдырды. Бұл аудандарда тас жолдар, сәулетті қонақүйлер мен кемпингтер салынып, туристерге қажетті инфрақұрылым жедел дамуда. Бір кезде балықшылар ғана тұратын көптеген елді мекендер соңғы жылдары дүние жүзіне белгілі курорттарға айналды. Олардың қатарында Коста – Брава,Коста – Бланка, Коста – дель- Соль, Коста – Дорада және т.б.қалалар бар. Елдегі тарихи ескерткіштермен әйгілі Толедо, Гранада, Сеговия қалаларына да шетел туристері жиі барады.

Бақылау сұрақтары:

1.Елде нешеге жуық кеме жасау компаниясы мен неше верфь жұмыс істейді

2.Оңтүстік Еуропа неше дүние бөлігін жалғастырып жатқан аймақ

3.Испанияның басты өнеркәсіп салаларын атаңыз.

4.Оңтүстік Еуропада қандай елдер орналасқан? Олардағы мемлекет құрылымын еске түсіріңдер.

5.Оңтүстік Еуропа елдерінің экономикалық – географиялық жағдайына баға беріңдер.

6.Саяси -әкімшілік карта бойынша Испанияның қандай елдермен шектесетінін анықтап, экономикалық –географиялық жағдайына баға беріңдер.
Шығыс Еуропа елдері

№ 235- сабақ

1. Өнеркәсіп түрлері

2. Ішкі экономикалық айырмашылықтары

3. Чехияның шаруашылық географиясы

1.Аймақ құрамына: Польша, Чехия, Словакия, Венгрия, Румыния, Болгария, Сербия, Черногория, Словения, Хорватия, Босния және Герцеговина, Македония, Албания, Балтық бойы елдері – Латвия, Литва, Эстония кіреді.

Шығыс Еуропа елдері дәл қазіргі кезеңде өзінің даму бағытында көптеген қиындықтарға тап болып отыр. Ол, ең алдымен, социалистік ортақ экономикалық бірлестіктердің жойылуымен, Кеңестер Одағы, Чехословакия, Югославия сияқты федерациялық мемлекеттердің ыдырауымен, елдер арасындағы әлеуметтік және саяси мәселелердің күрделенуімен түсіндіріледі. Сол сияқты жекелеген елдердің дүниежүзілік шаруашылық пен еңбек бөлінісіндегі бағыт – бағдарының өзгеруі де өз әсерін тигізбей қойған жоқ.Соған қарамастан аймақ шаруашылығының дамуында ғылыми – техникалық прогрестің тигізген әсері айқын байқалады. Әсіресе электр энергетикасы, машина жасау, химия өнеркәсіптері қарқынды дамуда және ол өндіріс орындары елдердің неғұрлым артта қалған аудандарының деңгейін көтеруге бағытталған.

Отын – энергетика өнеркәсібі мұнай тапшылығына байланысты тас көмір мен қоңыр көмірге негізделген.

Тас көмірдің аса ірі қоры Польша жеріндегі Жоғары Силезия мен Чехиядағы Острава- Корвин, Болгариядағы Шығыс Марица кен орындарында шоғырланған. Соңғы кезде атом энергетикасы кеңінен қолданылуда. Оларға дүние жүзіндегі ірі Козлодуй (Болгария), Трнава (Словакия), Пакш (Венгрия) атом электр станциялары жатады. Сонымен қатар Румыния мен Югославия бірлесіп жасаған Дунайдағы Темір қақпа деп аталатын су электр станциялары жүйесін жатқызуға болады.

Металлургия өнеркәсібі соғыстан кейінгі кезеңде аймақ елдерінің (Балтық бойы елдерінен басқа) барлығында дерлік қарқынды дамыды. Түсті металлургия жергілікті шикізат, ал қара металлургия өнеркәсібі сырттан әкелінетін шикізатты пайдаланады. Польшадағы Краков пен Катовице, Чехиядағы Острава мен Орталық Чехия металлургия базасы, Словакияның Кощице қаласындағы Шығыс Словакия комбинаты, Венгриядағы Дунайуварош комбинаты, Румынияның Галац қаласындағы толық циклді комбинаттары аймақтағы ең басты қара металлургия базалары болып табылады. Венгрия әлемге ірі боксит – алюминий өнеркәсібімен әйгілі. Ол боксит өндіру, глинозем шығару, алюминий қорыту, және одан әр түрлі бұйымдар жасау сияқты төрт сатыдан тұрады. Сонымен қатар алюминий өндірісі Словенияда (Драва өзеніндегі СЭС – тер тізбектері қасында) да жақсы жолға қойылған.

Машина жасау өнеркәсібі – аймақтағы ең маңызды өнеркәсіп саласы. Әсіресе Чехияда машина жасау өнеркәсіптің маманданған жетекші саласы, сыртқа машина жасау өнімдерінің прокат стандары, ұста- пресс, кәсіпорындарға қажетті құрал жабдықтар, есептеу техникалары, тұрмысқа қажетті техника түрлерін көптеп шығарады. Ірі орталықтары – Прага, Пльзень және Брно қалалары. Пльзеньде аса ірі Шкода комбинаты орналасқан. Польша ауыр машина жасау, станоктар, жолаушы және жүк вагондары, кеме жасау, электронды жабдықтар (ірі орталықтар – Варшава, Познань, Вроцлав, Гданьск); ал Румыния тракторлар мен комбайндар, электровоз, автомобиль, мұнай өнеркәсібіне қажеттібұрғылау қондырғылары (ірі орталықтары Бухарест пен Брашов); Венгрия.

2.Аймақ елдері ежелден –ақ Шығыс Еуропа деп аталғанымен, әрбір ел географиялық орны, табиғат жағдайлары мен ресурстарының қоры жөнінен және саяси, әлеуметтік – экономикалық жағдайлары мен ресурстарының қоры жөнінен және саяси, әлеуметтік – экономикалық жағдайлары жағынан бір – бірінен түбегейлі айырмашылықтар жасайды.

Сондықтан да оларды шартты түрде үш топқа бөліп қарастырады. Солтүстік немесе Балтық бойы елдері тобына Польша, Латвия, Литва және Эстония жатады. Бұл елдер тобы арасында соншалықты тығыз байланыстың болмауына қарамастан, елдертобы арасында соншалықт тығыз байланыстың болмауына қарамастан, оларды бір топқа біріктіруші басты мәселе – экономикалық мен шаруашылығын өркендету жолдарының ортақтығы

Орталық немесе ішкі континенттік елдер тобына Дүниежүзілік мұхитқа тікелей шыға алмайтын елдер –Чехия, Словакия, және Венгрия кіреді.

3.Чехия

Жерінің ауданы – 78,9 мың км²

Халқы – 103,3 млн адам

Астанасы – Прага

Мемлекеттік құрылымы – парламенттік республика

Мемлекет басшысы – президент

Үкімет басшысы- премьер – министр

Заң шығарушы органы – парламент

Мемлекеттік тілі – чех тілі

Ақша бірлігі – чех кронасы

Чехия – индустриялы, өнеркәсібі мен ауыл шаруашығы қарқынды дамыған ел. Чехия шаруашылығы көп салалы құрылымымен көзге түседі, бірақ жетекші рөлді өнеркәсіп атқарады. Халықаралық еңбек бөлінісінде Чехия ең алдымен машина жасау өнеркәсібімен ерекше көзге түседі. Оның ірі орталықтары: Прага, Пльзень және Брно қалалары. Әсіресе металды көп қажет ететін прокат стандары, ұста –пресс, кен өндіру мен энергетикаға қажетті жабдықтар жасау жолға қойылған. Соңғы жылдары өндірісті мамандандырудың жетілдірілуіне байланысты жеңіл автокөлік шығаруға бет бұрды. Оған « Шкода» автокөлігінің Фольксваген тобына теңестірілген «Фелиция», «Октавия» және «Фабия» сияқты соңғы үлгілерінің әлем жұртшылығына танымал болуы дәлел. Машина жасау өнеркәсібін қажетті өнімдерін қамтамасыз ету мақсатында отын – энергетика мен қара металлургия өнеркәсібі де ерекше қарқынмен дамуда. Елде оның екі үлкен орталығы қалыптасқан, олар – Острава және Орталық Чехия базалары. Темір кенінің басым көпшілігі сырттан тасымалданады. Чехия сондай – ақ жеңіл және тамақ өнеркәсібінің кейбір дәстүрлі салалары арқылы да дүние жүзіне мәлім. Әсіресе чех шынысын шығаруда Яблонец, чех сырасын жасаудан Пльзень, ал әйгілі «Кох –и- нор» қарындашын шығарудан Ческе – Будеевице қаласының даңқы әлемге танымал. Чехия ауыл шаруашылығының даму деңгейі жөнінен де еуропада жетекші орында. Әсіресе ірі қара мал өсіру жақсы жолға қойылған. Өсімдік шаруашылығында бидай мен сыра қайнату үшін пайдаланылатын жоғары сапалы арпа, қант қызылшасы, құлмақ өсіріледі. Сонымен қатар бау- бақша, оңтүстікке қарай жүзім шаруашылығы кеңінен тараған. Чехия жерінде көлік тораптары темір жол мен тас жолдар желісінің жиілігімен көзге түседі. Олардың басым бөлігі ендік бағыттағы жол тораптары болып табылады. Өзен су жолы арқылы сыртқа экономикалық байланыстар жүзеге асырылады. Бұл байланыстарды поляк порты Щецинге тіркелген Чехия теңіз флоты да жүзеге асырады.

1994- 1996 жылдардағы экономикалық өрлеуден кейін 1997 жылдан бастап Чехия шаруашылығының даму қарқыны бәсеңдеді. Еңбек өнімділігі төмендеп, экономикалық көрсеткіштердің бірқатары нашарлады. Жылдық дағдарыс көрсеткіші 7,6 пайызға жетті. Халықтың тұрмыс деңгейі төмендеді. 2000 жылдан бастап Чехия экономикасы қайтадан еңсесін көтеруде. Жылдық дағдарыс көрсеткіші 2000 жылы 3 пайыз шамасында болды.

Мемлекет қазынасын толықтыруда туризмнің үлесі күннен – күнге артуда. Чехияға жылына 10 млн –ға жуық туристер келеді. Туристердің әсіресе көп баратын жері – Чехияның астанасы Прага қаласы. Прага қаласының негізі біздің жыл санауымызға дейін қалана бастаған. Х ғасырдан бастап Чехия мемлекетінің астанасы болып есептеледі. 1348 жылы Прагада Орталық Еуропадағы ең ежелгі университет құрылды. (қазіргі Карл университеті). Бүгінгі Прага 1784 жылы алты қаланың бірігуінен құрылған. Оның елтаңбасында «Прага – қалалар анасы» деген сөз жазылған.

Прага мыңдаған жылдар бойы тарих қойнауынан чех, неміс, еврей мәдениетінің озық үлгілерін жинақтап, бүгінгі ұрпаққа барлық сән – салтанатымен ұсынып отыр. Влтава өзені бойындағы жеті төбе басында шоғырланған жүзден астам алтындалған әсем мұнаралары күнмен шағылысып, мың құбыла көз тартады. Моцарт әуенімен мәңгілік тербелген готика, ренессанс, барокко сәулет өнерінің үлгісіндегі ежелгі тас қамалдар мен құзырлы сарайлар кімді де болса таңғалдыратыны даусыз. Содықтан да Прагаға ат басын бұрып, қаланы тамашалау әрбір адамның арманы.

Чехияның шаруашылығында сыртқы экономикалық байланыстардың ауқымы өте кең. Елдің басты сауда әріптестері көршілес елдер, яғни Германия, Словакия, Австрия және Ресей.

Сыртқы шығаратын өнімдері арасында машиналар мен жабдықтар және халық тұтынатын өнеркәсіп тауарлары басымдық көрсетеді. Соңғы жылдары Чехия мен Қазақстан арасындағы экономикалық қатынастар жақсаруда. 1998 жылы екі ел арасындағы тауар айналымы 93 млн АҚШ долларына жетті.